Elçin Hüseynbəyli: “Rafiq Tağı qəzəbindən yazıçı, humanistliyindən həkim olub”

Elçin Hüseynbəyli imzası ədəbiyyatımızda özünü tapmış, brendlənmiş bir imzadır. Onun yaradıcılığı çağdaş ədəbiyyatımızda özünəməxsusluğu ilə seçilməklə yanaşı, ölkədən kənarda da ədəbiyyatımız haqqında təsəvvür yaratmaqla məşğuldur. Aid olduğu ədəbi nəslin “favoritlərindən” olan yazarla görüşüb, qəzetimiz üçün müsahibə almağı qərarlaşsaq da, bu, bir neçə gün ləngidi. Səbəbini müsahibəni oxuyarkən ətraflı biləcəksiniz, təkcə onu deyə bilərəm ki, bu, ədəbiyyatımıza baş verən ağır itki ilə bağlı idi. Beləliklə, müsahibim Azərbaycanın tanınmış yazıçısı, “Ulduz” jurnalının baş redaktoru Elçin Hüseynbəylidir.

- Salam, Elçin bəy, necəsiniz? Yaradıcılığınızın ovqatınıza təsiri varmı, nə işlə məşğulsunuz?

- Tural, təəssüf ki, birinci sualına nikbin ovqatla cavab verə bilməyəcəm. Bilirsən ki, mənim qələm dostum, azad düşüncə sahibi, istedadlı yazıçı-publisist Rafiq Tağı nadan adamların qəzəbinə gələrək qətlə yetirildi. Bu, Rafiqi tanıyanların qəlbini incidir, ağrıdır. Mən onun bəzi fikirlərini bölüşmürdüm, hətta iradlarımı da bildirirdim, amma özgə cür düşündüyünə görə adamı öldürməzlər. Özü də Rafiq cəzasını çəkmişdi, 8 ay həbsdə yatmışdı. O zaman mənim təşəbbüsümlə bir qrup yazar Rafiqin əfv olunması ilə bağlı dövlət başçısına məktub da ünvanladıq. Bu qətllə bağlı poçtuma çoxsaylı başsağlıqları gəlib. Rafiq mənim koordinatoru olduğum «Güney Qafqaz» dərgisinin müəlliflərindən idi. Ona görə də dərgimizin növbəti sayını onun xatirəsinə həsr etmək istəyirik. Bu təklifi dərginin ideya müəlliflərindən olan Cenifer Skoffild irəli sürüb. O, İngiltərənin «İnterneyşnl alyort» təşkilatının rəhbərlərindən biridir və bizim dərgimizə dəstək verir. Ovqatım hazırda bax belədir. Kefsizəm. Onu da deyim ki, Rafiq mənim haqqımda yazılan ən gözəl məqalələrdən birinin müəllifidir: «Mifik pilləkənlərdə». Mən də onun haqqında bir neçə məqalə yazmışam. Son məqaləm Rafiq həbsdə olanda yazılmışdı: «Humanist və qəzəbli Rafiq Tağı». Məqalə təxminən belə başlayırdı: «Rafiq qəzəbindən yazıçı, humanistliyindən həkim olub». «Rafiq şifahi nitqdə utancaq, yazılı nitqdə qırmızıydı». İndi də bu fikirdəyəm ki, Rafiq sərt yazsa da, çox ürəyiyumşaq adam idi. Evdə bir adamın naxoşladığını eşidəndə özünü yetirirdi, özü də əliboş gəlməzdi…

- Düz buyurursuz, Rafiq Tağının qətlə yetirilməsi hamımızı sarsıtdı. Sizə və sizin simanızda bütün Rafiqsevərlərə, onun doğmalarına səbr diləyirəm. Çox istərdim ki, oxucularımızı yazıçı Elçin Hüseynbəylinin gözlə görünməyən, oxunmayan tərəfləri ilə tanış edəm. Deyin, Elçin Hüseynbəyli olaraq, yazı masasının arxasından durduqdan sonra başqalarından sizi necə fərqləndirmək olar?

- Mən yazılarımı işdə yazıram. Qalan vaxtlar isə düşünməklə məşğulam. Ailə qayğıları, məişət problemləri, uşaqların təhsil problemi də, təbii ki, mənim üstümdədir. İmkan olanda dostlarla görüşürük, dərdləşirik, yeyib-içirik. Son zamanlar isə gəzməyə üstünlük verirəm.

Bir dəfə metroda işə gəlirdim. Bir qadın mənə yaxınlaşıb soruşdu ki, «Siz Elçin Hüseynbəylisiniz?» Müsbət cavab alandan sonra dedi ki, gözü ilə görməsəydi, mənim ictimai nəqliyyatdan istifadə elədiyimə inanmazdı. Mən də cavabında «metro uşağıyam» dedim, – «mənimçün ən rahat nəqliyyat növü metrodur». Yəni yazı masasının arxasından qalxandan sonra başqalarından elə də fərqlənmirəm… Vərdişlərim dəyişməsə də, amma saçlarımın rəngi dəyişir, ağarmaqda davam edir.

- “Ulduz” jurnalına baş redaktor təyin edildikdən sonra bir çox iri həcmli tarixi romanlarınızı yazdınız. Bu baxımdan, deyəsən, “Ulduz”da yaradıcılıq üçün “münbit şəraitin” olduğu qənaətinə gəlmək olar. Bəs, baş redaktorluğun yazıçılığınıza mane olduğu anlar olubmu?

- İrihəcmli əsərlərimi “Ulduz”a gəlməmişdən qabaq da yazmağa başlamışam. “Tut ağacı boyunca” və “Balıq adam” romanlarımı, eləcə də bir sıra pyeslərimi. Ona qədər 7 pyesim tamaşaya qoyulmuşdu. Amma orası da var ki, əvvəllər informasiya agentliyində çalışırdım və orada yaradıcılığa imkan az idi. Amma bura rahatdır, çünki öz istədiyim işlə məşğulam, bütünlüklə yaradıcılıq atmosferindəyəm. Heç şübhəsiz, bu amilin yaradıcılığımın genişlənməsində, intensivləşməsində ciddi rolu var.

Baş redaktorluq yarıdıcılığıma mane olmur, əksinə bəlkə də yardımçı olur. Düzdür, bəzi adamlar həm jurnal ətrafında, həm də birliyimizdə intriqa axtarışındadır, amma çox zaman buna fikir vermirəm. Mən vaxt azlığından gileylənməyən adamam, əksinə hesab edirəm ki, boş vaxtım həddən artıq çoxdur. Görünür, bu, vaxtı düzgün bölməkdən və çevik təfəkkürdən asılıdır. Mən, eyni zamanda, bir neçə şey haqqında düşünməyi və yazmağı bacarıram.

- Tarixi romanlar yazmağınızdan bəhs etdik, mümkünsə deyin, bu mövzulara müraciət etməyiniz tariximizə olan maraqlarınızdan irəli gəlir, yoxsa bir mövzu olaraq, planlı şəkildə «bunu yazmam yaxşı olar», deyə düşünmüsünüz?

- Qaranlıq həmişə sirli, sirli olanlar isə mübhəmdir. Bu baxımdan tariximizin üzərində qara pərdələr mövcuddur, çünki çox zaman tariximizi özgə millətlər yazıb, ona görə də qeyri-dəqiqliklər, yanlış yanaşmalar çoxdur. Mən də çalışıram ki, həmin qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirim. Məsələn, «Don Juan» və «Şah Abbas» romanı bu zərurətdən irəli gəlir. Çoxları Şah Abbası fars qafalı kimi tanıyırdı. Şükürlər ki, indi bu təfəkkür dəyişib və Şah Abbasın böyük qızılbaş hökmdarı olmasına şübhə edənlərin sayı azalıb. Bu roman, eləcə də Don Juan hazırda Türkiyədə nəşrə hazırlanır…

- Tanınmış romançısınız, amma ədəbiyyata hekayələrlə gəlmisiniz, deyəsən, daha hekayə yazmırsınız. Buna iri həcmli əsərlərinizin sizə gətirdiyi yaradıcılıq uğurları mane olmur ki?

- Yox, bütün bunlar bir-birilə sıx bağlı olan nəsnələrdir. Roman yazmağa nəfəs və vaxt lazımdır, amma hekayə janrı yığcamlıq və çeviklik tələb edir. Başladınsa, həmən qurtarmalısan. Bunu dramaturgiyaya da aid edərdim. Hekayə janrını mən çox sevirəm. Ona çərəz kimi, desert kimi baxıram. Ona görə də romanlarım arasında hekayələr də yazıram. Məsələn, «Yolayrıcında qaçış» romanımı yazarkən «Gözünə gün düşür» hekayəsi beynimə girdi, məni rahat buraxmadı və mən romana bir həftə fasilə verib, həmin hekayəni yazdım, sonra onun əsasında film də çəkildi və deyilənə görə pis alınmayıb. Sənin müşahidələrin doğru olsa da, deyim ki, hekayəçilikdən də qalmamışam və ara-sıra bu janrda nəsə yazıram. Son hekayəm «Xoşbəxt cütlük» bir qədər əvvəl «525»də nəşr olunub.

- Elçin bəy, siz tez-tez xarici səfərlərdə olursunuz. Yaradıcılıq ezamiyyətləri də, müxtəlif tədbirlər də bura aiddir. Elə bu günlərdə İsraildə səfərdə olmusunuz, səfəriniz necə baş tutdu və bu səfərin məqsədi nə idi?

- Son 2 ayda 5 ölkəyə səfər etmişəm: Türkiyə, Kipr, Ukrayna, Qazaxıstan və İsrail. Ondan öncə isə Hollandiyadaydım. Son səfərlə bağlı deyim ki, bizi İsrail Yazıçılar Birliyi, Azərbaycan diasporu dəvət etmişdi, Xarici İşlər Nazirliyi isə dəstək vermişdi. Maraqlı səfər idi. İsrail oğlanları səhranın ortasında yaşıl bir ölkə yaradıblar. Bu ölkənin insanları öz dövlətlərinin sahibidirlər, özlərini vətəndən kənarda təsəvvür etmirlər. Biz orada Azərbaycandan çıxmış ziyalılarla, yazıçı-şairlərlə də görüşdük. Onlar ilk vətənlərini çox sevirlər. Bura bağlıdırlar. Bizi görəndə çox həyəcanlandılar, kövrəldilər. Bəziləri Anarın və Fikrət Qocanın nə zamansa aldıqları kitablarını gətirmişdi ki, avtoqraf yazsınlar. Onlar analarından ayrılaraq gözəl pioner düşərgəsinə göndərilmiş uşaqları xatırladırlar. Yerləri rahat olsa da, analarından ötrü çox darıxırlar. Tel-Əvivdən sonra Qüdsdə olduq. Çox gözəl şəhərlərdilər, xüsusən də İsa Məsihin çarmıxa çəkildiyi, Qolqof, Məhəmməd peyğəmbərin namaz qıldığı Əl-Əksa məscidi çox möhtəşəm idilər. «Ağlayan divarı» da ziyarət elədik. Qaydaya görə hər kəs ürəyindən keçəni kağıza yazıb həmin divara qoyur. Anar müəllim dedi ki, nə istəyimiz ola bilər: «Qarabağın azadlığı». Hafaya da getdik. Çox gözəl şəhərdir. Ağ dənizin ətrafında lövbər salıb. «Persidskiy sad» başdan-başa gözəllik mücəssiməsidir, sanki yaraşıqlı və cazibədar bir xanımdır.

- Elçin müəllim, sizinlə sağollaşmazdan öncə soruşmaq istərdim: indi kəndinizdə olsaydınız, nə edərdiniz?

- Kənddə olsaydım, balıq tutardım, kəndimizin küçələrini, bağ-bağatını gəzərdim, ruhum dincələrdi. Mən bu gəzintini virtual olaraq Bakıda da təkrarlayıram. Futbol meydançasında gəzəndə fikrən həmin yerləri gəzirəm, addım-addım ölçürəm. Hətta dəqiq nəticəyə də nail olmuşam. Bizim kəndin ən sevimli marşrutu Araz boyunca gəzməkdir. O baş-bu başa, bağlar da daxil olmaqla, təxminən 7 kilometrdir… Kənddən aralı düşdüyümə görə, tam ilhamla işləyə bilmirəm. Ruhum orada qalıb, hərdən onu təzələmək lazımdır. Sanki fənər daşıyam, enerjiyə qoşulmasam, yenilənə bilmərəm… Tural, gördün də, dumanlı ovqatla başladım, elə həmin ovqatla da söhbətimiz yekunlaşdı. Dost itirmək vətən itirmək kimidir… Heç birisini yenidən qazanmaq olmur.

- Sizə kəndinizlə bağlı anları yaşamağı arzulayıram… Dost və Vətən itkisi isə sonuncu olsun. Sağ olun ki, vaxt ayırdınız.

Tural TÜRK

Mərkəz.- 2011.- 29 noyabr.- S. 15.