Aşıq Murad Kövrək: «Mən sənətə saxta yolla gəlməmişəm»

Aşıq Hüseyn Saraclının sonuncu şəyirdi aldı görək «Mərkəz»ə nə dedi…

Həmkarlarından fərqli olaraq, üzdə olmağı, efirə çıxmağı, jurnalistlərlə ünsiyyət qurmağı heç xoşlamır. Başını aşağı salıb, xudmani emalatxanasında sazbəndliklə məşğul olur. Könlünə düşəndə də telli sazını bağrına basıb köhnə aşıq havalarını havalandırmaqla təşnə ürəyinə su səpir. Borçalının ətrini sığındığı Borçalı ocağında-başına yığılan ustad aşıqlardan alır. Aşıq Hüseyn Saraclının sonuncu şəyirdi söz xiridarı, saz ustadı, haqq aşığı Murad Kövrəyi deyirəm, danışmağı sevməsə də, 60 illik yubileyində biz onu danışdırdıq. Beləcə, aradıq-axtardıq və onu xudmani emalatxanasında tapdıq…

- Bildiyimizə görə, Aşıq Hüseyn Saraclının sonuncu şəyirdisiniz. Danışın görək, ustad aşıqla tanışlığınız hardan, necə başlandı?- Hüseyn Saraclı o vaxt kəndimizə-Borçalı mahalının Dəllər kəndinə toya gəlmişdi. Mənim də olardı onda 17-18 yaşım. O vaxtlar artıq mən də toylarda, məclislərdə həvəskar aşıq kimi tanınırdım.

Nə isə məclisin axırına yaxın ağsaqqallardan biri məni tuşlayıb qayıtdı ki, bu cavan oğlan da yaxşı saz çalıb-oxuyandı, bir sazı ona ver, məharətini göstərsin. Bir «Göyçə gülü» çalıb-oxudum. Xoşuna gəldi, «uzun boğazın var, səndən yaxşı aşıq çıxacaq», -dedi. Dedim ustad, məni özünə şəyird götürərsənmi? Dedi, götürərəm. Onda ustadın altmış yaşı vardı, mən onun sonuncu şəyirdi oldum. Yanında məni toya, məclislərə aparıb-gətirirdi.

Düz beş il onun evində-ailə üzvü kimi qaldım.

- Ustadın sizin qarşınızda ən böyük şərti nə oldu?

- Ədəb-ərkan. Ustad ədəb-ərkana çox fikir verən adam idi.

- Siz daha çox ifaçı kimi fəaliyyət göstərmisiniz, yoxsa aşıq kimi?

- Həm ifaçı, həm də aşıq kimi. Amma Bakıya gələndən sonra-1993-cü ildən bəri sazbəndliklə məşğul oluram.

- Bəs “Kövrək” ləqəbini sizə kim verdi?

- Elə cavanlıqdan hamı məni belə çağırırdı. Şənimə şeir də qoşublar:

Kövrək Murad kövrək-kövrək oxuma,

Bu kövrəklik yandıracaq bizləri,

Söylə görüm, göy yaylaqlar yordumu,

Nə fikirlə məskən etdin, düzləri.

- Hansı aşıqların sazını siz bağlamısınız?

- Çoxdular. Şair Zəlimxan, Ramin Qarayev, Qərib İncəli, Yaqub Şıxlının sazını mən bağlamışam. İran aşıqlarının çoxu sazını mənə bağlatdırır.

- Hansı ağacdan bağlanan saz daha mükəmməl olur?

- Saz tut və qoz ağacından bağlanır. Qaracaoğlan deyir:

Sazım səni tərif etdim,

Sənin əslin ağacdandır.

Ağac dedim, kefdən düşmə,

Xurma da var, ağacdandır. Yəni keyfiyyətli ağacdan da keyfiyyətli səs çıxır.

- Bildiyimizə görə «Kövrək dübeyti» havasını siz yaratmısınız?

Necə oldu, bu hava yarandı, tarixçəsini bəlkə bizə də nəql edəsiniz?

- Borçalıda yaşadığımız vaxtlarda doğuldu bu hava. 1988-ci ildə köçhaköçdə kənardan durub mən də tamaşa edənlərdən idim. Köç maşınlarının arxasınca baxdım və beynimdə bu hava yarandı.

- Bu gün dastançılıq ənənəsi yaddan çıxıb, aşıqlar məclislərdə dastan danışmır. Sizcə buna səbəb nədir?

- İndi dastan dinləməyə insanların səbri çatmır. Bu saat toylarda, məclislərdə bayağı mahnılara qulaq asırlar, kimdi aşıqlara fikir verən. Amma sağ olsun, birinci xanım, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban xanım Əliyeva, onun sayəsində aşıq sənəti YUNESKO səviyyəsində tanınıb, bu böyük qələbədir. Digər tərəfdən, dastanların yaranması üçün əsas olmalıdır. Böyük sevgilər olmalıdır ki, o sevgilərdən bəhs edən dastanlar da yaransın. Əvvəllər çayxanalara gedib saz çalıb-oxuyanda, dastan danışanda bir toyun pulunu yığardıq. Əvvəldən aşığın dədəsi evi çayxana olub. Çayxana sahibləri hərəsi yanında bir aşıq saxlayırdı ki, müştəri cəlb etsin. O aşığın hesabına dolanırdılar.

- Bəs indi niyə, çayxanalarda oxuyan aşıqlara pis baxırlar?

- İndi dəyərlər dəyişib. Aşığa qiymət verən yoxdur, aşıq gedib çayxanada oxuyur, kimsə çıxarıb ona beş-üç manat çörəkpulu verir. Bu da aşığı gözdən salır. Əvvəlki toyxanalarla indiki toyxanaların fərqi çox olduğu kimi, çayxanalar da fərqlidir.

- Televiziyalarda bəzi aşıqların şou xarakterli proqramlara qatılmasına münasibətiniz necədir?

- Çox pis. Aşıqlar özlərini gözdən salır. Aşıq həmişə ağırtaxtalı olmalıdır, özünə hörmət qoymalıdır. Aşığın nə ölümü var, maqazin proqramında. Bu qalmaqal kimlərəsə sərf edir deyə, aşıqları qızışdırıb salırlar ortalığa, əvəzində də aşıq sənəti gözdən düşür.

- Hal-hazırda hansı aşıqları dinləyəndə feyziyab olursunuz?

- Aşıq Cahangir Quliyev, Ramin Qarayev, Əli Quliyevi dinləyəndə ürəyim rahat olur… Çoxdu aşıqlar, hansı birini sayım.

- Aşıqda əsas ürəkdir, yoxsa barmaqlar?

- Aşığa haqqın dərgahından pay yoxdusa, o aşıq deyil. Bir var yalandan saz götürüb aşıqlıq edəsən, bir də var sinədən aşıqlıq səni yandıra-yaxa, haqdan gələ…

- Bəzən görürsən aşıq havaları oranjeman olunur, məsələn, «Baş sarıtel» kimi… Sizcə, bunun yeri var?

- Qətiyyən. Saxta xallar vurulur, əvəzində əvvəlki havalardan əsər-əlamət qalmır. Mən bunun tərəfdarı deyiləm. Neyləsələr də «Baş sarıtel»dən o yana heç nə eləyə bilməyəcəklər. Alınmayacaq.

- Aşıq geyimləri də mübahisəli məsələdir. Kimi deyir, bizim aşıqların geyindiyi libaslar Stalin dövründən qalmadır və s…

- Stalin 1924-cü ildən sonra hakimiyyətə gəlib, aşıq geyimi isə lap keçmişdən geyinilib. Dədə-babalarımız, ağa-bəylərimiz elə geyiniblər. Mən hesab edirəm ki, köhnə aşıqlarımız necə geyiniblərsə, biz də elə geyinməliyik. Xanım aşıqlarımız da örpəklə məclisə çıxmalıdırlar.

- Bugünkü aşıqlardan kimlərlə dostluq edirsiniz?

- Hamısıyla. Aşıq Ədalət Nəsibovdan tutmuş cavanlara qədər.

- Bu yaxınlarda aşıq Hüseyn Saraclı haqqında sənədli film çəkmişdilər, amma sizi o filmdə görmədik, niyə?

- Bu sualı mənə yox, həmin insanlara vermək lazımdır. Bir də görürsən Hüseyn Saraclı haqqında veriliş hazırlayırlar, beş il evində qalıb şəyirdlik dərsi alan yetirməsi qalır burda, gedib, onuncu dərəcəli adamdan fikir öyrənirlər. Ay balam, bu kişini tanıyan mənəmsə, gəlin məndən soruşun da. O adam axı hardan tanıyır, Saraclını? Bu yaxınlarda «Ozan» verilişi də ustada həsr olunan veriliş hazırladı, məni ora dəvət etmədilər. Niyə, nə üçün? Əksinə mən o verilişdə canlı şahid kimi danışaram. Hüseyn Saraclı axırıncı toyu mənim evimdə edib-oğlumun sünnət toyunu.

- Şeir də yazırsınız, bəlkə birini bizə də söyləyəsiniz…

Kəhərə yaraşar, naxışlı xurcun,

Dərd-qəmin dağılar, olsa da borcun.

Leyli xəyalında olardım məcnun,

Sayrışanda qatar-qatar yurd yeri.

Murad qonaq gələr, çəmənlər gülər,

Elə bil qayıdar uşaqlıq illər,

Elə ki payızda köç edər ellər,

Zimistanda yasa batar yurd yeri.

- Ustad, klassik aşıq havalarımız olan «Zarıncı», «Sultanı», «Məmmədbağırı», «Dol hicranı» – bunlar indi eşidilmir, səbəb nədir?

- Bu havalar hamısı qəm üstündə yaranan havalardır. Bu havaları bilən aşıqlar oxuyur. Həm də gərək bu havalara tələbat olsun ki, aşıqlar da oxusun. Camaat artıq klassik havaları unudub, müasirləşiblər.

- Şagirdləriniz varmı?

- Ustad şəyird yetirməsə aşıq deyil. Şagirdlərim çoxdu, aşıq Məşkür var indi Moskvada yaşayır, Hüseyn Saraclı yolu oxuyur. Sazbənd şəyirdlərim də var, ustadlara saz bağlayırlar.

- Ustad, qoy, onu da xəbər alım, səsi qorumaq üçün aşıqlar hansı vasitədən istifadə edirlər?

- Aşıq səsini soyuqdan, acı yeməklərdən qorumalıdır. İçkidə ki, öz yerində, səsə ziyandı.

… Elə bilməyin ki, aşıq Murad Kövrəyin yalnız Borçalı ləhcəsində şirin söhbətlərinə qonaq olduq, yox, Hüseyn Saraclının sonuncu şəyirdi sözümüzü yerə salmayıb, bizi klassik aşıq havalarıyla da feyziyab etdi. «Dol hicranı», «Zarıncı», Baş sarıtel»… Ay çaldı-oxudu ha! Həm ruhum dincəldi, həm də yorğunluğum canımdan çıxdı. Bizdənsə demək qaldı; səsinə qüvvət haqq aşığı.

Yubiley günündə aşığa bir arzumuz da var: inşallah, tezliklə zəhmətinin bəhrəsini görəsən və layiq olduğun qiyməti alasan!

Cəvahir Səlimqızı

Mərkəz.- 2012.- 25 aprel.- S.14.