“Azərbaycanda dərman təminatı siyasəti”

Millət vəkili Musa Quliyev: “Azərbaycanda hələ də qeydiyyatdan keçməyən dərmanların satışına rast gəlirik. Ola bilər həmin dərmanların tərkibində bütünlükdə bizim milli şüurumuzu dəyişən, havamızı dəyişən təxtibat vasitələri olsun.”

Müsahibimiz millət vəkili Musa Quliyevdir

-Musa müəllim, Azərbaycanda dərmaların elektron kataloqunu yaradılmasının vacibliyini necə qiymətləndirirsiz?

-Azərbaycabnda dərman təminatı siyasəti düzgün qurulub. Baxmayaraq ki, dərmanların qiyməti bahadır bu onların keyfiyyəti ilə üst-üstə düşür. Keyfiyyətdə artım var. Biz əgər 10 il əvvəl Hindistanın, Pakistanın kustar üsullarla hazırlanmış ucuz dərmanlarıyla bazarı doldurmuşduqsa, bu gün Azərbaycan bazarında dərmanların ən azı 70-80 % Avropadan, inkişaf etmiş ölkələrdən alınır. Artıq Azərbaycanda con bir neçə ildir dərmanların içliyi ana dilimizdə təqdim olunmağa başlayıb və yəqin yaxın illərdə bu başa çatar. Olkə üzrə qeydiyyatdan keçmiş bütün dərmanların içliyi Azərbaycan dilində olacaq. Digər bir məsələ Azərbaycanda satılan dərmanların böyük əksəriyyətinin qeydiyyatdan keçməsinə baxmayaraq hələ də qeydiyyatda keçməyən dərmanların da satışına rast gəlirik. Bu çox təhlükəli haldır. Bunun qarçısını almaq lazımdır. Istər Səhiyyə Nazirliyi, istər kömrük xidməti orqanları,Təhlükəsizlik Nazirliyi bu işlə məşğul olmalıdır. Ola bilər həmin dərmanların tərkibində bütünlükdə bizim milli şüurumuzu dəyişən, havamızı dəyişən təxtibat vasitələri olsun. Digər tərəfdən dərmanlara əlçatanlığı təmin etmək lazımdır. Bu da çox vacib məsələdir. “Dərman vasitələri haqqında” qanunda da öz əksini tapıb ki, Azərbaycanda dərmanların elektron format və şəbəkəsi yaradılmalıdır.Yəni hansı dərmanın vətəındaşın yaşadığı əraziyə yaxın aptektdə olduğu barədə informasiya alması imkanı olmalıdır. Evində internetə girib bunu asanlıqla öyrənməlidir. Bu məsələ üzərində bildiyim qədər iş aparılır. Azərbaycada 5 midən çox dərmana təlabat yoxdur. 5 min adda dərman bütün apteklərdə tapılmalıdır. Yəni bütün fəaliyyət ona yönəlməlidir ki, vətəndaşın həyatı asanlaşdırılsın. Vətəndaş vaxt sərf etmədən, çox pul xərcləmədən ona lazım olan dərmanı və xidməti ala bilsin. Elektronlaşmna qanunda nəzərdə tutulur.

-Musa müəllim Azərbaycanda tibbi-sosial sığorta nə ücün hələ də həyata kecirilmir? İqtisadiyyatı bizdən zəif olan bir sıra keçmiş Sovet respublikalarında bu proses çoxdan başlanıb?

-Bu suala icra orqanları cavab verməlidir. Qanunverici orqan olaraq biz bu prosesi başa catdırmışıq. 1999-cu ildə qanun qəbul olunub. 2006-2007-ci ildə bu qanuna əlavə və dəyişiliklər olundu. Cənab prezidentin qərarı ilə 2008-ci ildə Dövlət Tibbi Sığorta Agentliyi yaradıldı və bu vaxta qədər də hər il bu agentliyə dövlət büdcəsindən 30-50 milyon məbləğində vəsait ayrılır. Səhiyyə Nazirliyi bir necə il bundan əvvəl Siyəzən rayonunda bir pilot layihə həyata kecirdi. Mən hesab edirəm ki, bu sığortanın Azərbaycanda tətbiq olunması ücün hec bir təşkilati, iqtisadi, peşəkarlıq, kadrla bağlı problem yoxdu. Biz bunu həyata kecirməliyik. Buna bizim iqtisadi potensialımız da, kadrlarımız da kifayət edir.Artıq Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin, sığorta sisteminin kifayət qədər güclü fəaliyyəti göz özündədir. Bilirsuniz ki ötən illərda sığorta şirkətlərinin fəaliyyətinin güclənməsi, onların maddi bazalarını daha da gücləndirən bir hecə qanun qəbul olunub. Birinci vahid sığopta ilə, daşınmaz əmlakın və nəqliyyat vasitələri ilə bağlı sığorta qanunları olub. Bundan əlavə peşə əmək fəaliyyətini yerinə yetirərkən qəzalarla bağlı sığorta haqqında qanun qəbul olunub. Yəni sığorta bazarının inkişafı ücün Azərbaycanda kifayət qədər həm iqtisadi əsaslar, həm də təşkilatı əsaslar var. Bu illəri biz hec nədən qorxmadan icbari tibbi sığortaya getməliyik. Bununla da həm səhiyyə xidmətinin bütün kateqoriya insanlar ücün əlcatanlığını təmin edəcəyik, həm səhiyyə xidmətinin keyfiyyətini yüksəldəcəyik. Eyni zamanda səhiyyədə olan bir sıra problemləri, o cümlədəm əmək haqqı problemini, müəyyən vəsaitlərin səmərəsiz xərclənməsi kimi məsələləri aradan qaldıracağıq. Cünki hər bir xəstəyə, hər bir şəxsə görə məbləğ ödəyəcək şirkət maraqlı olacaq ki, onun ödədiyi vəsait ünvanına gedib çatsın. Xəstəni əlavə müayinələrə cəlb etməsinlər, əlavə dərmanlara ehtiyac olmasın. Eyni zamanda həmin vəsaitlər həm səhiyyə obyektlərinin, istər özəl. istərsə də dövlət sektorunda olsun maddi-texniki bazasının gücləndirək, həm də səhiyyədə işləyən işçlərin əmək haqqına yardım olsun. Eyni zamanda çox neqativ hal olan xəstə-həkim arasındakı qeyri-rəsmi ödəmələrin də qarşısı alınacaq.Yəni bu hərtərəfli xeyirli bir proses olacaq. Bir tərəfdən də bu bir az risklidir. Görunur müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarını da cəkindirən budur. Amma biz istənilən piskli addımı atmalıyıq. Əgər zamanında riskli addım atmasaydıq müstəqilliyimizi elan etməzdik, dövlət çevrilişlərinin qarşısını almaq üçün heç bir addım atmazdıq. Demək istəyirəm həyat risklərlə doludur. Mən düşünürəm ki, bugünkü gündə risk faktoru o qədər də çox deyil. Belə ki, səhiyyənin maddi-texniki bazası kifayət qədər genişlənib, dövlət sahiyyəyə cənab prezidentin qayğı və diqqəti nəticəsində demək olar ki, regionların hər yerində müasir tələblərə cavab verən tibb müəssisələri tikilib, avadanlıqlar müasirdir. Kadrlar kifayət qədər peşəkardır. Dünya və avropa təcrübəsi Azərbycanda mükəmməl mənimsənilir. Özəl sektor inkişaf edib. Demək olar səhiyyənin ciddi problemi yoxdur. Sadəcə maliyyələşmənin yeni mexanizi olan icbari tibbi sığortanı tətbiq etməliyik. Bu sığortanı tətbiq etməklə dövlətin də yükünü azaldacağıq.Çünki səhiyyə xərclərinin böyük hissəsi artıq işəgötürənlər tərəfindən qarşılanacaq. Bu hərtərəfli səmərəli məsələdir və düşünürəm ki, biz bu addıma getmıliyik.

-Bu prosesi tezləşdirmək nədən asılıdr? Hansısa qaranlıq məsələlər var?

- Bunun həyata keciilməsinin konkret vaxtını Səhiyyə nazirliyi və digər icra orqanları, İcbari Sığorta Agentliyi, Nazirlər Kabinetinin, Prezident Aparatının hümanitar şöbəsi deyə bilər.Yəni icra orqanlarının rəhbər sturukturları bu işi nə vaxt həyata keçirə biləcəklərini cavablandıra bilər. Mən deyə bilərəm ki, siyasi və hüquqi bazası öz həllini tapıb.

- Bu iş bir sıra qonşu ölkələrdə qurulub. Məsələn, Türkiyənin, Gürcüstanın təcürbələrindən yararlanmaq olmazmı?

-Türkiyədə bu iş çox gözəl qurulub. Son bir neçə ildə Türkiyənin ən ucqar kəndndə yaşayan insanın şəxiyyət vəsiqəsindəki nömrəsi onun eyni zamanda icbari tibbi sığorta kartının nömrəsidir. Həmin adam gəlib Ankarada və ya İstanbulda dövlət klinikasında şəxsiyyət vəsiqəsini təqdim etməklə onun bütün xəstəlik anketi aşkara çıxır. Bu sığortanın qurulmasınn bir tərkib hisəsi də elktron səhiyyənin yaradılmasıdır.

- Musa müəllin, bildiyim qədər sonsuz ailələrlə bağlı qanun nəzərdə tutulub. Zənmət olmasa deyin, məsələ nə yerdədir?

- “Repraduktiv sağlamlığın qorunmsı haqqında” qanun layihəsi bir neçə il əvvəl Səhiyyə nazirliyi ilə birgə hazırlanıb. Qanun kifayıət qədər mütərəqqi bir qanundur. Bir neçə il öncə qanunun təqdimatı zamanı gördük kü, bunu kifayət qədər ictimailəşdirə bilməmişik. Ona gərə də həm cəmiyyət tərəfindən, həm məclis tərəfindən etirazlarla qarşılandıq. Deyim ki, bu etirazların da hec bir hüquqi , mənəvi və elmi əsası yox idi. Sadəcə bir hay-küy idi ki, guya burda donorluq məsələsi var. Guya surroqat məsələsi var ki, bu da bizim milli əxlaqımıza uyğun məsələ deyil. Ona görə də qanun qəbul olunmadı. Mən zaman çıxış edəndə dedim, indi də bu fikirdəyəm ki, ümummilli əxlaqa , mintalitetə zidd olan fikir qanunda ehtiva etmir. İkinci tərəfdən əgər bu bir ailənin daxili işidirsə, bunu ümumilli səviyyəyə qaldırmağın da zərurəti yoxdur. Tutaq ki, bizim mintalitetimizdə var ki, islam adət-anənəsinə uyğun olaraq şərab içmək omaz. Amma insan öz evində şərab içir və bu da islama uyğun deyl. Yaxud deyək ki, namaz qılmaq, oruc tutmaq hər kəsin öz işidir. Ona görə də heç kəsi qınamırlar ki, sən niyə oruc tutmursan və ya namaz qılmırsan.Yəni hər bir ailənin öz şəxsi işidir ki, süni texnologiyalar tətbiq etməklə və ya donordan istifadə etməklə övlad sahibi olsun. Eləcə də surroqat ana götürməklə uşağa sahib olsun. Bu yalnız iki tərəfin daxili işidir. Süni mayalanma və surroaqat ana məsələsi milli mintalitetə dəxli olmayan bir məsələ idi. Buna da etiraz oldu. Təssüflər olsun ki, o vaxtı dini liderlər bu məsələnin kökünə varmadan bunun əlehinə cıxdılar. Türkiyə və İran kimi dini dövlətdə bunu həyata keciriblər. Bizim azərbaycanlı sonsuzlar gedib İranda yaxud Türkiyədə əməliyyatlar edib qayıdırlar. Biz niyə öz ölkəmizdə bunu etmiyək. Başqa bir məsələ var ki, reproduktiv problemlərin aradan qaldırılması üşün texnalogiyaların tətbiqi ilə əlaqədar 90 faiz hallarda ata-ananın öz toxumalarından istifadə olunur.Yəni Azərbaycanda 30-40 nəfərin donora ehtiyacı olar ya olmaz. Həm də 17-18 ildən sonra bu uşaqlar böyüyəndən sonra bunların bir-biri ilə rastlaşması ehtimalı sıfıra bərabərdir. Bildirim ki, sonsuz insanlar 10-15 min xərcliyib xaricdə əməliyyat olunurlar. Pulu olanlar gedə bilir. Bəs imkanı olmayanlar neyləsin? Elə bir qanunun qəbul olunması həmin ailələr ücün doğrurdanda dövlət tərəfindən böyük töhvədir. Bütün dövlət klinikalarında bu əməliatlar dövlət vəsaiti hesabına həyata keciriləcək. Buna hüquqi baza, qanun lazımdır. Düşünürəm kifayət qədər millət vəkillərini və ictimayəti məlumatlandıra bildik. Bu qanun payız sesiyasında müzakirəyə çıxarılacaq. Millət vəkillərinə tövsiyyə olunan qanun düşünürəm qəbul olunacaq. Bir çox şeylər, elmi kəşvlər , qanunlar va ya nəzəriyələr var ki. cəmiyyt onu qəbul etmək imkanında deyil. Amma cəmiyyətin arxasınca sürünməklə də inkişaf etmək olmaz. Alimlər, millət vəkilləri, düşünən adamlar kəşflərlə məşğul olanlar nəhz onun ücündür ki, cəmyyət inkişaf etsin.Yoxsa milli mintalitet deyib dayansaq hec bir formada inişaf etmərik. Dəyişən dövrün tələbərinə uyğun hərəkət etməli və ona uyğun olaraq öz inkişafımızın prespektivlərini müəyyən etməliyik. Ona görə düşünürəm bu qanun qəbul oluncaq və Azərbaycana ancaq xeyir verəcək.

-Qanun qəbul olunandan sonra proses hansı müddətə reallaşacaq?

- Məncə bu il qəbul olsa artıq gələn ildən qüvvəyə minəcək və işləyəcək. Həm özəl, həm dövlət müəsisələrində tətbiq olunacaq. İcbari tibbi sığortanı qəbul edəndən sonra insanlar istədiyi yerdə sığorta hesabına əməiyyatları yerinə yetirəcək.

R. Nəcəfli,

T.Qafarlı

Mərkəz.- 2012.- 8 noyabr.- S.10.