Türkün şanlı qələbəsi

Dünya tarixinin ən şanlı səhifələrini qanı ilə yazmış Türkün I Dünya müharibəsi zamanı Çanakkalada apardığı olum-ölüm mübarizəsi istər hərbi baxımdan, istərsə də mənəvi baxımdan Türk birliyinin, Türk əzmkarlığının, onun Vətən sevgisinin zirvəsidir desək, yanılmarıq. 1915-ci il Çanakkala savaşında, 250 min türk əsgəri şəhid olub. Osmanlıya qarşı birləşmiş ingilis, fransız, Avstraliya, Yeni Zelandiya əsgərlərin də elə bir o qədər itki verərək böyük məğlubiyyətlə geri çəkilib. Atatürk Çanakkala savaşı haqda deyirdi: "Çanakkala dünya hərb tarixində oxşarı olmayan bir hadisədir. Səngərlər arasında məsafə bəzən 8 metrə qədər olurdu. Öndə olanlar ölümdən qurtulmayacaqlarına əmindirlər. Fəqət, sarsılma yoxdur. Türk əsgəri Qurani-Kərim, Kəlmeyi-Şəhadət oxuya-oxuya irəli atılır. 20 düşmənə qarşı bir nəfər süngü ilə çarpışır. Ölür, öldürür. Çanakkala savaşını qazandıran da bu yüksək ruhdur".

Çanakkala savaşı ilə bağlı dillərdə əzbər olan hekayətlər bu torpaqlarda heykəlləşib. Az qala hər bir hekayətə bir abidə qoyulub. Çanakkala savaşı deyiləndə ilk yada düşən ismlərdən biri - Seyit Onbaşının hekayəsi bu gün o torpaqları ziyarət edən gənclər üçün dil əzbərinə çevrilib. Müharibənin ən şiddətli məqamlarında ətrafında köməyi olmayan Seyit Onbaşı 267 kq-lıq böyük top mərmisini kürəyinə qaldırıb, topa qoyurmuş və açdığı atəşlə düşmənin onlarla əsgərini məhv edirmiş. Müharibə bitdikdən sonra Seyit Onbaşıdan xahiş edirlər ki, ağır mərmini bir daha belinə qaldırsın və beləcə şəklini çəksinlər. Onbaşının cavabı çox təsirli olur: "Artıq o ağırlığı qaldıracaq ruh məndə yoxdur. Bəlkə də müharibə təzədən başlasa bunu bacara bilərəm".

Çanakkala savaşının bu əfsanəvi qəhrəmanının şəklini çəkmək istəyənlər mərminin içərisini boşaldırlar və Onbaşının rəsmini belə çəkirlər. İndi Çanakkalada hər bir küçədə, mağazada, hətta əksər hədiyyəlik əşyaların üzərində Seyit Onbaşının bu məşhur şəkli var. Həmçinin bu anı əks etdirən böyük bir heykəl də ucaldılıb.

Çanakkala savaşının iştirakçısı olmuş avstriyalı zabit Coseyin bir xatirəsi də çox ibrətamizdir: "1915-ci ilin 25 aprelində türklərlə birləşmiş qüvvələr arasında 8-10 metrlik qorxunc bir səngər savaşı gedirdi. Süngü hücumundan sonra savaşa ara verildi. İki səngər arasında bir ayağı qopmaq üzrə olan bir ingilis yüzbaşısı qalmış, "məni qurtarın" deyə hayqırırdı. Hətta bizlərdən heç kim risk edib ona yardım göstərmirdi. Bu anda ağılasığmaz bir olay oldu. Türk səngərindən bir əsgər silahsız çıxaraq yaralı ingilis zabitini qucaqladı. Gətirib bizim səngərin önündə yaralını yavaşca yerə qoydu və geri döndü".

Belə təzadlarla doludur Çanakkala savaşı. Və bu fenomen günümüzdə də yaşanmaqdadır. Heç təsəvvür edilməyəcək bir iş. Müttəfiq qüvvələrin işğalçı kimi bu torpaqlara gəlmiş və məhv edilmiş əsgərlərinin xatirəsinə abidələr qoyulub. Özü də işğalçı kimi deyil, şəhid kimi. Hər il türk şəhidləri ilə yanaşı o zamanın işğalçı qüvvələri sayılan ingilis, fransız, Yeni Zelandiya, Avstraliya əsgərlərinin də xatirəsi yad edilir. Özü də bir yerdə. Qazi Mustafa Kamal Türkiyə torpaqlarında həlak olmuş yadellilərin analarına müraciətində onları rahat olmağa çağırıb və deyib: "Sizin övladlarınız bizim də övladlarımızdır və bu torpaqlarda mehmetciklə yan-yana uyuyurlar".

Bu savaşda tək Anadolu türkü deyil, türk dünyasının müxtəlif yerlərindən gəlmiş insanlar da iştirak edib. O cümlədən Azərbaycan türkləri də tək əsgəri formada deyil, əlindən gələn bütün imkanlar çərçivəsində Anadolu türklərinin haqq işinə dəstək verib. İstiqlal savaşında qardaş ölkəyə neft və başqa strateji məhsullar, ərzaq, silah-sursat göndərilib. Qadınlar qızıl boyunbağlarını, qolbağlarını toplayaraq ön cəbhəyə göndəriblər. İstiqlal savaşına Azərbaycanın yardımları ilə bağlı Türkiyənin dövlət arxivlərində çoxsaylı sənədlər var.

Fuad

Milli qəhrəman .-2009.- 22-28 yanvar.- S.4.