İnformasiya təhlükəsizliyi mühüm amildir

Mövcud saytların, kompüterdə olan məlumatların mühafizəsi, virus/troyan-lara qarşı filtirlərin, skanerlərin yaradılması, xaker hücumlarının qarşısının alınması, HDD-də itmiş məlumatların bərpası, məlumatların şifrələnməsi və digər bu tipli məsələlər informasiya təhlükəsizliyi məsələlərindən hesab edilir.

İnformasiya texnologiyaları xidmətləri sektorunda ən mühüm problemlərdən və fəaliyyət sahələrindən biri də İnformasiya təhlükəsizliyi məsələləridir. İnternetin sürətli inkişafı, Web texnologiyalar əsasında yaradılmış proqram təminatı sistemlərinin mühafizəsi ən aktual bir problemə çevrilib. Məlumatın qorunmasındakı problemlər bir çox iş adamlarının öz bizneslərini şəbəkə xaricində qurmağa məcbur edir. Bankların və müxtəlif iqtisadi qurumların şəbəkə resurslarının hack olunması barədə kütləvi informasiya vasitələrində tez-tez yer alan məlumatlar iş adamlarında bu qorxunu daha da artırır. Amma müasir biznesin şəbəkədən kənar inkişafı getdikcə çətinləşir. Gec-tez bütün biznesmenlərin şəbəkəyə qoşulması qaçılmaz olacaq. Xarici, inkişaf etmiş ölkələrin bu sahədə təcrübəsi də bunu təsdiqləyir. Bu səbəbdən yeganə yol şəbəkənin mühafizəsini gücləndirmək, hack sahəsində yenilikləri gündəmdə saxlamaqdır. Bu tip məsələlərin həlli informasiya texnologiyaları sahəsində xidmət göstərən şirkətlərin prioritet istiqamətlərindən biri olmalıdır. Bununla yanaşı, lokal məlumatların mühafizəsi, bərpası, arxivləşdirilməsi kimi məsələlər də öz aktuallığını itirmir.

Bu şirkətlərin qarşısına çıxan və ara-sıra məşğul olduğu məsələlərdən biridə hackingdir. Hacking -qapalı sistemlərin kodlarının açılması, itirilmiş sistem açarların bərpası, bağlı ofis sənədlərinin mühafizəsinin aradan qaldırılması və digər bu tipli məsələlərdir.

Məsələn, eşitdiyimizə görə, bu yaxınlarda bizim biznesmenlərdən biri xarici istehsal olan qiymətli avadanlığı Azərbaycana gətiribmiş. Həmin avadanlıq kompüter proqram-sistemi tərəfindən idarə olunur. Bu proqram-sistemin aktivizasiyası üçün xüsusi kod tələb olunur. İstehsalçı şirkət isə fəaliyyətini dayandırıbmış və onlarla əlaqə yaratmaq mümkün olmayıb. Alınmış avadanlıq isə uzun müddət fəaliyyətsiz qalıb. Çox axtarışdan sonra biznesmenlər bu problemi həll edə biləcək şirkətin mütəxəssislərini tapır və həmin mütəxəssislər bu qiymətli avadanlığın proqram-sisteminin aktivləşdirmə kodunu müəyyənləşdirirlər. Analoji problemlər ofis sənədlərində də olur. Məsələn, hansısa şirkətin maliyyə sənədləri Excel faylı olub, parolla mühafizə olunur. Bu və ya digər səbəbdən parol itir və ya yaddan çıxır. Artıq maliyyə hesabatları olan Excel faylını açmaq mümkün olmur. Belə situasiyalarda da hackinglə məşğul olan mütəxəssislər həmin faylın itmiş parolunun tapılmasını təmin edə bilirlər. Bundan başqa, internet saytlarının təhlükəsizliyi məsələsi bu gün üçün ən aktual məsələlərdən biridir. Müxtəlif İnternet Layihələrin təhlükəsizliyində problem yarandıqda saytda mövcud boşluqların aradan qaldırılmasına da yardım etmək mümkündür.

Bu sahədə maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsi də mühüm rol oynayır. Bu məqsədlə AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun əməkdaşlarının Daxili İşlər Nazirliyinin Polis Akademiyasında professor-müəllim heyəti üçün İnformasiya təhlükəsizliyi, rəqəmsal imza və biometrik texnologiyalar: müasir vəziyyəti, imkanları və inkişaf perspektivləri mövzusunda oxuduqları mühazirəni qeyd etmək yerinə düşərdi.

İnstitutun şöbə müdiri, texnika elmləri namizədi Yadigar İmamverdiyev tərəfindən aparılan mühazirədə müasir dövrdə daxili işlər orqanlarının idarə edilməsində, əməliyyat-axtarış fəaliyyətində informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqinin əhəmiyyətindən söhbət açılmış, bu istiqamətdə hazırda uğurla istismar edilən sistemlərin işindən nümunələr verilmiş, e-dövlət quruculuğu prosesində bu tətbiqlərin daha da dərinləşəcəyi, vətəndaşlara yeni e-xidmətlərin göstəriləcəyi vurğulanmışdır. Məruzədə informasiya təhlükəsizliyi problemlərinin aktuallaşdığı müasir dövrdə informasiya müharibəsi, kiberterrorçuluq, kibercinayətkarlıq, kibercasusluq və kritik infrastruktura yönəlmiş təhdidlərin əsas təzahürləri xarakterizə edilmiş, informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə əsas yanaşmalar və texnologiyalar barədə geniş məlumat verilmişdir. Daxili işlər orqanlarının informasiya fəzalarının formalaşması və inkişafı prosesində informasiyanın mühafizəsi məsələlərinin sistemli şəkildə nəzərə alınmasının, beynəlxalq təcrübəyə və standartlara müvafiq olaraq vahid informasiya təhlükəsizliyi siyasəti çərçivəsində idarə edilməsinin zəruriliyi vurğulanmışdır.

Daxili işlər orqanları arasında etibarlı və dəqiq məlumat mübadiləsi zamanı informasiyanın autentikliyinin təmin edilməsində rəqəmsal imza texnologiyasının imkanları İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda yaradılmış proqram təminatı vasitələri ilə əyani nümayiş etdirilmişdir. Biometrik texnologiyaların tarixən daxili işlər orqanlarının əməliyyat-axtarış fəaliyyətində tətbiq edildiyi qeyd edilərək müxtəlif biometrik texnologiyaların bu sahədə tətbiq imkanları və perspektivləri diqqətə çatdırılmışdır. Biometrik sistemlərin işini xarakterizə edən əsas parametrlər barəsində məlumat verilmiş, biometrik sistemlərin seçilməsi zamanı bu parametrlərin mütləq nəzərə alınması tövsiyə edilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 13 fevral tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında biometrik eyniləşdirmə sisteminin yaradılması üzrə 2007-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı"nda ölkəmizin milli təhlükəsizlik sisteminin təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq terrorizmin, mütəşəkkil cinayətkarlığın, silah və narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsinin, qeyri-qanuni miqrasiyanın qarşısının alınması üçün vahid biometrik eyniləşdirmə sisteminin yaradılması vəzifəsini qarşıya qoyur. Bu sahədə aidiyyatı dövlət orqanları ilə yanaşı AMEA İTİ-də görülən işlər barəsində dinləyicilərə məlumat verilmiş, biometrik texnologiyaların ən mühüm və genişmiqyaslı tətbiqlərindən biri olan elektron pasportların xüsusiyyətləri və şəxsiyyətin dəqiq eyniləşdirilməsində onların unikal imkanları, müvafiq korporativ infrastrukturun qurulması və istifadəsi sahəsində beynəlxalq təcrübə müzakirə edilmişdir.

Qeyd edək ki, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi yanında "İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları"nın standartlaşdırılması üzrə Texniki Komitə informasiya təhlükəsizliyi üzrə ISO/IEC 27001:2005, ISO/IEC 27005:2008, ISO/IEC 11770-1:1996 və ISO/IEC TR 18044:2004 beynəlxalq standartları əsasında işlənib-hazırlanmış informasiya təhlükəsizliyi üzrə milli standartları artıq qəbul edib. Standartlar müvafiq dövlət qeydiyyatı üçün Dövlət Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent Komitəsinə təqdim olunacaq.

Həmçinin komitənin 2010-cu il üzrə iş planına uyğun olaraq, ISO/IEC 2382 standartlarının 7-ci, 28-ci və 34-cü hissələrinə əsaslanan informasiya texnologiyaları terminologiyaları üzrə milli standartlar da işlənib-hazırlanıb və ekspertlər tərəfindən standartların uyğunlaşdırılmasının yoxlanması üzrə iş aparılır.

Onu da qeyd edək ki, Standartlaşdırma üzrə Texniki Komitə tərəfindən kompüter klaviaturasında Azərbaycan əlifbasının yerləşməsi və digər məsələlərə də baxılır.

Cəmaləddin Dostəli

Mövqe.-2010.- 5 noyabr.- S. 11.