Dağlıq
Qarabağ problemi beynəlxalq təşkilatlarda Avropada
Təhlükəsizlik və
Əməkdaşlıq Təşkilatı
IV yazı
I saziş - silahlı münaqişənin
dayandırılması
E.
Daimi qarışıq komissiya beynəlxalq yardımın bu
yerlərdə ədalətli əsasda və əhalinin hər
iki qrupuna sərfəli şəkildə
bölüşdürülməsini əlaqələndirir.
F.
Şuşa şəhərinin və Şaumyan rayonunun sakinləri
yollardan, Azərbaycanın qalan hissəsi ilə və Dağlıq
Qarabağla rabitədən və digər vasitələrdən
təminatlı istifadə edə biləcəklər.
X.
Bu sazişin Azərbaycan və Dağlıq Qarabağla
bağlı problemlərə aid müddəalarının həyata
keçirilməsinə nəzarət üçün Daimi
Qarışıq Komissiya (DQK) təsis etmək. DQK-nın
üç həmsədri var; biri azərbaycanlı, biri
Dağlıq Qarabağdan və ATƏT-in fəaliyyətdə
olan sədrinin nümayəndəsi. Azərbaycanlı və
Dağlıq Qarabağdan olan həmsədrlərin əsas vəzifəsi
sazişi həyata keçirməkdən ibarətdir; ATƏT-dən
olan həmsədrin əsas vəzifəsi isə fikir
ayrılıqları təqdirində vasitəçi və
arbitraj olmaqdır. DQK-nın hərbi, iqtisadi, humanitar və mədəni
yardımçı komissiyaları var. DQK və onun
yardımçı funksiyaları II əlavədə şərh
edilmişdir.
XI.
Ermənistan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında
tam diplomatik münasibətlər yaratmaq.
XII.
Bir həmsədri Ermənistan Respublikasından və digər
həmsədri Azərbaycan Respublikasından olmaqla Ermənistan-Azərbaycan
İkitərəfli Komissiyası (EAİK) yaratmaq. ATƏT-in fəaliyyətdə
olan sədri bu komissiyada təmsil edilir.
EAİK
sərhəd toqquşmaların qarşısının
alınmasına kömək edir, hər iki ölkənin sərhəd
qoşunları və digər müvafiq təhlükəsizlik
qüvvələri arasında əlaqəni həyata
keçirir və yolların, dəmir yollarının, rabitə
xətlərinin, boru kəmərlərinin
açılması, ticarət münasibətlərinin və
digər münasibətlərin bərpası tədbirlərinə
nəzarət edir.
XIII.
BMT Təhlükəsizlik Şurası
bu sazişin təminatçısı olacaqdır.
XIV.
Bu saziş ATƏT-in Minsk Konfransında
hərtərəfli nizamasalma
haqqında saziş bağlanılan vaxtadək
qüvvədə olacaqdır.
Həmin
saziş indiki sazişdə nəzərdə
tutulan təhlükəsizlik
və sülhümüdafıə
mexanizmlərinin əvəzinə
daimi belə mexanizmlər yaradacaqdır.
II
saziş: status Preambula:
Dağlıq Qarabağın statusu və onun əsas etnik və mədəni
xarakterinin saxlanılması,
Ermənistan Respublikası
da daxil olmaqla, beynəlxalq birlik üçün maraq doğurur. O, istər Azərbaycan
Respublikasının, istərsə
də Dağlıq Qarabağın hakimiyyət
orqanlarının birtərəfli
hərəkəti ilə
müəyyən edilə
bilməz. Status aşağıdakı
parametrlərlə müəyyən
olunur:
I.
Münaqişədə iştirak
edən bütün tərəflərin Azərbaycanın
və Ermənistanın
ərazi bütövlüyünü
və sərhədlərinin
toxunulmazlığını tanıması.
II.
Dağlıq Qarabağ
Azərbaycanın tərkibində
dövlət və ərazi qurumudur və onun öz
müqəddəratını təyin etməsi Azərbaycan Respublikası
ilə Dağlıq Qarabağın hakimiyyət
orqanları arasında
sazişdə rəsmiləşdiriləndən,
Minsk Konfransı tərəfindən
bəyəniləndən, Azərbaycanın
və Dağlıq Qarabağın konstitusiyalarında
inkorporasiya olunandan sonra aşağıdakı
hüquqları və
imtiyazları əhatə
edəcəkdir.
III. Dağlıq Qarabağ
və axçıvan,
Ermənistan və Azərbaycanla sərbəst
və maneəsiz nəqliyyat və rabitə əlaqəsi saxlamaq hüququna malik olacaqlar.
IV. Dağlıq Qarabağın
inzibati sərhədləri
keçmiş Dağlıq
Qarabağ Muxtar Vilayətinin sərhədləri
üzrə müəyyən
edilir.
V. Dağlıq Qarabağın
referendumda Dağlıq
Qarabağ xalqı tərəfindən qəbul
edilmiş öz konstitusiyası olacaqdır. Həmin konstitusiya
bu sənəd əsasında öz müqəddəratını təyin
etmək forması haqqında Dağlıq Qarabağın hakimiyyət
orqanları ilə Azərbaycan arasında rəsmi sazişi inkorporasiya edəcəkdir.
Azərbaycan bu sazişlərin inkorporasiyası
üçün öz
konstitusiyasına müvafiq
dəyişikliklər edəcəkdir.
Dağlıq Qarabağın
öz bayrağı, gerbi və himni
olacaqdır.
VI.
Dağlıq Qarabağın
ərazisində Dağlıq
Qarabağın konstitusiyası
və qanunları işləyir. Əgər
Azərbaycanın qanunları,
qaydaları və icra qərarları Dağlıq Qarabağın
konstitusiyasına və
qanunlarına zidd deyildirsə, onlar sonuncunun ərazisində qüvvəyə malikdir.
VII. Dağlıq Qarabağ
özünün qanunvericilik,
icra və məhkəmə orqanlarını
müstəqil surətdə
formalaşdırır.
VIII.
Dağlıq Qarabağ
əhalisi Azərbaycan
parlamentinə nümayəndələr
seçir və Azərbaycan Prezidentinin seçkilərində iştirak
edir.
IX. Dağlıq Qarabağ
xaricdə müvafiq nümayəndəliyi olmaq
şərti ilə iqtisadiyyat, elm, mədəniyyət,
idman sahələrində
və humanitar məsələlərdə əcnəbi
dövlətlər və
beynəlxalq təşkilatlarla
bilavasitə xarici əlaqələr saxlamaq hüququna malik olacaqdır.
Dağlıq Qarabağın siyasi
partiyalarının digər
ölkələrdəki siyasi
partiyalarla əlaqələr
yaratmaq hüququ olacaqdır.
X. Dağlıq Qarabağ
vətəndaşlarının üzərində xüsusi
olaraq "Dağlıq
Qarabağ" yazılmış
Azərbaycan pasportu olacaqdır.
Dağlıq Qarabağ vətəndaşları Ermənistan
qanunlarına uyğun olaraq əcnəbilər hesab edilməyəcəklər,
istənilən vaxt Ermənistana mühacirət edə və
Ermənistan Respublikasına daimi mühacirət təqdirində
Ermənistan vətəndaşlığını qəbul edə
bilərlər.
XI. Dağlıq Qarabağ
valyutaların sərbəst işləndiyi azad iqtisadi
zona olacaqdır.
XII. Dağlıq Qarabağın
milli qvardiyası və polis qüvvələri
olacaqdır.
Dağlıq Qarabağ vətəndaşlarının
Dağlıq Qarabağ
ərazisində hərbi
xidmət etmək hüququ olacaqdır.
XIII.
Azərbaycanın ordusu
təhlükəsizlik və
polis qüvvələri Dağlıq
Qarabağ ərazisinə
yalnız Dağlıq
Qarabağ hakimiyyət
orqanlarının icazəsi
ilə daxil olmaq hüququna malik olacaqdır.
XIV. Dağlıq Qarabağın
büdcəsi onun öz ehtiyatları hesabına əmələ
gələn daxilolmalardan
tərtib edilir. Dağlıq Qarabağ hökuməti
Azərbaycanın və
xarici ölkələrin
şəxslərini və
şirkətlərini kapital
qoyuluşuna həvəsləndirəcək
və buna təminat verəcəkdir.
XV. Dağlıq Qarabağ
çox etnik xarakterə malikdir. Hər bir vətəndaş
bütün rəsmi və qeyri-rəsmi hallarda öz milli dilindən istifadə etmək hüququna malikdir.
XVI.
BMT Təhlükəsizlik Şurası
bu sazişin təminatçısı olacaqdır.
Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi üçün
etimadın möhkəmləndirilməsi
tədbirləri
Münaqişənin
dincliklə aradan qaldırılmasına nail olunaq
niyyətini nümayiş
etdirmək üçün
tərəflər hər
hansı bir digər sazişi gözləmədən, etimadı
və təhlükəsizliyin
möhkəmləndirilməsinə dair aşağıdakı
tədbirlərdən istənilənləri
və ya onların hamısını
həyata keçirə
bilərlər:
-
Azərbaycan və Ermənistan İcevan - Qazax sektorunda öz aralarındakı sərhəd boyunca atəşkəs rejimini dərhal bərpa etmək barədə öhdəlik götürə
bilərlər. 1992-ci ildə
tətbiq olunmuş bu rejimin təcili
telefon rabitəsi xəttindən və sərhəddə birgə
keşik çəkilməsindən
ibarət idi;
-
tərəflər Dağlıq Qarabağla əlaqədar, məsələn,
İcevan-Qazax sektorunda
Ermənistan-Azərbaycan sərhədi
boyunca əlavə müşahidənin həyata
keçirilməsi üçün
ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin müşahidə üzrə
missiyasının genişləndirilməsi
haqqında sazişə
gələ bilərlər;
-
humanitar tələbatların (istər
Azərbaycanının köçkün
şəxsləri üçün,
istərsə də Dağlıq Qarabağın
daxilində) müəyyənləşdirilməsi
məqsədilə BMT-nin
qaçqınların işləri
üzrə ali komissarının və Beynəlxalq Qırmızı
Xaç Komitəsinin
köməyi ilə dialoq. Bu, ya BMT ali komissarının,
ya da Beynəlxalq
Qırmızı Xaç
Komitəsinin razılığı
ilə həyata keçirilə bilər;
- Dağlıq Qarabağ
regionunda həm ermənilər üçün,
həm də azərbaycanlılar üçün
açıq olan həftəlik və ya gündəlik bazarların təşkili. Bu, sərhədi keçmək üçün
məntəqələr yaradılmasını,
bazar meydançalarına
gələn yolların
açılmasını və
minalardan təmizlənməsini,
tranzit rejimlərinin və ticarət qaydalarının modallığı
haqqında sazişlər
bağlanmasını tələb
edəcəkdir.
18 iyul 1997-ci il
Mövqe.-2011.-8 aprel.-S.10.