Tacir oğlunu hambala çevirən istedad

Ədilə Ayazqızı: "40 il səhnədə yüzlərlə obraz canlandıran babamızı bu gün hamı Məşədi İbadın hambalı kimi xatırlayır"

Siz hamınız onu tanıyırsınız. Bir söz yetər, bir söz yetər ki, onun yaratdığı məşhur obrazın adını çəkək. Həmin anda hamının gözləri önündə iri, qara gözlər, arıq, uzun vücud canlanacaq, təbii, ürəklərdə də bu obraza olan qəribə sevgi isinəcək. Söhbət aktyor, dramaturq, qəzəlxan Əhməd Rumludun gedir.

Süleyman Rüstəmin paxıllığını çəkdiyi böyük aktyor - tanımadığımız Əhməd Rumlu

Bu obraz-Məşədi İbadın hambalı - ağlada-ağlada güldürən, güldürə-güldürə ağladan real keçmişimizdir. O qədər gerçəkdir ki, biz bu gün də bu doğma gerçəklikdən çox uzaqlaşa bilmirik. Bu isə əsl sənətin bəxş etdiyi doğmalıqdır. Bu doğmalığı ancaq sənətkar yarada bilərdi. Dahi Üzeyir Hacıbəyov kimi, aktyor Əhməd Rumlu kimi.

İllər öncə orta məktəbdə oxuyan qohumum Gülərin "Məşədi İbadın hambalı var e, bax onun nəticəsi mənim sinif yoldaşımdır" xəbəri bu aktyoru yaxından tanımağıma səbəb oldu. Bu xəbərlə Gülərin sinif yoldaşının anası Gülçin Əfəndiyeva-Əhməd Rumlunun oğlan nəvəsi ilə tanış oldum. Amma bu gün müsahibim Gülçin xanım deyil. Həmsöhbətim istedadlı aktyor Əhməd Rumlunun nəticəsi, Gülçin xanımın qızı, Ədilə Ayazqızıdır (Babayeva).

Qeyd edim ki, Ədilə Rəssamlıq Akademiyasının təsviri sənət fakültəsinin teatr dekoru ixtisasını bitirib. Hazırda magistraturaya hazırlaşır. Üz cizgilərindən Misir şahzadəsi Kleopatraya bənzəsə də. deyir ki, utancaq olduğundan heç vaxt aktrisa olmağı düşünməyib.

Dosye: Əhməd Məmmədqulu oğlu Əhmədov 1902-ci ildə Bakıda "Həmşəri palanı" deyilən məhəllədə tacir ailəsində doğulub. Atası Məmmədqulu kişi oğlunu axund görmək məqsədilə onu molla məktəbinə qoyur. Təhsilini mədrəsədə davam etdirən Əhməd ərəb və fars dillərini gözəl bildiyinə, öz yaşıdlarından zehni və çalışqanlığı ilə seçildiyinə görə axundlar onu Nəcəfi-Əşrəf şəhərinə göndərməyi qərara alırlar. 20-30 il oğlundan ayrı düşəcəyini düşünən ata bu təklifdən boyun qaçırır. "Quran"ı əzbərdən bilən, gözəl hafizəsi və məlahətli səsi olan Əhməd məhərrəmlikdə şəbih deyər, qəsidələr oxuyardı. Əsrin ortalarına doğru bu mərasimlər xalq teatrları ilə əvəz olundu və istedadlı gənc "Kos-Kosa", "Qodu-qodu" kimi məhəlli oyunlarda özünə pərəstişkarlar qazandı. "Tənqid-Təbliğ" Teatrı isə Əhmədin həyatında dönüş yaratdı. Bu dövrdə onun ikinci qabiliyyəti üzə çıxdı. Əhməd qələmini işə salaraq böyük poemalar, qəzəllər yazmağa başladı. Tezliklə "Səadət uğrunda", "Seyran", "Qana qan" əsərləri Gənc Tamaşaçılar Teatrında səhnəyə qoyuldu. Rumlu təxəllüsü ilə yazdığı qəzəllər İranın məşhur xanəndəsi Mustafa Payanın repertuarının əsasını təşkil edirdi. Şair-qəzəlxanın 5000-dən çox qəzəli vardır. Əhməd Rumlu 1982-ci ildə dünyasını dəyişib.

- Ədilə ananın babası, aktyor Əhməd Rumlunu necə tanıyırsan?

- Elə özümü anlayandan babamı tanımağa və sevməyə başladım. Əhməd Rumlunun əkiz oğlu və bir qızı olub. Qızı müəllimə, oğlunun biri mühəndis, biri isə tacir olub. Hər iki oğlunun xeyli qəzəlləri olub. Bir də çoxları elə bilir babam ancaq bir filmə-"O olmasın, bu olsun"a çəkilib. Bu, düzgün informasiya deyil. Əhməd Rumlu altı filmə çəkilib. 1956-cı ildə "O olmasın, bu olsun", 1957-ci ildə "Bir məhəllədən iki nəfər", 1958-ci ildə "Kazbek qutusu" və "Kölgələr sürünür", 1960-cı ildə "Səhər", 1961-ci ildə isə "Bizim küçə" filmlərinə çəkilib. Babam əslində ticarətçi olub. Onun mağazaları vardı. Anam deyir ki, əvvəllər sağlam vücudu ilə seçilsə də, sonralar zob xəstəliyi nəticəsində zəifləyib, gözləri irəli çıxıb. O hamının yaddaşında da elə bu görkəmdə qalıb.

Əhməd Rumlunu "O, olmasın, bu olsun" filmindəki məşhur roluna isə 50 aktyorun arasından seçiblər. Babamda aktyorluq qabiliyyəti və bu sənətə böyük həvəs olub. Lakin sonralar onun bu həvəsini elə öldürüblər ki, hətta oğlunun da bu sənəti seçməsinə mane olub. Onu hamı aktyor kimi tanıyır. Amma babamın xeyli qəzəlləri olub. Qəzəlxan şairimiz Əliağa Vahid babamın ən yaxın dostu olub. Babamız sağlığında yazdığı 5 mindən çox qəzəlinin 250-sini farscadan tərcümə edib və anam da həmin tərcüməni kağıza köçürüb. Bu günə qədər də həmin əlyazmaları anam saxlayır. Amma, hələ ki, babamızın kitabını çıxara bilməmişik. Mən çox arzulamışam ki, babamın əsərlərinin toplusunu çıxaraq.

- Məncə, bunu öz məvacibinlə də etmək olar. Axı sən rəssamsan.

- Mən hələ işləmirəm. İşsizəm, amma iş axtarıram.

- "Uyma, könül, şirin dilinə bivəfaların,

Ömrün bitincə, görməyəcəksən vəfaların".

Babanızın qəzəlidir. Yəqin kişinin ürəyinə damıbmış, ondan sonra ona qarşı olacaq bu biganəliklər?

- Hə, yəqin siz bu qəzəli "Yazıçı" nəşriyyatının 1987-ci ildə nəşr elədiyi "Deyilən söz yadigardır" kitabından oxumusunuz. Bakı şairlərinin şeirlər toplusundan ibarət olan bu kitaba Əhməd Rumlunun da bir neçə şeiri salınıb. Kitabı Cəfər Rəmzi İsmayılzadə hazırlayıb. Lakin babamız 1982-ci ildə rəhmətə getdiyindən heç bu kitabın da üzün görməyib.

- Amma zamanında şair Süleyman Rüstəm Əhməd Rumluya qadağa qoymuşdu?

- Anam həmişə babamdan danışır. Deyir ki, babama paxıllıq edənlər çox olub, hətta onun şeirlərinin çapına da qadağa qoyanlar olub. Onlardan biri də Süleyman Rüstəm idi. Bəhanəsi də bu olub ki, qəzəl janrına ehtiyac yoxdur. Guya sovet dövründə hamı əməkdən, nə bilim, bayrağa sevgidən yazmalı idi. Ancaq S.Rüstəm özü istədiyi mövzuda qəzəl yazırdı və çap da edirdi. Babamın qəzəlləri belə haqsızlıqların ucbatından, demək olar ki, işıq üzü görməyib. Babam çox kövrək insan olduğundan haqsızlıqlar onu həyatdan küsdürüb.

- Əhməd Rumlu eyni zamanda Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktyoru olub.

- Babam 40 il bu teatrın səhnəsində çalışıb. Amma bu gün zəhmətlə yaratdığı obrazları xatırlayan çox az adam var.

- Babanızın dram əsərlərinin, heç olmasa, əlyazması qalırmı?

- Babamın "Seyran", "Qana qan", "Səadət uğrunda" əsərləri Gənc Tamaşaçılar Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulub. Bu da taleyin qəribə oyunudur. Görün, bu qədər əsər yaradan, 40 il səhnədə yüzlərlə obraz canlandıran bir insanı bu gün hamı Məşədi İbadın hambalı kimi xatırlayır. Bəs qalanları? Bu, həmişə anamı da narahat edir. Bəlkə də bu, böyük Üzeyir Hacıbəyovun əsərinin qüdrətindən doğan bir səadət idi. Çünki bu da olmasa idi, yəqin ki, çoxları Əhməd Rumlunu unudacaqdı. "O olmasın, bu olsun"dan başqa, babam "Hacı Qənbər"də Cəbi, "Əlvida, Hindistan"da dilənçi obrazlarını yaradıb.

- Bu gün çox az xatırlanır Əhməd Rumlu. Ancaq bayramlarda telekanallara gələn "O olmasın, bu olsun" filmi yenidən bu doğma obrazı bizə sevdirir.

- Anam da həmişə deyir, mən də düşünürəm ki, Əhməd Rumluya layiq olduğu qiymət verilməyib. Amma təsəllimiz də var. Çünki qiymət verilənlərin çoxu sağlığında yaddan çıxsa da, Əhməd Rumlu bu gün də insanların qəlbində yaşayır.

- Əhməd Rumlunun övladları və nəvə-nəticələri incəsənətdən uzaq dursalar da, səni bu sahəyə nə bağladı?

- Əslində, mən tək deyiləm, böyük bacım rejissorluğu bitirib, kiçik bacım da fotoqraflığa meyllidir. Biz üç bacını incəsənətə çəkən də, yəqin ki, anamın öz babasını bizə sevdirməsi olub.

- Niyə məhz teatr dekorçuluğunu seçdin? Axı baban 40 il teatrda çalışsa da, ancaq kinodakı obrazı ilə yadda qalıb.

- Mən teatr-dekor ixtisasına yiyələndim. Mən qəbul olunanda kino dekorçuluğu hələ açılmamışdı. Amma indi Rəssamlıq Akademiyasında kino dekorçuluğu da var.

- Sonralar "O olmasın, bu olsun"un müasir variantı da çəkildi. Deyəsən, adı "Məşədi İbka" idi?

- Çox çəkərlər, amma onlardan bir də olmayacaq. "O olmasın, bu olsun" filmini Azərbaycanın korifeyləri yaradıb və bizə bir xəzinə qoyub gediblər.

Arzu ABDULLA

Mövqe.- 2011.- 19 aprel.-S.13.