"Sofya, sən aktrisa olacaqsan"

Bu gün xalq artisti Sofya Bəsirzadənin xatirə günüdür

1918-c- ilin soyuq fevral ayında Bakının "Sovetski" deyilən məhəlləsində yaşayan ailələrdən birində bir qız uşağı dünyaya gəldi. Dil açıb "Ata" deyəndə atasını itirən bu uşaq yetkinlik yaşlarına anasının və onlara hamilik edən dayısının himayəsində gəlib çatır. Bir gün hamı kimi onun da həyatında gələcəyini müəyyən edəcək həlledici addım atmaq məqamı yetişir. Qız çox düşünüb-daşınır, ya tibb məktəbinə girməlidir, ya da yaxınlıqda yerləşən və cazibə qüvvəsinə düşdüyü teatr məktəbinə. Qərarlı-qərarsız sənədlərini götürüb yola düşür. Yolüstü qərar verir ki, bir teatr məktəbinə baş çəksin. Gəlir özü də bilmədən, yuxudaymış kimi sənədlərini verir, bir neçə gün sonra ilk imtahana gedir. Onu imtahandan keçirən Rza Təhmasib "səni sınaq müddətinə götürürəm " deyir, "özünü doğrultmasan çıxıb gedəcəksən." Bu sözlər gənc qızın heysiyyatına toxunduğundan oxuduğu müddətdə var qüvvəsi ilə çalışır ki, müəlliminin etimadını doğrultsun. Düz, o günə qədər ki, nəhayət, Rza Təhmasib ona "hə Sofa, sən aktrisa olacaqsan" deyir. Bu minvalla da Azərbaycan səhnəsinə Sona Hacıyeva və Əzizə Məmmədovadan sonra daha bir aktrisa qədəm qoyur Sofya Bəsirzadə.

Bunları mənə vəfatından bir il öncə özü danışmışdı. Çox da böyük olmayan xudmani evində mizin arxasında oturmuşduq. Olan şəkillərini, haqqında yazılanları, bir sözlə, xatirə boxçasını açıb ortaya sərmişdi. Ayaqlarına sarmaşıb əllərini tumarlayan pişiyi hərdən fikrini yayındırsa da, həvəslə davam etdirdiyi söhbətindən qalmırdı: "ilk iş yerim Dram Teatrı oldu. Ora da mənim müəllimim Rza Təhmasib dəvət etdi. Bir ara dayım məni sənətdən uzaqlaşdırmaq istədi. O, mənim teatr texnikumuna daxil olduğumdan xəbərsiz idi, elə bilirdi tibb texnikumunda oxuyuram. Bir dəfə xəstələnmişdim, qrup rəfiqələrimizlə birgə müəllimim də yanıma gəlmişdi. Rza Təhmasibin gəlişindən anamla dayım bildilər ki, mən teatr texnikumunda oxuyuram. Dayımı da elə Rza Təhmasib yola gətirdi. Sonralar teatrdakı tamaşalarıma gələn dayım fəxr edirdi mənimlə. Cavan, gözəl qız idim, baş rollar oynayırdım. Elə adamlar var idi ki, teatra mənə tamaşa etmək üçün gəlirdilər."

Nədənsə son söz Sofya xanımın dodaqlarında titrədi, gözləri doldu. Onun söhbətlərinə elə maraqla qulaq asırdım ki, əlində tutduğu şəklin də indi fərqinə vardım. Şəklə bir xeyli təəssüf dolu məhəbbətlə baxıb dedi: "Yoldaşımın cavanlığıdır. Onunla çox xoşbəxt olmuşam. Mənə görə tamaşalara gələnlər arasında yalnız o, mənim diqqətimi cəlb edirdi. Mərkəzi Komitədə işləyirdi. Bir dəfə teatrdan Naxçıvana qastrola gedənlərin siyahısına mənim də adımı yazmışdılar. Etiraz etdim, gördüm ki, fikir verən olmadı. Yollandım, düz, Mərkəzi komitəyə. Həmin bu adam mənim şikayətimə baxdı. Dedim ki, anam xəstədir, onun yeganə övladıyam, bu ağır günündə yanında olmalıyam. Məni elə gözəl təbəssümlə qarşılayıb, yola saldı ki, xatirəmdə əməllicə iz buraxdı. Ondan sonra hər tamaşama gəlirdi, ön sıralarda otururdu. Bir dəfə bütün qohum-əqrəbası ilə gəlmişdi, başa düşdüm ki, məni onlara tanıtmaq istəyir. Bir gün də tamaşadan çıxıb evə tələsirdim, teatrın tinində kəsdi qarşımı. Qısa-konkret dedi ki, mən uşaq-muşaq deyiləm, fikrim ciddidir. Mən də öz növbəmdə dedim, mən də uşaq-muşaq deyiləm ki, küçə tinində söz verəm. Sabahısı gün elçilər gəldi evimizə. Bir gün sonra nişan oldu, iki gün sonra toy. Daha bütün qastrollara, tamaşalara məni özü müşayiət edirdi. İlk övladımızı sənətimə qurban verdim, heç dünyaya gətirmədim ki, əl-ayağıma dolaşmasın. Şükür ki, bu səhvi bir daha təkrar etməyib, sonrakıları saxladım. Mənim sənətdə qalmağımın da səbəbkarı o oldu."

Beləcə şirin-şirin söhbətlərlə ayrıldıq Sofya xanımdan. Bəxti gətirən sənətkarlardan idi. Hərdən onun çəkildiyi filmləri göz önündən keçirirsən "Bizim Cəbiş müəllim", "Şərikli çörək", "Yol əhvalatı", oynadığı tamaşalar "Göz həkimi", lap sonuncu "Tənha qadınlar"a qədər, adamın çöhrəsinə təbəssüm qonur. Son tamaşanı oynadığı Bələdiyyə Teatrından bir az incikliyi vardı. Amma onu sona qədər açıqlamadı. Bir yağışlı yanvar günündə özü ilə məzara apardı. Deyirlər kim ki, dəfn olunanda yağış yağır, deməli, o, adam üçün göylər ağlayır, yeri cənnət olacaq.

Mövqe.- 2011.-8 fevral.-S.13.