REGİONLARIMIZ: ŞƏKİ

 

Tarixi

 

Şəki rayonu (1968-ci ilədək Nuxa) 1930-cu ildə təşkil olunmuş, 1963-cü ildə ləğv edilərək ərazisi Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonuna verilmiş, 1965-ci ildə yenidən müstəqil rayon olmuşdur.

 

Coğrafi mövqeyi

 

Şəki şimal-şərqdə Dağıstanla həmsərhəddir. Yevlax-Balakən dəmiryol və avtomobil yolları Şəkinin ərazisindən keçir.

 

Relyefi

 

Şəki dəniz səviyyəsindən 500-850 m hündürlükdə yerləşir. Baş Qafqaz silsiləsinin qarlı zirvələrinin yüksəkliyi bəzi yerlərdə 3000-3500 m-ə çatır. Dağlarda Yura, Təbaşir, dağ ətəklərində Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.

 

İqlimi

 

Günəşli saatların illik miqdarı 2350 saatdır. Günəşli saatların 40 %-i yay aylarının payına düşür. İl ərzində 1 kvadrat santimetr yer səthinə 122 kkal günəş radiasiyası düşür. Şəkinin iqliminə siklon və antisiklonlar, müxtəlif hava kütlələri və yerli küləklər təsir edir. Qışda arktik və mülayim hava kütlələrinin əraziyə daxil olması havanın isti keçməsinə səbəb olur. Yayda Şəkidə dağ-dərə yerli küləkləri əmələ gəlir. Buna səbəb dağ ilə dərə arasında təzyiq fərqinin yaranmasıdır. Böyük Qafqaz silsiləsi şimaldan gələn soyuq küləklərin qarşısını kəsir. Buna görə Şəkidə yanvar temperaturu 0,50C olur. Şəkidə orta illik temperatur 120C-dir. İyun, avqust aylarında orta temperatur 20-250C arasında dəyişir.

Güclü küləklər (sürəti 15 m/san çox) Şəkidə seyrək hallarda əsir, il ərzində cəmi 10-12 gün güclü külək olur. Sürəti saniyədə 1 metrdən az olan külək Şəkidə tez-tez müşahidə olunur. Yağıntının miqdarı ilə 730 mm-dir. Bunun yarısı may, iyun, sentyabr, oktyabr aylarında yağır. Ən azı, yağıntı avqust (35 mm), yanvar (29 mm) və fevralda (36 mm) olur. Kiş kəndində 775 mm, Xan yaylağında 1000 mm-dən artıq yağıntı düşür. Sel, tufan, güclü dolu kimi təbiət hadisələri Şəkidə və onu əhatə edən dağ və düzənliklər üçün səciyyəvidir.

Sel hadisəsi daha tez-tez müşahidə edilir. Yatağı şəhərin qərb hissəsinə yaxın olan Kiş çayı hövzəsi dünyanın ən güclü sel gedən yerlərindən biri sayılır. Quruçay adlanan yerdə Kiş çayının gətirmə konusuna uzun illər boyu dağlardan qum, daş, palçıq toplanmış olduğundan onun mərkəzi hissəsi şəhərin Dodu məhəlləsinə nisbətən hündürdür. Tufan və dolu atmosfer hadisələrinin burada sıx əlaqəsi vardır. Dağlıq relyef, yay aylarında güclü qızma və yüksək buxarlanma Şəkidə dolu hadisələrinin əsas amilləridir. Şəkidə dolu olan günlərin orta illik sayı 1,4-dür, yəni 10 ildə 14 dəfə dolu yağır.

Dəniz səviyyəsindən 500-850 m hündürlük, ətrafında olan dağ meşələri şəhərin qızmasının qarşısını alır. Dağ meşələri şəhərin sellərdən qorunmasına imkan verir, şəhərin mənzərəsini daha da gözəlləşdirir. Çimli dağ-çəmən, qonur dağ-meşə, qəhvəyi dağ meşə, çəmən-meşə, boz qonur torpaqlar yayılmışdır. Meşələrdə palıd, fıstıq, vələs ağacları geniş sahə tutur. Heyvanat aləmi zəngindir.

Şəhərin əsas çayları Kiş və Qurcana çaylarıdır. Kiş Əyriçayın sağ qolu olub uzunluğu 33 km, hövzəsinin sahəsi 265 kvadrat kilometrdir. Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacından 2900 metr yüksəklikdən başlayır. Zaqafqaziyanın ən selli çaylarından biridir. Yuxarı axında Damarçın adlanır.

 

İri yaşayış məntəqələri

 

Rayonda 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə, 63 kənd vardır.

 

Əhalisi

 

• azərbaycanlılar: 148862 nəfər;

• ruslar: 231 nəfər;

• ləzgilər: 7469 nəfər;

• avarlar: 15 nəfər;

• ukraynalılar: 128 nəfər;

• türklər: 45 nəfər;

• tatarlar: 61 nəfər;

• gürcülər: 13 nəfər;

• kürdlər: 47 nəfər;

• ermənilər: 7 nəfər;

• digər millətlər: 475 nəfər.

 

İqtisadi xarakteristikası

 

Şəki iri taxılçılıq rayonudur. İqtisadiyyatında üzümçülük, meyvəçilik, baramaçılıq, heyvandarlıq da mühüm yer tutur. Rayonda üzüm emalı müəssisəsi, tütün-fermentasiya zavodları, ət-süd kombinatı, sənaye kombinatları, meşə təsərrüfatı vardır.

 

Maddi-mədəni irsi

 

Memarlıq abidələrindən Şəki xan sarayı, Şəkixanovların evi, Giləkli məscidinin minarəsi, məscid, qala divarları, Dairəvi məbəd (XVII-XIX), Zəyzit məbədi (XI-XII), Kiş alban məbədi mühafizə olunur.

 

Mətbəx

 

Şəki özünün çox zəngin mətbəxi, ilk növbədə Şəki pitisi və Şəki paxlavası ilə məşhurdur.

 

Yerli media

 

Regionda "Şəki" (əvvəlki adı "Şəki fəhləsi"), "Şəkinin səsi", "İpəkçi", "Şəki bələdiyyəsi", "Region Şəki", "Şəki Təhsili", "Şəffaf Biznes" mətbuat orqanları fəaliyyət göstərir.

 

Şəki şəhərinin Gerbi

 

Gerbdə Şəki qalasının fonunda ortada ay və ulduzu xatırladan səkkizguşəli şəbəkə elementi təsvir edilmişdir. Şəbəkənin önündə şahə qalxmış ağ at göstərilir. Gerbin aşağısında ipək parça üzərində ağ rənglə "Şəki" sözü yazılmışdır. Qala və ipək parça müxtəlif tonlu göy rənglə, şəbəkə isə Azərbaycan bayrağında olduğu kimi göy, qırmızı, yaşıl rənglərlə işlənmişdir. Qala adətən müdafiə xarakteri daşıdığı üçün gerbdə əsas rəsmi əhatə edir. Ay və səkkizgüşəli ulduz Azərbaycan bayrağında həkk edilmiş, bu isə şəbəkə elementində öz əksini tapmışdır. Sənətkarlar diyarı Şəkinin rəmzinə işarə olaraq şəbəkə elementi göstərilib. Ağ, şahə qalxan at fiquru qalibiyyət rəmzi, eləcə də XVIII əsr Şəki xanlığının pul vahidində həkk edilmiş at rəsmindən götürülmüşdür. Atın baş hissəsində qədim Azərbaycanda atların başında yalına bərkidilmiş xüsusi metal əşya göstərilir.Qədim ipəkçilik diyarı sayılan Şəki gerbdə çəkilmiş ipək parça üzərində "Şəki" sözü ilə əks etdirilmişdir. Beləliklə, gerbdə Şəkidə ənənəvi tikinti materialı hesab olunan çay daşından inşa edilmiş qala, müsəlman şərqinə məxsus qala qapısı, ay və ulduzu xatırladan xalq sənətimiz şəbəkə, qalibiyyət rəmzi at, ipəkçilik kimi elementlər göstərilmişdir. Göstərilmiş rəng və elementlər üç min ildən artıq yaşı olan Şəkinin keçmişini, bu gününü və əsas xarakterini açıqlayır.

Gerbin müəllifi Şəki şəhərinin sakini, Daşkənd Rəssamlıq İnstitutunun "Qrafiaka" fakültəsinin məzunu, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü Tahir Əhmədiyyə oğlu Həmidlidir.

Gerb 2001- ci ildə Şəkinin rəssam və memarları tərəfindən bəyənilmiş, Şəki şəhər rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir.

 

 

Mövqe.- 2011.- 8 iyul.- S. 10.