REGİONLARIMIZ: YEVLAX

Tarixi

Yevlax rayonu 1935-ci ildə təşkil edilmişdir. 1963-cü ildə ləğv olunaraq ərazisi Ağdaş, Bərdə və Qasım İsmayılov rayonlarına verilmişdir. 1965-ci ildə yenidən müstəqil rayon olmuşdur.

Yevlax rayonu ərazisində Yevlaxıvn qədim yaşayış məskəni olmasını sübut edən bir sıra tarixi abidələr vardır. E.ə. III minilliyin sonlarına aid olan Qoçtəpə kurqanı rayonun Qaraməmmədli kəndi ilə Rüstəmli kəndi arasındakı ərazidə yerləşir. Kurqana yaxın yerdə vaxtı ilə eyniadlı yaşayış məntəqəsi- Qoçtəpə kəndi olmuş, 1938-ci ildə həmin kənd ləğv edilərək əhalisi Qaraməmmədli kəndinə köçürülmüşdür.

Yevlax rayonunun Şirvan bölgəsində yerləşən ərazi orta əsrlərdə Azərbaycanın iri şəhərlərindən biri olan Ərəş şəhərinin və bu şəhərin adından götürülmüş Ərəş mahalının bir hissəsi idi. Bu şəhərin mərkəzinin indiki Xaldan kəndindən 3 km şərqdə yerləşdiyi ehtimal olunur. Şəhərin qala divarlarının xarabaları Xaldan kəndi yaxınlığında qalır.

Coğrafi mövqeyi

1. Yevlax coğrafi mövqeyinə görə Azərbaycanın mərkəzində mühüm kommunikasiyaların kəsişməsində yerləşməklə qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Rayon kimi 1935-ci ilin fevral ayından fəaliyyət göstərir. Yevlax eyni zamanda respublika tabeli şəhərdir. Yevlax rayonu Ağdaş, Bərdə, Tərtər, Goranboy, Samux, Qax, Şəki rayonları ilə həmsərhəddir. Rayonda 1 şəhər, 1 şəhərtipli qəsəbə və 48 kənd vardır. Rayonda yerləşən şəhər, qəsəbə və iri kəndlər aşağıdakılardır: Yevlax şəhəri, Aran qəsəbəsi Xaldan kəndi, Havarlı kəndi, Malbinəsi kəndi, Qoyunbinəsi kəndi, Tanrıqulular kəndi, Salahlı kəndi, Ərəş kəndi, Səmədabad kəndi.

Ötən əsrin 80-cı illərində stansiya kimi salınan və uzun müddət əhali tərəfindən "Vağzal" kimi tanınan Yevlax XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvələrinə aid rəsmi sənədlərdə və mənbələrdə Yelizavetpol quberniyasının Yevlax məntəqəsi və ya Yevlax stansiyası, sonra Yelizavetpol quberniyasının Yevlax kəndi, 1920-ci ildən isə Cavanşir qəzasının Yevlax kəndi adlanmışdır.

Azərbaycan SSR MİK-nin qərarı ilə 1935-ci ilin 20 fevral tarixində Yevlax rayonu təşkil edilmişdir.

1939-cu ilin fevral ayının 1-də Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarına əsasən Yevlaxda Şəhər Soveti yaradılmaqla, Yevlaxa şəhər adı verilmişdir.

Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin 6 yanvar 1965-ci il tarixli fərmanı ilə Yevlax şəhəri respublika tabeliyində olan şəhərlər sırasına daxil edilmiş və Yevlax şəhərində sənaye müəssisələrinin tikintisinə başlanmışdır

Relyefi

Yevlax şəhəri Bakıdan 293 km aralı Kür çayının sağ sahilində, düzənlikdədir. (Gəncə-Qazax düzənliyinin cənub-şərqi, Qarabağ və Şirvan düzlərinin şimal-qərb kənarı). Yevlax şəhəri Qədim İpək yolunun üzərindədir. Qışı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru çöl iqlimi var. Ərazidən Kür çayı, Əlican, Korçay və İncəçayın aşağı axınları keçir. Mingəçevir su anbarının cənub-şərq hissəsi, Varvara su anbarı Yevlax ərazisində yerləşir. Yuxarı Qarabağ və Yuxarı Şirvan kanallarının yuxarı hissələri rayon ərazisindədir

Təbiəti

Ərazi boz-çəmən, çəmən-boz, allüvial çəmən, şabalıdı, şorakətvarı boz-qonur, əksər hallarda isə qoran torpaqlardır. Bitki örtüyü əsasən yarımsəhra tiplidir. Kserofit seyrək meşələr, Tuqay meşə, düzən gölməçəlik və subasar çəmən, o cümlədən səhra bitkiləri yayılmışdır. Meşə fondu 4450 hektardır. Heyvanları: canavar, tülkü, boz dovşan, çöl donuzu, kirpi, porsuq, çaqqal , quşları: turac, kəklik, sığırçın,bayquş, kol xoruzu, ağacdələn, sarıköynək və sairdir.

İqtisadi xarakteristikası

Yevlax aqrar-sənaye rayonudur. Kənd təsərrüfatı əsasən pambıqçılıq, taxılçılıq, heyvandarlıq üzrə ixtisaslaşmışdır. Sənayesi başlıca olaraq kənd təsərrüfatı məhsullarını emal edir. Rayonda pambıqtəmizləmə, tütün-fermentasiya, qarışıq yem, dəmir-beton məmulatları zavodları, istehsalat və sənaye kombinatları vardır.

Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri

Yevlaxda 57 ümumtəhsil məktəbində (40 orta, 9 əsas, 8 ibtidai məkitəb) 17146 uşaq oxuyur. 1 peşə məktəbində 9 qrupda 105 şagird müxtəlif peşələr öyrənir. 25 məktəbəqədər uşaq müəssisəsində 1379 uşaq tərbiyə alır. Uşaq Gənclər İdman və Şahmat məktəbləri, uşaq yaradıcılıq mərkəzi və texniki yaradıcılıq mərkəzi fəaliyyət göstərir.

Yevlaxda 59 kitabxana, 1 saray,18 mədəniyyət evi, 2 muzey, 22 klub, 6 musiqi məktəbi, B.Səfəroğlu adına xalq teatrı və kukla teatrı, "Ərəş", "İlkin", "Karvan", "Səda" muçiqi kollektivləri vardır.

Maddi-mədəni irsi

Yevlax - Bərdə magistral yolunun təxminən 18 - ci kilometrliyində torpaqdan ucaldılmış Zərgərtəpə Kurqanı yerləşir. Konusvari formada olan kurqanın ətək hissəsinin diametri təxminən 58 metr, hündürlüyü 11 metr, uzunluğu 120 metrə yaxındır.

Üçtəpə kurqanının topaq örtüyü 35 min kub metrə çatır və tədqiqatçılar hesablamışlar ki, bu kurqanın törpaq örtüyü façilərlə 3 ilə tökülüb başa çatdırılmışdır.

Xaldan kəndinin 3-4 km -də antik dövrə təsadüf edən alban sərdabəsi olduğu ehtimal olunan sərdabənin, Marzılı kəndi ərazisində VII əsrə aid edilən və XVI əsrdə Şeyx Həzrət Piri kimi tanınan pirin, Malbinəsi kəndində Qarabağda tikilən qədim məscidlər tipinə aid olan, XVIII əsrdə inşa edilən məscidin qalıqları mühafizə olunur.

2010-cu ilin birinci rübündə rayonda ümumdaxili məhsulun həcmi 106 milyon manat olmuşdur. Bu isə ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 29,6 milyon manat və ya 38,7 faiz çoxdur. 2010-cu ilin birinci rübü Yevlax şəhərinin iqtisadi-sosial və mədəni həyatında daha çox nə ilə əlamətdar və yaddaqalan olmuşdur? Bu suala birmənalı şəkildə cavab vermək çətindir. Ən azı, ona görə ki, "daha çox" sözü burada qətiyyən yerinə düşmür. Səbəb isə çox sadədir: son illər Yevlaxda iqtisadi-sosial və mədəni həyatın bütün sahələri kompleks şəkildə inkişaf etdirilmiş, bu mühüm amil şəhər icra hakimiyyətinin iş üslub və metodlarında, təşkilat-idarəetmə məsələlərində əsas yer tutmuş, insan amili, adamların vacib sosial ehtiyacları daim diqqət mərkəzində saxlanılmışdır.

Deməli, söhbət hər hansı sahənin daha çox inkişafından yox, ötən ilin, yaxud ötən illərin eyni dövrü ilə müqayisəli təhlillərindən gedə bilər. Rəqəmlərin müqayisəli təhlili, əldə olunmuş nəticələr, konkret göstəricilər isə qarşımızda geniş və maraqlı mənzərə açır. Hər şeydən əvvəl, inkişafın dinamikası, irəliləyiş və yüksəklişin miqyası adamı valeh edir, gözlərimizdə xoş, fərəhli duyğular oyadır.

Yazını statistik rəqəmlərlə, fakt və göstəricilərlə, necə deyərlər, doldurmağın əleyhinəyəm. Ancaq orası da var ki, rəqəmlərsiz də keçinmək mümkün deyil. O yerdə ki, sürətli inkişaf və irəliləyiş var, orada müqayisəli təhlildən yayınmaq qeyri-mümkündür. Yevlaxda isə rəqəmləri, fakt və göstəriciləri sadalamağa, onları müqayisəli şəkildə təhlil etməyə daha çox ehtiyac var. Çünki burada inkişafın dinamikasının, yüksəliş və irəliləyişlərin mahiyyətini rəqəm və göstəriciləri təhlil etmədən dərk etmək, sadəcə, mümkün deyil.

Bütün bunlar barədə Yevlaxda ölkə Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2010-cu ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş yığıncaqda geniş danışılmışdır.

Mövqe.- 2011.- 27 iyul.- S. 10.