"Ata yeni inamın yaradıcısıdır"

Eluca Atalı: "Asif Ata yalnız filosof deyil, özündə filosofluqla peyğəmbərliyi birləşdirən nadir tarixi şəxsiyyətdir"

5 iyun Azərbaycan filosofu Asif Atanın dünyadan köçdüyü gündür. Şəxsiyyəti, yaradıcılığı, fəlsəfəsi ilə böyük ocaq yandıran Atanın çatdığı ocaq bu gün də gur yanır. Bugünkü müsahibim Asif Ata Ocağının Evladı, mühacirətdə yaşayan yazarımız Eluca Atalıdır.

- Eluca xanım, bildiyimiz kimi, 5 iyun (sizlər ona Şölə Ayı da deyirsiniz) Asif Atanın vəfatı günüdür. Biz belə bir gündə söhbətləşirik və elə ona görə də istəyirəm söhbətimizi Ata və Ocaq ətrafında quraq.

- Bu mövzu mənim də ürəyimcədir. Çünkü bugünkü səmti, axını bəlli olmayan dünyaya Ata əqidəsinin varlığını bilmək və o yola düşmək gərəkliyini getdikcə açıq görürəm. Ürəyinizdə Ata Günəşi olsun, istəkli soydaşlarım! Asif Atanın kimliyini bir kəlmə ilə belə ifadə edərdim: yeni inamın yaradıcısı. Dünyaya gəlmiş yeni Mütləqə İmanın yaradıcısı və bu baxımdan Ata da inam yaradıcısı, inamın sahibi olduğu üçün peyğəmbər idi. Amma bu günə qədər olan peyğəmbər anlamından fərqli olaraq, o, heç kimdən göydən yerə mesaj gətirməyib. Sadəcə, peyğəmbər sözünü əvəz edəcək tutarlı söz tapa bilmədiyimiz üçün, hələ ki, Atanı bu adla çağırırıq. Bu söz bəzilərini qorxudur, amma azca idrakı olan dərk edə bilər ki, burda qorxulu heç nə yoxdur. Niyə də türk öz peyğəmbərini verməsin və onun arxasınca getməsin? Nə vaxta qədər onun - bunun dalıyca qaçacağıq? Nə vaxta qədər tutuquşu kimi kiminsə sözünü təkrarlayacağıq? Nə vaxta qədər əks -səda olub başqalarının axır sözünü, son sözünü özümüzə dayaq bilib təkrarlayıb yaşadacağıq? Məgər biz özümüz nəsə yaratmağa, yaşatmağa qadir deyilik? Bax, Ata həmin bu baxışı alt-üst etdi, heç kimi təkrarlamadı: "Xalqım, sən özün ola bilərsən, əgər öz idrakına inansan!"-dedi. Asif Ata Ocağının Evladları, o cümlədən mən, Ata dalıyca yola çıxmışıq, onun yolunu gedirik. Bu isə təkrar deyil. Öz xalqının kimliyindən irəli gəlmiş, salınmış yolu getməkdir.

- Mümkünsə, Asif Atanın yaradıcılığından öncə onun həyatı, şəxsiyyəti barədə bir az danışardınız. Bu, Asif Ata haqqında az oxuyan oxucularımıza da maraqlı olar.

- Asif Ata - Əfəndiyev Asif Qasım oğlu (25.IX.1935 - 5.VI.1997) Quzey Azərbaycanın keçmiş Qazax mahalının Çaykənd kəndində müəllim ailəsində doğulmuşdur. Türkün Qaraqoyunlu soyundandır. Babaları ruhani olmuşlar. Asif Ata ilk təhsilini doğulduğu kənddə almış, orta təhsilini Gəncə şəhərində davam etdirmiş, 1951-ci ildə Ağstafa şəhərində başa vurmuşdur. 1957-ci ildə M.Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitutunu bitirmişdir. Həm orta, həm ali təhsil, başlıca olaraq iki cəhətdən onu heç vaxt qane etməmişdir : Birincisi, cəmiyyətin, elmin, dinin, tarixin insana münasibəti baxımından, ikincisi dünya tarixində doğuya, türk irqinə ögey münasibət və Doğunun da bununla barışması, Azərbaycana heç yer verməməsi baxımından.

Bu duyğular onda ali təhsil, daha doğrusu, doyumsuz mütaliə illərində daha da güclənmişdir. Şəxsiyyətinin formalaşdığı həmin illərdə insan probleminə daha çox maraq göstərmişdir. Bu marağını ödəmək üçün ən qədim çağlardan ta özünə qədərki bütün filosofları, fəlsəfə məktəb və cərəyanlarını, fəlsəfə tarixini, bütün dinləri və din tarixini, bütün ədəbiyyat tarixini, bütün mifologiyanı, musiqini, poetikanı, tarixin özünü və b. öyrənmişdir. Onun fikrincə, bütün bunlar - özlərinin müsbət cəhətləri ilə yanaşı, bir - birindən az və ya çox fərqlənsələr də, onlarda həmişə böyük, əsaslı bir çatışmazlıq olub: İnsana münasibətin yanlışlığı, natamlığı, ən əsası isə insana inamsızlığı. Tarixboyu bəşər ağlı insanı ya ideyaların kölgəsi, ya öz cisminin kölgəsi, ya özündənkənar iradənin kor icraçısı, Allahın, şəhvətin, istehsalatın qulu sayır, gah ondan əlini tamam üzür, ona inamını büsbütün itirir, gah ona kinayəli münasibət bəsləyir, gah onu söyüb alçaldır, ona gah acıyır, gah acıqlanır... Bütün bunların son ucunda dinlər siyasətin alətinə çevrilmiş, fəlsəfə insanlara təsirini itirlmiş, cəmiyyət faydaçılığa qurşanmış, insana inam və insanın özünə inamı yoxa çıxmışdır; bəşər öz əzəli, ruhani mahiyyətindən sapmaqdadır. Ona görə dünya qlobal fəlakətlərlə üz-üzə qalmışdır, bəşərin problemləri həllini tapmır ki, tapmır! Asif Ata bunun səbəbini də, həlli yolunu da İnsanla bağlayır və onda bütün ümumbəşəri problemlər üçün açar olası bir təlim yaratmaq fikri baş qaldırır. Bu, Mütləqə İnam fəlsəfəsinin ilk rüşeymi idi.

"İnsan dünyada kimdir, dünya insan üçün nədir?" Fəlsəfənin birinci sualı budur. "İnsanın Mütləqə, ideala münasibəti nədir? Fəlsəfənin ikinci sualı budur. "İnsanı ideala yaxınlaşdırmaq üçün nə etmək gərəkdir? Bu üçüncü sualda fəlsəfənin peyğəmbərlik siqləti aşkara çıxır. "İnsanın cəmiyyətdə yeri, vəziyyəti, taleyi necədir?" Bu, fəlsəfənin dördüncü sualıdır. "İnsanın öz əsilliyinə qayıtması üçün nə lazımdır? " Bu, fəlsəfənin beşinci sualıdır... Bir sözlə, fəlsəfə insan aqibətini şərh, təhlil və təyin edən müdriklikdir". Ata inamının əsasını hərtərəfli izah edən "Mütləqə İnam" kitabından bunu daha geniş şəkildə öyrənmək olar. Ata şəxsiyyətinin mənası ilə bağlı söhbət etdiyimiz üçün bu məsələni ümumi şəkildə dedim.

Asif Ata yalnız filosof deyil, özündə filosofluqla peyğəmbərliyi birləşdirən nadir tarixi şəxsiyyətdir. O, həm ideya - Mütləqə İnam, həm də onu gerçəkləşdirmə vasitəsi olan Ruhani Ocağı yaratmışdır. Mütləqə İnam Ocağı- Asif Ata Peyğəmbərliyinin göstəricisidir. "Gerçəklikdə ...nisbiylə yanaşı yaşayan Mütləq - peyğəmbər qanununda nisbidən təmizlənmiş şəkildə ...aşkara çıxır. Peyğəmbərlikdə Ruha xas olan üç cəhət: Mütləq düşüncə, Mütləq duyğu və Mütləq iradə öz parlaq təzahürünü tapır". Bu da Atanın "Mütləqə İnam" kitabından olan sətirlərdir.

Ata öz Ruhunun bu üç cəhətinin vəhdəti sayəsində vaxtıilə işlədiyi Azərbaycan Dövlət Universitetində, indiki Bakı Dövlət Universitetində 1975-ci ildə " Etik və estetik tərbiyə klubu"nu yaratdı, 1 mart 1979-cu ildə onu Mütləqə İnam Ocağına çevirdi. Ocağa Evladlar cəlb elədi, onların birləşib Ruhani İntibah işi aparmaları üçün Ocaq Ailələri biçimini kəşf elədi; bir gün belə, ara vermədən 18 il bilavasitə başçılıq edərək, ona dönməz-sönməz xarakter verdi; Ocağın bütün daxili yaşayış- iş qaydalarını, gələcək Ruhani Birliyin əsas qanunlarını cızdı. Fəlsəfənin yuxarıda qeyd etdiyimiz üçüncü və beşinci suallarına cavab verən fəaliyyətini ömrünün son gününə qədər davam etdirdi.

- Asif Ata Ruhani İntibah deyəndə nəyi nəzərdə tutur?

- Ruhani İntibah dünyanın nə inqilab, nə də bəşərin elmi-texniki tərrəqi dediyi sivil bir qüvvə ilə dəyişəcəyinə yox, öz içindən hal-hal, ağac-ağac artaraq dəyişəcəyinə inamdır. Elə bu səbəbdən də Ruhani İntibah ideyasında altı bir-birinə bağlı ideya birləşir: Mütləqə İnam, Kamil İnsan, Müstəqil Vətən, Ruhani Cəmiyyət, Özümlü Şərq və Ləyaqətli Bəşər.

- Asif Ata və onun Ocağı mövzusu bir söhbətin mövzusundan çox-çox böyükdür. Amma mən bugünkü Ata vəfatının ildönümü ilə bağlı sizə sual vermək istərdim. Asif Ata harada dəfn olunub və onun ildönümünü necə qeyd edirsiniz?

- Ata Ağıstafa şəhər qəbiristanlığında dəfn olunub. Biz oranı Ata Son Evi adlandırırıq. Hər il bugünkü gün orayv gedir və xüsusi mərasimlə Atanı ziyarət edirik. Atanın "Mütləqə İnam" kitabından "Ölümlə görüş", "Aqibət" izharlarını oxuyur, Matəm Üstə Mütləqlə Təmas izharını deyib, sonra bir il ərzindəki uğurlarımızı və Ataya ürək sözümüzü dilə gətiririk.

- Asif Atadan sonra Ocaqda Atanı kimsə əvəz edir?

- Yox, qətiyyən! Ocaq nə partiyadır, nə cəmiyyətdir, nə təşkilatdır ki, orada başçını kimsə əvəz etsin. Ocağın Atası Asif Atadır, o olanda da, olmayanda da.

- Bəs Ocaq necə idarə olunur?

Ocaq bütün Evladlar tərəfindən bir yerdə idarə olunur, həqiqət əsasında. Meyarımız həqiqətdir, Mütləqə İnamdır. Əsas meyardır. Gərək Ocaqçılar ondan kənara çıxmasınlar. Ata Günəşdir, Evlad Günəşin zərrələri! Zərrə Günəşi əvəz edə bilməz. Zərrə Günəşi ifadə edə bilər.

- Ocaq Evladları içində ən yaxından tanıdığım insan sizsiniz. Ona görə də Evladlıqdan söhbət getdiyi üçün ən çox sizin üzərinizdə dayanmaq istərdim. Şəxsən Sizin yazıçılığınız Ocağa nə kimi xeyir verir?

- Ata ideyalarını ədəbiyyata çəkirəm. Deyə bilərsiniz: "Bu olmasa, məgər Ocaq itirər?" Yox, Ocaq itirməz. Mənim yazıçılığım yalnız Ocağın odunun, istisinin varlığını xalqa nişan verir, bir növ, təbliğ edir. Mən olmasam da, Ocaq heç nə itirmir. Mən Ocaqsız yox olaram, mənim varlığm Ocağımla bağlıdır. Ata Ocaqçılıq istedadını belə ifadə edir: "Ocaqçının bir istedadı var: Ocaqçılıq istedadı. O birisilər ola da bilər, olmaya da bilər. Ocaqçılıq istedadının əsas cəhəti bundan ibarətdir: İnamçılıq, İdrakçılıq, Mənəviyyatçılıq, İradəçilik. Ocaqçılıq istedadı olan, başqa istedadı olmayan Ocaqçı istəsə də, istəməsə də Ocağa xeyir verəcək. Onda Ocaqçılıq istedadı varsa, o, işıq saçacaq. Ocaqçılıq istedadı özünə biçim tapacaq". Atamız var olsun!

Arzu Abdulla

Mövqe.- 2011.- 7 iyun.- S. 13.