"Laçın Allahın müəllim olduğu sinif otağıdır"

Müsahibim şair İlham Qəhrəmandır. İşğal altındakı bölgələrimizdən olan Laçın rayonunda doğulan şair 19 illik yurd həsrətindən və yaradıcılığına qarşı olan soyuq münasibətdən danışdı.

- Son günlər gündəmdəsiniz. Ölkə başçısına məktub yazmaq istəyi nədən yarandı?

- Vallah, məni tanıyanlar bilir ki, gündəmdə olub-olmadığıma fikir verən adam deyiləm. Amma orası da var ki, mənim yazdığımın onda birini yazmayan, ədəbiyyat, millət, vətən uğrunda etdiyimin yarısını etməyənlər qayğıyla əhatə olunublar. Onların şeirləri Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin AYB hesabına tərcümə olunur, xaricdə çıxan dərgilərdə çap olunurlar, xaricə səfərlər edirlər, AYB-nin yerli televiziyalara təqdim etdiyi siyahı üzrə efirlərə çıxırlar. İctimai televiziyada qırmızıca üzümə dedilər ki, "bizdə Anarın siyahısı var. Biz o siyahıda adı olanları televiziyaya dəvət edirik. Sənin adın yoxdur, səni dəvət edə bilmərik. Nə etmək olar, orada sənin adın yoxdur". Mən qabaqlar ədəbiyyata din, Yazıçılar Birliyinə isə məbəd kimi baxırdım. Bilirsiniz, məbəd müqəddəs yerdir, insan oraya ən saf duyğularıyla bağlanır. Sonra yavaş-yavaş hiss etdim ki, yox, sanki AYB istedadsızları mükafatlandırmaqla istedadlılara cəza vermək üçün yaradılmış bir cəza evidir. Müqəddəs bildiyin yerdə ayrı-seçkiliyə məruz qalanda adam sarsıntı keçirir. Mən üç dəfə kiçik problemin həlliylə bağlı AYB-də söz salanda mənə Anarın yanına girməyi təklif ediblər. Amma üçündə də Anar mənə kömək etməkdən imtina etdi. Mənə qarşı Yazıçılar Birliyinin rəhbərlərinin belə münasibətinin səbəbini özüm də bilmirəm. Sonuncu qurultaydan sonra AYB-yə az-az gedirdim. Təmirdən sonra isə daha ayağımı da qoymuram. Ölkə başçısına yazdığım məktub isə yaşadıqlarımın və AYB rəhbərliyinin mənə olan diqqətsizliyindən, bu üzdən çəkdiyim əzabdan doğulan şeirdir. Mən ölkə başçısına şikayət etməmişəm ki, kimisə tənbeh etsin, sadəcə, AYB-nin mənim timsalımda qələm adamlarına münasibətini yazmışam. Bəlkə Anar gözləyir ki, mən də başqaları kimi gəlib ona yaltaqlanım, bu, mənlik deyil. Hər halda bu məktub-şeirlə mən sözümü aidiyyəti qurumlara dedim və indi özümü rahat hiss edirəm.

- "Daha bu dünyada umacağım yox,

Demərəm mənə də qonorar verin.

Mənə nə çatırsa, Fikrət Qocaya,

Bizə nə düşürsə, Anara verin".

Bu misra ölkə başçısına yazdığınız məktubdandır.

- Onlar gözəl bilirlər ki, kim onlardan güclü yazır. Sadəcə, vəzifədən elə getmək isdəyirlər ki, onlardan sonra gələn onların dövrünü təftiş etməsin. Bir növ centlmen sazişi bağlamaq isdəyirlər - sən gəlirsən, başını aşağı salıb deyiləni edirsən. Əgər beləsi tapılmasa, köhnə komanda yerində qalacaq. Xəzinədarın yanına gedən baş redaktor siyahıya qol çəkəndə, görəsən, qapını niyə arxadan bağlamalıdır?! Mənə münasibət isə tamam başqa cürdür - 1997-ci ildən AYB-nin üzvüyəm, amma bu illər ərzində mənim yaşım heç bir siyahıya düşməyimə imkan verməyib. Yəni hər zaman məndən yaşda balacalar da, böyüklər də siyahılara düşüblər, mənə isə yaş imkan vermir deyirlər. Hətta Yazıçılar Birliyinə getdiyim vaxtlarda oranın işçiləri də mənim adımın niyə siyahıya salınmadığını təəccüblə qarşılayırdılar. Fikrət Qoca hər dəfə məni görəndə "Sən istedadlı şairsən, gələn il sənin də adını salarıq" desə də, heç vaxt adım təqaüdçülər siyahısına düşmürdü ki, düşmürdü. Amma Fikrət Qoca ədəbiyyata heç bir dəxli olmayan oğlunun adını bir neçə dəfə prezident təqaüdünə saldırıb. Maraqlıdır, mənim adımı təqaüd siyahısına salmırlar salmasınlar, onda heç olmasa, o siyahıları dərc etsinlər, görək, orada kimlərin adı var, biz də baxaq toxtayaq. Sizi inandırım ki, o siyahıda olanların çoxu öz qohum-əqrəbası olacaq. Ona görə də siyahıdan heç kimin xəbəri olmur. Mənim katiblərdən ikisi ilə söhbətim olub. Söhbətlərdən bildiyim bu olub ki, onlar heç bir səlahiyyət sahibi deyillər, hər şeyi Anar həll edir. Hətta birinə "Onda orada niyə oturmusan" sualını da vermişəm.

- "Anarın təbərrük şairlərini qatlayıb cibimə qoya bilərəm". Bu misranın sizə xeyli düşmən qazandıracağından, yəqin ki, qabaqcadan xəbəriniz var?

- Bax, siz özünüz də bilmədən "xeyli" kəlməsini işlətdiniz. Bəli, Azərbaycan Yazıçılar Birliyində xeyli şairlər var ki, onlar Anarın təbərrük şairləridir. Çünki onlar ipə-sapa yatırlar. Onları idarə etmək asandır. Bir sözlə, tükü yatımına darayan şairlərdir. Anar postdan gedən kimi onları adlarıyla çağıracaqlar. Maraqlı cəhət orasıdır ki, onların bir çoxu AYB-də vəzifə, iş alana kimi küçələrdə rəhbərliyin adına hər cür hədyanlar danışır və onları söyürdülər.

- Məktubunuzun bir yerində simasızları da hədəfə almısınız. İndi simasızların işi yağ kimi getdiyindən onlardan örnək götürənlər çoxalır. Yəqin fərqindəsiniz?

- Mənim şairə yaraşdırmadığım sifətlərdən biri simasızlıqdır. Allah eləməsin, 37 təkrar olsa, bunlar üzümüzə durub bizləri Sibirə göndərərlər. Yeri gəlmişkən, mənə olan münasibətdən insanların keçmişdə necə sürgün olduqlarını daha yaxından hiss edirəm. Üzümə kimlər dura bilər onları da tanıyıram. Örnək məsələsi isə belədir - kim içində buna hazırdır azacıq şirnikləndirməklə simasızların cərgəsinə qoşulur. Amma mən yaxşı örnək, nümunə göstərən, simasını qoruyan xeyli qələm adamı tanıyıram. Onlar da olmasa, dünyada yaşamağa dəyməz.

- Qarşıdan AYB-in növbəti qurultayı gəlir. Nə gözləyirsiniz bu qurultaydan və hansı təklifləriniz var?

- Mən növbəti qurultaydan sonra AYB-də islahatlar aparılmasının tərəfdarıyam. Əvvəl üzvlər saf-çürük edilməli, yazıçı olmayanlar üzvlükdən xaric olunmalıdır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyində son 20 ildə meyarlar itib, o meyarlar yerinə qaytarılmalıdır. Üzvlər arasında səmimi münasibət olmalı, heç kəs başqasının haqqına əl uzatmamalıdır. Ölkə başçısı jurnalistlərin evlə təmin olunması üçün bina tikilməsinə sərancam verdi. Jurnalist qurumlarının rəhbərləri üçün bu, məncə, böyük nailiyyətdir. Onların sağ əli yazıçıların başına! Amma AYB-də, nədənsə, hər kəs öz davasını çəkir. Bizim haqqımızda fikirləşən, davamızı çəkən yoxdur. Arzu edərdim ki, qurultay elə bir rəhbərlik seçəydi ki, yazıçıların çoxdan həllini gözləyən problemləri də həllini tapsın.

- Əslində yazar müstəqil olmalıdır. Yazarın başının üstündə hansısa qurum dayanırsa, onun istəkləriylə oturub-durmalıdır. Amma müstəqil yaşamaq üçün müstəqil qazanc da olmalıdır.

- Belə deyirlər ki, Allah dünyanı yaradanda bir "ol" kəlməsi işlətdi. Ancaq üç şey var ki, onları öz mübarək əliylə yaratdı - onlardan biri Adəm peyğəmbər, biri cənnət, o biri isə qələmdir. Mənə görə şairlər yerdə Allahın qələmi missiyasını yerinə yetirirlər. Bu mənada qələmə xəyanət etməyi Allaha xəyanət kimi qəbul edirəm. Mən, demək olar ki, Allahın yerdə qələmi olmaq missiyasına xəyanət etməmişəm. Şair kimi özümü yalquzaq hiss edirəm, heç kəsdən asılacağım yoxdur, dostlardan başqa.

- İndi şairlərin çoxu qələmini nəsrdə sınayırlar. Sizin belə fikriniz yoxdur ki?

- "İlham qapısı" və "Laçın folkloru" kitabları belə bir istəkdən yazılıb. "Ədəbiyyat məscid, poeziya isə onun minarəsidir" deyimi mənə məxsusdur. Mən həmişə minarədə qalmaq istəyirəm. Amma həyatda elə şeylər baş verir ki, səni yolundan döndərir. Ağlım kəsəndən Təbriz həsrətiylə yaşamışam. İmkan olan kimi qısa müddətdə üç dəfə Təbrizə gedib gəldim. Belə demək mümkünsə, Təbrizi eninə-boyuna gəzdim. Küçələrini, meydanlarını, dükan-bazarını, parklarını ruhumun yaddaşına köçürdüm. Xalq dilində desək, "Təbriz neynərim" qalmadı. Urmiyaya getdim, orada Aşıq Dehqanla görüşdüm. İki dəfə Miyanada - Meyhava kəndində toyda oldum. Ərdəbildən keçdim, Parsabadda Bəxtiyar Muğanoğlu kimi şair dost qazandım. Arazqırağı gedəndə əsir yurdlarımızı gördüm. Uzaqdan Zəngəzur dağlarının qarlı zirvəsinə baxıb kövrəldim. Yaxşı təəssüratlarım var. Amma bu gün oturub yazmağa şərait yoxdur. Bax, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi burada lazımdır ki, yaradıcılıq evinin dərdvayına qalaydı, biz də içimizdə hazır yazılar olanda oraya gedib dizimizi qatlayıb yükümüzü yerə qoyaydıq. Deyirsən pis kişi olursan, demirsən də belə...

- Qarşıdan Laçının işğal günü gəlir, yurd həsrətiylə bağlı yazılara Sizin yaradıcılığınızda tez-tez rast gəlirik. 19 ilin ayrılığında Laçınla bağlı nə deyərdiniz?

- Laçını düşünəndə keçirdiyim hissin tərcüməsi dilimizdə belə olur - Laçın Allahın müəllim olduğu sinif otağıdır, mən isə dərsə gecikən şagird. Şagird bir az da məsuliyyət hiss eyləyən şagird olanda onda onu başa düşmək çətin olmaz. Bəzən mənə belə suallar verirlər - Laçın alınsa, qayıdan olacaq?! Mən o adamları başa düşürəm: yurd itkisi nədir, çəkən bilər. Facebook sosial şəbəkəsində "Laçın və laçınlılar" adlı qrup var, üzvlərinin əksəriyyəti gənclərdir. Axşamlar qrupun çatında söhbətləri ancaq Laçından olur. Onların söhbətini çatda oxuyanda adama elə gəlir ki, laçınlılar hamısı Məcnun yerindədir, tək Laçın isə Leylidir. Allah laçınlıları (Məcnunu) Laçına (Leylisinə) qovuşdursun!

Arzu Abdulla

Mövqe.- 2011.- 12 may.- S. 13.