Regional inkişaf proqramları Zərdabda uğurla icra edilir

Hər bir dövlətin davamlı tərəqqisinin mühüm şərtlərindən biri də onun bütün regionlarının tarazlı və davamlı inkişafının təmin edilməsidir. Bu da təsadüfi deyildir ki, son illərdə Azərbaycanda həyata keçirilən iqtisadi siyasətdə regionların inkişafı mühüm yer tutur. Sosial ədalət prinsipinin qorunması baxımından respublikanın hər bir bölgəsinin, potensial və imkanlar nəzərə alınmaqla, proporsional inkişafı milli tərəqqinin vacib amili kimi nəzərdən keçirilir.

Paytaxt və digər böyük şəhərlərin, iri yaşayış massivlərinin kənd, rayon və qəsəbələrə nisbətən daha sürətlə inkişaf etməsinə təkcə postsosialist dövlətlərində deyil, ümumilikdə bütün inkişaf etmiş dövlətlərdə geniş rast gəlinir. Urbanizasiya prosesi - şəhərlərə yüksək axın hazırda bütün dövlətləri qayğılandıran, ciddi fəsadlarla müşayiət olunan qlobal problemdir. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra iri şəhərlərin daha sürətlə inkişaf etməsi, rayonların və kəndlərin isə tərəqqi prosesindən geridə qalması kimi neqativ tendensiya ilə üzləşmişdi.

Cənab İlham Əliyev hələ 2003-cü ilin prezident seçkiləri ərəfəsində Azərbaycanın, demək olar ki, bütün rayonlarına səfər etməklə, bölgələrdə yaşayan vətəndaşları maraqlandıran problemlərlə yaxından tanış oldu, onları qayğılandıran çatışmazlıqların kompleks həllinə ehtiyac olduğunu bildirdi. Problemin miqyasını, Azərbaycan üçün aktuallığını nəzərə alan dövlət başçısı İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 17 noyabr 2003-cü ildə keçirilmiş ilk iclasında regionların tarazlı və davamlı inkişafını hökumətin qarşısında başlıca vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirdi. Xüsusi vurğuladı ki, dövlət hansı iqtisadi-coğrafi zonada yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir vətəndaşının sosial-mədəni və intellektual yüksəlişinə çalışmalıdır. Bu, ilk növbədə, cəmiyyətdə sosial ədalət prinsipinin qorunması baxımından vacibdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 fevral 2004-cü il tarixdə imzaladığı "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramı" da, ilk növbədə, regionların qeyri-proporsional inkişafının qarşısını almağa xidmət edən təkmil konsepsiya idi. Ölkə başçısının 14 aprel 2009-cu il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" isə regional inkişaf tədbirlərinin davam etdirilməsi baxımından daha geniş imkanlar açdı.

Hər iki proqram çərçivəsində həyata keçirilən tədbirlər bu gün Zərdab rayonunun da inkişafı üçün geniş perspektivlər açıb. Bir vaxtlar Aran regionunun nisbətən zəif inkişaf etmiş rayonlarından sayılan Zərdab son illərdə inanılmaz dərəcədə dəyişib, inkişaf edib, müasirləşib. Bütün bunlarla yanaşı, rayonun iqtisadiyyatı da inkişaf edib, insanların sosial rifah halı yaxşılaşıb.

Məlumat üçün bildirək ki, Zərdab rayonu Aran iqtisadi rayonunda, Mərkəzi Aran zonasında, Şirvan düzündə yerləşir, səthi düzənlikdir, ərazisinin çox hissəsi okean səviyyəsindən aşağıdadır. Qışı üçün mülayim, yayı üçün quraq isti keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi (quru subtropik iqlim) xarakterikdir. Bu iqlim zəif nəmliyi, yayın isti keçməsi ilə səciyyələnir. Kür, Göyçay və Türyançay çayları rayonun ərazisindən keçir. Zərdab rayonu Bakıdan 231 km məsafədə yerləşir. Qış və yay otlaqlarının mövcudluğu bütün il boyu heyvandarlığın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Sututarları balıq yetişdirilməsi üçün əlverişlidir. Maraqlıdır ki, ərazidə həm də zəngin neft-qaz yataqları aşkar edilib.

Zərdabın ərazisi bir tərəfdən Aran iqtisadi rayonuna daxil olan Kürdəmir, Ağdaş, Ucar rayonları, digər tərəfdən isə İmişli, Beyləqan, Bərdə, Ağcabədi rayonları ilə əhatə olunub (Zərdab və Ağcabədini Kür çayı üzərindəki körpü birləşdirir). Rayon əhalisinin sayı 53,4 min nəfər, əhalinin orta sıxlığı isə 1 kvadratmetrə 62 nəfərdir. Əhalinin 21,5 faizi şəhərdə, 78,5 faizi isə kəndlərdə yaşayır. Rayon əhalisinin 49,8 faizi kişi, 50,2 faizi qadınlardır. İri yaşayış məntəqələri Zərdab şəhəri, Çallı, Məlikumudlu, Körpükənd, Məmmədqasımlı, Qoruqbağı, Məlikli, Gəlmə, Şahhüseynli və s. kəndləridir.

Zərdab rayonu 5 fevral 1935-ci il tarixdə təşkil olunub. Həmin vaxtadək Zərdab bölgəsi Göyçay rayonunun tərkibində idi. 1 yanvar 1963-cü ildə rayon ləğv edilərək Ucar rayonu ilə birləşdirilsə də, bu uzun çəkmədi. 6 yanvar 1965-ci il tarixdən Zərdabın müstəqil rayon statusu bərpa edildi. Onu da bildirək ki, bir çox mənbələrdə Zərdab sözünün fars dilindəki zərd (sarı) və ab (su) sözlərinin birləşməsindən yarandığı göstərilir. Başqa bir mənbədə Zərdab sözünün "qızıl su" mənasını verdiyi bildirilir. Bir vaxtlar Kür və Qarasu çaylarının daşması nəticəsində suyun çökəkliklərdə, axmazlarda yığılan hissəsi əkinçilər üçün qızıl qədər əhəmiyyətli olurdu.

XX əsrin 70-ci illərində rayon ərazisində aparılan meliorasiya işləri zamanı bu yerlərdən keçən qədim karvan yolları boyunca ovdanlar, küp qəbirlər torpaq altında qalıb. Lakin rəngini və keyfiyyətini itirməyən çini və keramik qablar, Eldəgizlər və digər hakimiyyətlər dövründə buraxılmış mis pullar, qədim bəzək, məişət əşyaları, mədəniyyət nümunələri rayonun qədim tarixini və mədəniyyətini göstərir. Hazırda bunların bir çox nümunələri Zərdab Tarix Diyarşünaslıq muzeyində eksponat kimi nümayiş etdirilir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcəsinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında" qərarı ilə Xanməmmədli kəndində aşkar edilmiş küp qəbirləri nekropolu I əsrə aid edilərək ölkə əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınıb.

Zərdabın torpaq örtüyü, əsasən, boz-çəmən torpaqlardır. Burada yovşanlı-şoranlı, yovşanlı-efemerli yarımsəhra bitkiləri üstünlük təşkil edir. Ümumiyyətlə, yarımsəhra bitkilərinin inkişaf etdiyi bu zona məhsuldar qış otlaqlarıdır. Kür çayı yatağına yaxın sahələrdə axmaz və göllərin ətrafında gilli-qamışlı bataqlıq çəmən-çöl bitkilərinə rast gəlinir. Kür çayı boyunca Tuqay meşələri uzanır. Yarımsəhrada təbiətin insanlara payı olan yaşıl zolaq həm torpaqqoruyucu, həm sahilbərkidici rol oynayır, həm də iqlimi yumşaldır.

Rayonun iqlimi pambıq, üzüm, meyvə-tərəvəz, quru subtropik bitkilərin yetişdirilməsi üçün əlverişlidir. Rayon ərazisində ən çox rast gəlinən heyvan və quş növləri canavar, tülkü, boz dovşan, çöl siçanı, çaqqal, dələ, turac, kəklik, qırqovul, göyərçin, alabaxta, sığırçın, qaratoyuq, ağacdələn, arıquşu, sərçə, ağ vağ, qarabatdaq, torağay və qarğadır.

Zərdab rayonu tarixən arqar rayon kimi ixtisaslaşıb, eyni zamanda burada maldarlıq, balıqçılıq da xeyli dərəcədə inkişaf edib. Son illərdə isə rayonda iqtisadiyyatının bütün sahələrində inkişaf müşahidə olunur. 2011-ci ilin birinci yarımilində rayon iqtisadiyyatının əsas sahələrində 44,9 milyon manatlıq məhsul istehsal olunub. Əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə artım 15,8 milyon manat və yaxud 154,3 faiz təşkil edib. Cari ilin 6 ayında rayonun gəlirləri 6 milyon 763 min 281 manata qarşı 7 milyon 229 min 135 manat olub. Rayon büdcəsinin məxaric hissəsi 5 milyon 208 min 917 manata qarşı 4 milyon 878 min 148 manat icra edilib.

Rayon iqtisadiyyatının lokomotivi olan kənd təsərrüfatında da inkişaf və irəliləyiş özünü qabarıq göstərib. 2011-ci ildə nəzərdə tutulmuş 1032 hektar proqnoz rəqəminə qarşı hesabat dövründə 912,3 hektar sahədə çiyid səpini aparılıb. 2011-ci ilin birinci yarısında 15142 hektar taxıl sahəsində biçin aparılıb və bunun 10946 hektarını buğda, 4196 hektarını arpa təşkil edib. Biçin aparılmış buğda sahəsinin hər hektarından məhsuldarlıq 23,7 sentner təşkil edib. Ümumilikdə, 25930 ton buğda, habelə hər hektardan məhsuldarlıq 23 sentner olmaqla 9656 ton arpa, cəmi rayon üzrə 15142 hektardan 35586 ton taxıl məhsulu istehsal edilib. Rayon üzrə hər hektardan məhsuldarlıq 23,5 sentner təşkil edib. Taxıl biçini iyul ayında mütəşəkkil olaraq davam etdirilib və müvəffəqiyyətlə başa çatdırılıb. Cəmi 41673 ton taxıl istehsal olunub və bu, keçən ilki məhsuldan 8434 ton çoxdur.

2011-ci ilin birinci yarısında rayonda iribuynuzlu malların sayı 53204 baş, qoyun-keçilərin sayı 108590 baş olub. Ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə iribuynuzlu mal-qaranın sayı 438 baş, qoyun-keçilərin sayı 1870 baş artıb. Rayon üzrə birinci yarımillikdə 2016,2 ton ət, 10911 ton süd, 3885 min ədəd yumurta, 158 ton yun istehsal edilərək tapşırıqlara artıqlaması ilə əməl olunub.

(ardı var)

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən "Regionların sosial-iqtisadi inkişafının təşviq edilməsi" layihəsi çərçivəsində çap olunub.

Tərlan NƏSİRLİ,

Bakı-Zərdab-Bakı

Mövqe.- 2011.- 5 oktyabr.- S. 10.