Türkiyə-Azərbaycan strateji müttəfiqliyi daha da möhkəmlənir

Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının ilk iclasında hərbi əməkdaşlıq məsələlərinin də müzakirəsi istisna olunmur

Azərbaycan və Türkiyə arasında Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının ilk iclasının bu ilin oktyabrında keçirilməsi planlaşdırılır. Xatırladaq ki, bu strateji qurumun yaradılması barədə bəyannaməni hələ 2010-cu il sentyabrın 15-də Türkiyənin Çırağan sarayında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan imzalayıblar. Ötən müddətdə isə Şurada müzakirə olunacaq əsas məsələlər müəyyənləşdirilib. Türkiyənin Bakıdakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Hülusi Kılıc bildirib ki, iclasda siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni, humanitar və digər sahələrdə 15-dək sazişin imzalanması nəzərdə tutulub. Siyasi müşahidəçilər Şura iclasında hərbi əməkdaşlıq sahəsində də mühüm razılaşmaların əldə olunacağını istisna etmirlər.

Hər bir dövlətin xarici siyasətdə xüsusi önəm verdiyi müttəfiqlər olur və bu prizmadan Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin də tarixin sərt sınaqlarından uğurla çıxdığını əminliklə demək mümkündür. İki dost ölkə arasında strateji müttəfiqlik münasibətləri ötən müddətdə ən yüksək pilləyə yüksəlib, əbədi və dönməz xarakter alıb. Ölkələrimiz arasında əlaqələr tarixi-siyasi zəmin üzərində inkişaf etməklə, bütövlükdə regionun siyasi taleyinin müəyyənləşməsində mühüm rol oynayır. Bu gün bölgədə Türkiyə və Azərbaycanın iştirakı olmadan hər hansı layihəni gerçəkləşdirmək də mümkün deyildir.

Hər iki strateji müttəfiq ilk növbədə bir sıra regional layihələrin həyata keçirilməsi sahəsində səmərəli və fəal əməkdaşlıq edir. Xüsusən də 2007-ci ildə tikintisinə başlanılmış Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xətti Azərbaycan və Türkiyənin regional mövqeyini, tranzit əhəmiyyətini nəzərəçarpacaq səviyyədə artırır. Bundan başqa, Türkiyə hələ 1994-cü ildə Qərb şirkətləri ilə imzalanmış "Əsrin müqaviləsi"ndə müəyyən pay bölgüsü olan dövlət kimi Azərbaycanın enerji resurslarının hasilatı və dünya bazarlarına ixracı prosesində fəal iştirak imkanlarına malikdir. Hələ 1992-ci ildə respublikamızda fəaliyyətə başlayan Türk Petrolları Anonim Ortaqlığı (TPAO) şirkəti bu tarixi müqavilədə 6,75 faizlik iştirak paya malikdir. Şirkət "Şahdəniz" yatağının kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü sazişində 9 faizlik iştirak payına da malik olmaqla yanaşı, "Araz-Alov-Şərq" və "Kürdaşı" hasilatın pay bölgüsü sazişlərinin bilavasitə iştirakçısıdır.

Hazırda Xəzərin Azərbaycan sektorundakı karbohidrogen ehtiyatlarının dünya bazarlarına çıxarılması üçün optimal ixrac marşrutları sistemi mövcuddur. Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz boru kəmərlərinin istismara verilməsi təkcə respublikamızın deyil, həm də Türkiyənin regiondakı əhəmiyyətini olduqca artırıb. Qardaş ölkənin TPAO şirkəti də bu qlobal enerji layihələrinin fəal iştirakçılarından biridir. Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri layihəsinin reallaşdırılması məqsədilə yaradılmış "BTC Ko"-nun səhmdarlarından olan şirkət adı çəkilən layihədə 6,53 faizlik iştirak payı əldə edib. Bundan əlavə, TPAO şirkəti "Şahdəniz" qazının Türkiyə və Avropa bazarlarına ixracını nəzərdə tutan Cənubi Qafqaz boru kəməri layihəsinin maliyyə səhmdarlarından biridir. Ötən illərdə şirkət Azərbaycanın neft və qaz layihələrinə 1,8 milyard dollardan artıq sərmayə yönəldib.

Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı iqtisadi münasibətlər, heç də sırf enerji-kommunikasiya layihələri ilə məhdudlaşmır. Bu gün türk iş adamlarının Azərbaycanda bizneslə məşğul olmasına, qeyri-neft sektorunda mühüm layihələr həyata keçirməsinə bütün zəruri imkanlar yaradılıb. Respublikada yaradılmış əlverişli sərmayə mühiti türk iş adamlarının ölkəmizə inamını getdikcə artırır. Bunun nəticəsi olaraq ölkələrimiz arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi də ildən-ilə artır. 2003-cü ildə Azərbaycanla Türkiyə arasında ticarət dövriyyəsi 300 milyon ABŞ dolları təşkil etdiyi halda, hazırda bu rəqəm 2 milyard dollara çatıb. Azərbaycan neftinin əsas alıcısı olan İtaliyanı istisna etsək, hazırda Türkiyə Azərbaycanın əsas ticarət partnyoru sayılır. Hazırda respublikamızda 230-dan artıq türk şirkəti fəaliyyət göstərir və həmin şirkətlərdə 30 mindən artıq Azərbaycan vətəndaşı çalışır. Türk iş adamları indiyədək ölkəmizə 3 milyard dollardan artıq sərmayə yatırıblar.

Azərbaycanla Türkiyə arasında mədəni-humanitar və elmi-texniki əlaqələr də yüksələn xətlə inkişaf edir. Elm və təhsil sahəsində əməkdaşlıq, tələbə mübadilələri, incəsənət xadimlərinin qarşılıqlı səfərləri, birgə mədəni tədbirlər ardıcıl olaraq həyata keçirilir. Mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıq həm də TÜRKSOY çərçivəsində inkişaf etdirilir. Hazırda qardaş ölkədə təhsil alan Azərbaycan tələbələrinin sayı 3000 nəfərə çatır. Azərbaycanlı kursantlar Türkiyənin yüksək səviyyəli ali hərbi akademiyalarında NATO standartlarına uyğun kadr kimi formalaşmaq imkanı əldə ediblər. Müstəqil dövlət quruculuğu yolunda Azərbaycana siyasi və iqtisadi yardım göstərən Türkiyə Cümhuriyyəti müstəqil dövlətçiliyin əsas atributlarından olan ordu quruculuğu sahəsində də öz potensialından bəhrələnməyə imkan yaradıb. İki strateji müttəfiq arasında hərbi əməkdaşlıq ildən-ilə genişlənərək Azərbaycan ordusu üçün zabit kadrlarının hazırlanmasında, hərbi təlimlərin keçirilməsində, maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsində, bir sözlə, ordumuzun NATO standartları səviyyəsində qurulmasında mühüm rol oynayıb.

Son illərin geosiyasi reallıqları göstərir ki, Türkiyə Avropada, Yaxın Şərqdə və dünyanın digər regionlarında əsasən qərbyönlü, NATO ölkələri ilə uzlaşdırılmış siyasət yeritməsinə rəğmən, bir sıra milli məsələlərdə öz maraqları çərçivəsində çıxış edir. Qardaş ölkə ilə Yunanıstan arasında Kiprlə bağlı problemin olması, Türkiyənin islam aləminə mənsubluğu, əhali resurslarının genişliyi, sürətli demoqrafik artım və digər məsələlər bəzi Avropa dövlətlərinin qısqanc münasibəti ilə qarşılanır. Fələstin problemi, habelə Qəzza bölgəsinə humanitar yardım aparan "Azadlıq" donanmasına məlum silahlı hücumla bağlı Türkiyə-İsrail münasibətlərinin gərginləşməsini də buraya əlavə etmək olar. Azərbaycan son proseslərdə də bir daha yaxın strateji müttəfiqi olan Türkiyənin mövqeyini dəstəkləyir.

Türkiyənin Yaxın və Orta Şərq dövlətləri, müsəlman dünyası, Cənubi Qafqaz və digər region dövlətləri ilə münasibətlərində həm Qərbin, NATO-nun və beynəlxalq hüquq normalarının tələbləri, həm də dini, etnik və regional faktorlar nəzərə alınır. Və bu da bəzən rəsmi Ankaranı Qərbdəki müttəfiqləri ilə üz-üzə qoyur. Türkiyənin Avropa Birliyinə gedən yolunda müxtəlif süni maneələrin ortaya atılması da məhz Türkiyənin regionda artan roluna və potensialına Avropadakı ehtiyatlı münasibətin təzahürüdür. Bütün bu reallıqlar fonunda rəsmi Ankara regionda güvənməli həqiqi müttəfiqinin məhz Azərbaycan olduğunun da yaxşı fərqindədir.

Strateji müttəfiq ölkələr müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarda bir-birinin mövqeyini dəstəkləyir, ortaq maraqlardan çıxış edirlər. Türkiyə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı Azərbaycanın haqlı mövqeyini müdafiə edir, rəsmi Bakı öz növbəsində uydurma "erməni soyqırımı"nın ifşa olunmasında rəsmi Ankara ilə birgə addımlar atır. Xatırlatmaq lazımdır ki, 2009-cu ilin fevralından rəsmi Ankaranın Ermənistanla sərhədləri açacağı ilə bağlı yayılan məlumatların istər Türkiyədə, istərsə də Azərbaycanda müxtəlif səviyyələrdə narazılıqla qarşılanması, ciddi müzakirəyə çevrilməsi iki dost, qardaş ölkə arasındakı münasibətlərin əlahiddə xarakterindən irəli gəlirdi. Lakin siyasətdə nə qədər çətin, mürəkkəb situasiyalar olsa belə, müəyyən mənəvi-əxlaqi dəyərlər, milli maraqlar sonda sözünü deyir. Zəngin dövlətçilik təcrübəsinə, iqtisadi, siyasi və hərbi potensiala malik Türkiyə də yayılan əsassız məlumatlara rəğmən, sonda milli maraqlarını müdafiə etmək, müstəqil siyasət yeritmək niyyətində olduğunu sübuta yetirdi. Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan, o cümlədən Prezident Abdullah Gül bu məlumatların reallıqdan uzaq olduğunu bəyan etdilər.

Hələ 2010-cu ilin aprelində bədnam erməni lobbisinin təsiri altında Amerika Konqresində qondarma "erməni soyqırımı" məsələsinin ciddiliklə gündəmə gəlməsi də rəsmi Ankaranı xarici siyasətdə ümumtürk birliyi xəttini gücləndirməyə sövq edir. Türkiyə hökuməti terrorçu PKK təşkilatına qarşı mübarizədə müttəfiq saydığı Qərb dövlətlərindən gözlədiyi siyasi və mənəvi dəstəyi məhz Şərqdə - tarixi tellərlə bağlı olduğu türkdilli dövlətlərdən ala biləcəyini yaxşı başa düşür. Bunun müqabilində Türkiyənin adekvat addımlarını da xüsusi vurğulamaq lazımdır. Qarsda "erməni-türk dostluğu"na ucaldılmış abidənin uçurulması, Ermənistanla imzalanmış Sürix protokollarının bir müddət əvvəl rəsmən ləğv edilməsi bunun əyani göstəricisidir.

Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bir müddət əvvəl Azərbaycana gerçəkləşmiş növbəti rəsmi səfəri bir daha təsdiqlədi ki, ölkələrimiz arasında əlaqələr tarixi-siyasi zəmin üzərində inkişaf etməklə, bütövlükdə regionun siyasi taleyinin və gələcək inkişaf perspektivlərinin müəyyənləşməsində mühüm rol oynayır. Birmənalı demək olar ki, bu gün bölgədə Türkiyə və Azərbaycanın iştirakı olmadan hər hansı layihəni gerçəkləşdirmək mümkün deyildir. Cənubi Qafqaz kimi mürəkkəb geosiyasi məkanda təhlükəsizlik problemlərinin birgə həlli, sülh, sabitlik və iqtisadi inkişafın təmin olunması zərurəti iki türkdilli dövləti daha da sıx birləşməyə sövq edir. Azərbaycanın regiondakı rolunun artması, eyni zamanda Türkiyənin dünya iqtisadiyyatında mühüm mövqelərə çıxması iki dövlət arasında iqtisadi və siyasi əlaqələrin daha da genişləndirilməsini zəruri edir.

T.NƏSİRLİ

Mövqe.- 2011.- 17 sentyabr.- S. 11.