Regional inkişaf proqramları müsbət nəticələr verir

Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair I Dövlət Proqramında hər bir bölgənin malik olduğu tarixi məşğulluq ənənələrinin bərpası nəzərdə tutulub. Dövlət Proqramında iqtisadiyyatın neftdən asılılıq dərəcəsinin azaldılması, neft gəlirlərinin regionların iqtisadi inkişafına yönəldilməsi məsələsi də öz əksini tapıb. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş yeni neft strategiyası respublikanın sürətli inkişafı baxımından zəruri maliyyə əsasları formalaşdırsa da, iqtisadiyyatın birqütblü inkişafı ölkə başçısını qətiyyən razı sala bilməzdi.

Cənab İlham Əliyev çıxışlarında daim vurğulayır ki, neftlə zəngin bəzi ölkələrin gərginlik və qeyri-stabillik mühitində yaşaması, öz təbii sərvətləri üzərində sahiblik hüququnu itirməsi ilə bağlı çoxsaylı misallar gətirmək mümkündür. İqtisadiyyatın yalnız neft üzərində qurulması iqtisadi sistemi iflic edən "Holland sindromu"na gətirib çıxara bilər. Bu reallıqlar fonunda hər bir təbii sərvətdən, o cümlədən neftdən xalqın və dövlətin mənafeyi naminə düzgün, səmərəli istifadə etmək uzaq hədəflərə hesablanmış praqmatik siyasət yeridilməsini tələb edir. Əks-təqdirdə neftin zənginliyi dövlətlər üçün sosial-iqtisadi inkişaf və tərəqqi deyil, arzuolunmaz problemlər gətirir.

Regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı I Dövlət Proqramında dördüncü vacib məqam insan amili ilə şərtlənirdi. Sənəddə işsizlik probleminin aradan qaldırılması, yeni sosial infrastruktur obyektlərinin - təhsil, mədəniyyət, səhiyyə, rabitə müəssisələrinin tikintisi, yeni yolların çəkilişi və əsaslı bərpası nəzərdə tutulmuşdu. Dövlət Proqramında nəzərdə tutulmuş bu tədbirlər insan amilinin yüksəlişinə, mədəni-intellektual potensialın güclənməsinə, mənəvi-əxlaqi dəyərlərin daha möhkəm əsasda intişar tapmasına zəmin yaradırdı.

Azərbaycan hökumətinin regionların inkişafına xüsusi diqqətlə yanaşması, ilk növbədə, sahibkarlığın inkişafı yolu ilə uzun illər özünü ciddi sosial problem kimi göstərmiş işsizliyin tədricən aradan qaldırılması, əhalinin faydalı məşğulluğunun təmin edilməsi məqsədindən irəli gəlirdi. Etiraf olunmalıdır ki, bir çox hallarda dövlətləri genişmiqyaslı sosial yönümlü tədbirlər sistemi həyata keçirməyə sövq edən başlıca amillərdən biri də məhz bir ictimai-iqtisadi formasiyadan digərinə keçidlə bağlı yaranan işsizlik problemi, yaxud da əməyin ucuzlaşması olur. Yeni iqtisadi münasibətlər sistemində özəlləşdirmə və sahibkarlığın inkişafı məsələləri ilə bağlı olaraq vətəndaşların işlə təminatı sırf dövlətin funksiyalarına şamil edilmir. Xüsusi mülkiyyətçilik şəraitində dövlət əmək resurslarına qismən nəzarət etdiyindən, işsizliyin müəyyən səviyyədə mövcudluğu labüd prosesə çevrilir. Bu mənada, dövlət iş yerlərinin açılması prosesinə, sadəcə, münbit şərait yaratmalı, əhalinin faydalı məşğulluğunun təmin edilməsi məsələsini bu və digər hüquqi əsasda stimullaşdırmalıdır. Lakin inkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsi göstərir ki, işsizlik probleminin tamamilə ləğvi mümkün deyildir. Buna görə də dövlətin vəzifəsi işsizliyin mənfi nəticələrini azaltmaq, məşğulluğun artımına nail olmaq, ən əsası, işsizliyə görə müavinət verməkdir.

Azərbaycanda obyektiv səbəblərlə bağlı belə bir problemin olması dövləti bazar iqtisadiyyatı şəraitində yeni iş yerlərinin stimullaşdırılması istiqamətində kompleks addımlar atmağa sövq edib. Son illərə qədər ölkədə işsizlik probleminin özünü qabarıq büruzə verməsi həm də yoxsulluğun yüksək səviyyəsi ilə müşayiət olunur, dövlət vətəndaşların sosial mənafelərini təmin edə bilmirdi. Ötən illərdə regional inkişafla bərabər, yeni iş yerlərinin açılması prosesi də hökumətin xüsusi diqqət yetirdiyi məsələlərdən biri olub. 2003-cü ildən bölgələrdə işsizliyin xeyli dərəcədə azalması, ilk növbədə, regional inkişaf və sahibkarlığın dəstəklənməsi istiqamətindəki tədbirlərin uğurlu nəticəsi kimi özünü göstərir.

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının 5 illik yekunu ilə bağlı 2008-ci il fevralın 11-də prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə konfransın keçirilməsi də bu sənədin regional inkişaf prosesindəki müstəsna əhəmiyyətini bir daha təsdiqlədi. Hökumət üzvlərinin, regionların icra strukturları rəhbərlərinin, iş adamlarının iştirakı ilə keçirilən konfransda açıqlanmış statistik rəqəmlər göstərirdi ki, sözügedən proqramın icra prosesini ilk gündən diqqət mərkəzində saxlayan dövlət başçısı İlham Əliyev şəxsi təşəbbüskarlığı, tələbkarlığı, ölkənin iqtisadi resurslarını düzgün realizə etməsi sayəsində regional inkişafı təmin edib.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2004-2008-ci illərdə respublikanın əksər rayonlarına, o cümlədən Bakı kəndlərinə səfərlər edib, regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı çərçivəsində görülən işlərlə maraqlanıb, tapşırıq və tövsiyələrini verib. Ümumiyyətlə, cənab İlham Əliyev beş ildə respublika regionlarının bütün rayonlarına 127 səfər edib, o cümlədən 6 dəfə Naxçıvan Muxtar Respublikasında olub. Yerlərdə görülən işlərlə, xalqın həyat səviyyəsi ilə maraqlanıb, tapşırıq və tövsiyələrini verib. Ölkənin abadlaşması və inkişafı üçün əhəmiyyətli olan 500-dək müəssisə və obyektin təməlqoyma və açılış mərasimlərində şəxsən iştirak edib.

Bu səfərlərin nəticəsi kimi Quba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Dağlıq Şirvan, Lənkəran, Aran, Gəncə-Qazax və Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonlarına daxil olan şəhər və rayonların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə 17 sərəncam imzalayıb. Dövlət proqramında nəzərdə tutulmayan bəzi mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Ötən müddətdə Dövlət Proqramının icrasına yönələn investisiyaların həcmi 6,8 milyard manat təşkil etdib, yalnız 2008-ci ildə bu məqsədlə 2 milyard manat vəsait xərclənib. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində həyata keçirilmiş əməli tədbirlər nəticəsində qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyalar beş ildə 6,2 dəfə artıb, onun xüsusi çəkisi 2003-cü ildəki 26,8 faizdən 2008-ci ildə 69 faizə yüksəlib.

Bölgələrin inkişafına xidmət edən bu və digər dövlət proqramlarının uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində əhalinin, xüsusən də regionlarda yaşayan əhalinin məşğulluq səviyyəsi yüksəlib. 27 min 572 yeni müəssisə yaradılıb, 766 min 277 iş yeri açılıb - bunun 547 min 573-ü daimidir. Bir sıra inkişaf etmiş dövlətlərdə qlobal maliyyə böhranı ilə bağlı işsizlərin sayının artmasına rəğmən, Azərbaycanda 2008-ci ildə 120 min yeni iş yerinin açılması ölkənin uğurlu iqtisadi siyasətinin nəticəsidir.

Dövlət Proqramının müsbət nəticəsi kimi yeni açılmış müəssisələrin 88 faizindən çoxu xüsusi mülkiyyətli olmaqla, 5,6 faizi Abşeron, 5,2 faizi Gəncə-Qazax, 3,1 faizi Şəki-Zaqatala, 3,9 faizi Lənkəran, 2,3 faizi Quba-Xaçmaz, 10,8 faizi Aran, 2,0 faizi Yuxarı Qarabağ, 0,5 faizi Kəlbəcr-Laçın, 1,2 faizi Dağlıq Şirvan, 4,4 faizi Naxçıvan iqtisadi rayonunda fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramının uğurla icrası nəticəsində bu dövrdə ümumi daxili məhsulun real həcmi 2,6 dəfə artaraq 38 milyard manat olub. Sənaye istehsalı 3,7 dəfə, investisiyalar 2,4 dəfə, strateji valyuta ehtiyatları 9,8 dəfə, ümumi daxili məhsulda qeyri-neft sektorunun payı 1,7 dəfə, qeyri-neft məhsullarının ixracı 2,2 dəfə, orta aylıq əməkhaqqı 2,7 dəfə, pensiyaların orta aylıq məbləği 4 dəfə artıb. Yoxsulluğun səviyyəsi 2003-cü ildəki 49 faizdən 13,2 faizə enib. 2003-cü ildən büdcə xərcləri 12 dəfədən çox artıb, respublikanın strateji valyuta ehtiyatları 18 milyard dolları ötüb. ÜDM-nin adambaşına düşən nominal həcmi 5 dəfə artaraq 4440 manat təşkil edib, ölkə üzrə qeyri-neft sektoru 1,8 dəfə artıb. 2008-ci ilin yekunlarına görə ÜDM-də qeyri-dövlət sektorunun payı 85 faiz təşkil edib. Qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyalar beş ildə 6,2 dəfə artıb, onun xüsusi çəkisi 2003-cü ildə 26,8 faiz, 2008-ci ildə isə 69 faizdən çox olub.

2003-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə əhalinin gəlirləri 3,5 dəfə, onun adambaşına düşən həcmi isə 3,3 dəfə artıb. Bu dövrdə muzdla işləyənlərin orta aylıq əməkhaqqı 3,5 dəfə artaraq inflyasiya səviyyəsini 1,9 dəfə üstələyərək 268 manata çatıb. 2008-ci ilin sentyabrından minimum əmək haqqının və pensiyanın minimum məbləğinin həddi 75 manata çatdırılıb.

Ölkə iqtisadiyyatının inkişafına bütün maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala qoyulmuş investisiyaların həcmi 2003-2008-ci illərdə 33,5 milyard manat təşkil edib. Bunun 53,2 faizi daxili, 46,8 faizi isə xarici investisiyalar olub. 2008-ci ildə istifadə edilmiş investisiyanın həcmi 2003-cü ilin səviyyəsini 3 dəfə üstələyib. Adambaşına düşən investisiyanın həcmi 2003-cü illə müqayisədə 593,3 manat çox olub. 2003-cü ildə daxili investisiyaların payı 24,8 faiz olduğu halda, 2008-ci ildə bu göstərici 75,5 faiz təşkil edib.

Son illərdə respublikanın maliyyə imkanlarının artması nəticəsində istifadə edilmiş ümumi investisiyaların strukturunda əhəmiyyətli dəyişiklik baş verib, daxli investisiyaların həcmi xarici investisiyaların həcmini əhəmiyyətli dərəcədə üstələyib. 2009-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına yatırılan 9,2 milyard investisiyanın 7,3 milyardı, yaxud 67 faizi daxili sərmayədir. Respublikamızın müasir investisiya siyasətinin əsas xüsusiyyəti Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən asılılığının tamamilə azaldılması və bu sahədən qazanılan gəlirlərin qeyri-neft sektoruna yönəldilməsidir. 2008-ci ildə Dünya Bankının Azərbaycanı bir nömrəli "İslahatçı ölkə" elan etməsi, 2009-cu ildə Ümumdünya İqtisadi Forumunun Azərbaycanı rəqabət qabiliyyətliliyinə görə bütün MDB ölkələrindən irəli - dünyada 51-ci hesab etməsi məhz əlverişli biznes mühitinin nəticəsidir.

(ardı var)

Tərlan Nəsirli

Mövqe.- 2012.- 15 fevral.- S. 10.