Özəl sektor
regionların tərəqqisində daha böyük rol oynayır
LAYİHƏNİN İSTİQAMƏTİ:
“Regionların sosial-iqtisadi inkişafının təşviq
edilməsi”
Azərbaycan
regionlarında böyük iqtisadi potensialın cəmləşməsi
və onlardan get-gedə daha səmərəli, məqsədyönlü
şəkildə istifadə edilməsi bu gün bölgələrin
sürətli tərəqqisində mühüm rol oynayan əsas
amillərdən birinə çevrilib. Təqdirəlayiq
haldır ki, bölgələrin inkişafı ölkənin
kənd təsərrüfatı məhsullarına olan tələbatının
daha çox yerli istehsal hesabına ödənilməsinə
imkan verir. Bu isə qeyd edilən istiqamətdə vaxtında həyata
keçirilən aqrar islahatların və özəlləşirmə
proqmalarının uğurlu nəticələrindəndir.
Xatırlatmaq
yerinə düşərdi ki, hələ 2000-ci ildə
«Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
haqqında» Qanuna və digər qanunvericilik aktlarına
uyğun olaraq, eləcə də həmin vaxta qədər
ölkədə həyata keçirilmiş özəlləşdirmənin
təcrübəsi nəzərə alınaraq işlənib
hazırlanan dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin
II Dövlət Proqramı bu sahədə mühüm yeniliklərə
yol açdı. Proqramın əsas məqsədi bunlar idi:
«Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinə
uyğun olaraq dövlət əmlakının özəlləşdirilməsini
həyata keçirmək; iqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi
və rəqabət mühitinin formalaşdırılması əsasında
milli iqtisadiyyatın səmərəliliyini yüksəltmək;
bazar münasibətlərinin iqtisadi əsası kimi özəl
mülkiyyətçilər təbəqəsini genişləndirmək;
iqtisadiyyata investisiyalar, o cümlədən xarici investisiyalar cəlb
etmək yolu ilə onun inkişafına nail olmaq; dövlət
əmlakını dövlət özəlləşdirmə
çeklərinə satmaqla özəlləşdirmə
prosesinə əhalinin maksimum geniş təbəqələrini
cəlb etmək; I Dövlət Proqramı çərçivəsində
özəlləşdirmə üçün açıq
elan edilmiş müəssisə və obyektlərin özəlləşdirilməsini
başa çatdırmaq.
II
Dövlət Proqramı müəssisə və obyektlərinin
özəlləşdirmə baxımından təsnifatını,
dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
üsullarının seçilməsi qaydasını, dövlət
özəlləşdirmə paylarının (çeklərinin)
və dövlət özəlləşdirmə
opsionlarının istifadə olunması qaydasını,
özəlləşdirilən dövlət müəssisələrində
əmək kollektivinə verilən güzəştləri,
özəlləşdirilən müəssisə və obyektlərin,
fiziki və ya qeyri-dövlət hüquqi şəxslərin vəsaiti
hesabına inşa edilmiş obyektlərin yerləşdiyi
torpaq sahələrinin satılmasını, özəlləşdirmə
prosesində yerli və xarici investorların
(alıcıların) iştirakı qaydasını, özəlləşdirmə
zamanı qoyulan məhdudiyyətləri, özəlləşdirilən
dövlət əmlakının haqqının ödənilməsi
qaydasını, müəssisələrin özəlləşdirməqabağı
restrukturizasiyasını, sağlamlaşdırılmasını
və özəlləşdirilmiş müəssisələrin
dəstəklənməsini, özəlləşdirmə
prosesinin informasiya-metodiki təminatını, dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi ilə bağlı digər məsələləri
də müəyyən edirdi.
«Dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi haqqında» Azərbaycan
Respublikası Qanununa uyğun olaraq dövlət mülkiyyətində
olan əmlak özəlləşdirmə baxımından
aşağıdakı kimi təsnif olunmuşdu: özəlləşdirilməsi
qadağan olunan əmlak; özəlləşdirilməsi barədə
qərar qəbul edilən anadək dövlət mülkiyyətində
saxlanılan əmlak; Azərbaycan Respublikası Prezidentinin qərarı
ilə özəlləşdirilən əmlak; Dövlət Əmlakının
İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Komitəsinin
qərarı ilə özəlləşdirilən əmlak.
Özəlləşdirilən dövlət müəssisələri
kiçik, orta və iri müəssisələr qrupuna aid
edilməklə qruplaşdırılmışdı. Dövlət
əmlakının özəlləşdirilməsi bu
üsullarla həyata keçirilirdi: dövlət müəssisələrinin
fərdi layihələr üzrə özəlləşdirilməsi;
özəlləşdirilən dövlət müəssisələrinin
əmlakının əmək kollektivi üzvlərinə və
onlara bərabər tutulan şəxslərə güzəştli
satışı; dövlət əmlakının
ixtisaslaşdırılmış çek və pul hərraclarında
satışı; dövlət əmlakının hərraclar
vasitəsi ilə satışı; dövlət əmlakının
investisiya müsabiqələri vasitəsilə
satışı; icarəyə verilmiş dövlət əmlakının
satışı; dövlət müəssisələrinin müflis
elan olunması yolu ilə satışı.
Dövlət
əmlakının özəlləşdirilməsinin
üsulları II Dövlət Proqramına uyğun olaraq
dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
barədə qərar qəbul edən Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti və ya Dövlət Əmlakının
İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən
müəyyən edilirdi. Dövlət müəssisələri
özəlləşdirilərkən həmin müəssisələrdə
çalışan işçilərin hüquqları və
onların sosial müdafiəsi Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq təmin
olunrdu. Qeyd edilirdi ki, özəlləşdirilən dövlət
müəssisələrinin işçilərinin həmin
müəssisənin əmlakının və ya səhmlərinin
15 faizini güzəştli şərtlə almaq hüququ var.
Güzəştlərin verilməsi və müəssisə
işçilərinin özəlləşdirmədə
iştirakı II Dövlət Proqramında nəzərdə
tutulmuş qaydalara uyğun tənzimlənirdi. Xarici investorlar
hərraclarda və investisiya müsabiqələrində II
Dövlət Proqramında və Azərbaycan
Respublikasının digər qanunvericilik aktlarında müəyyən
olunmuş qaydalara riayət etməklə iştirak edə bilərdilər.
Beləliklə,
II Dövlət Proqramı müəssisə və obyektlərinin
özəlləşdirmə baxımından təsnifatını,
dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
üsullarının seçilməsi qaydasını, dövlət
özəlləşdirmə paylarının (çeklərinin)
və dövlət özəlləşdirmə
opsionlarının istifadə olunması qaydasını,
özəlləşdirilən dövlət müəssisələrində
əmək kollektivinə verilən güzəştləri,
özəlləşdirilən müəssisə və obyektlərin,
fiziki və ya qeyri-dövlət hüquqi şəxslərin vəsaiti
hesabına inşa edilmiş obyektlərin yerləşdiyi
torpaq sahələrinin satılmasını, özəlləşdirmə
prosesində yerli və xarici investorların iştirakı
qaydasını, özəlləşdirmə zamanı qoyulan
məhdudiyyətləri, özəlləşdirilən
dövlət əmlakının haqqının ödənilməsi
qaydasını, müəssisələrin özəlləşdirməqabağı
restrukturizasiyasını,
sağlamlaşdırılmasını və özəlləşdirilmiş
müəssisələrin dəstəklənməsini, özəlləşdirmə
prosesinin informasiya-metodiki təminatını, dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi ilə bağlı digər məsələləri
də müəyyən edirdi. Bütün bunlar həm özəlləşdirmə
prosesinin daha da təkmil xarakter daşımasından xəbər
verir, həm də Azərbaycanda özəl sektorun kifayət
qədər güclənməsinə təkan verirdi. Məhz
yuxarıda qeyd olunan özəlləşdirmə ilə
bağlı hər iki dövlət proqramı iqtisadi
inkişafda böyük rol oynamaqla yanaşı, Azərbaycanda
bu sahədə uğurlu bir başlanğıcın əsasını
qoydu.
Dövlət
əmlakının özəlləşdirilməsi siyasəti
sonrakı dövrdə ulu öndərin layiqli
davamçısı Prezident İlham Əliyev tərəfindən
davam etdirilərək Azərbaycan iqtisadiyyatına yeni töhfələr
qazandırdı, dövlət başçısı tərəfindən
bu istiqamətdə xeyli sayda Fərman və sərəncamlar
verildi. Onlardan biri «Azərbaycan Respublikasında dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsinin II Dövlət
Proqramı»na əlavə və dəyişikliklərin edilməsi
barədə oldu. Proqrama edilən əlavələrə əsasən,
özəlləşdirmə paylarının (çeklərinin)
tədiyə vasitəsi kimi istifadə müddəti başa
çatdıqdan sonra, dövlət müəssisələrinin
çevrilməsi nəticəsində yaranmış səhmdar
cəmiyyətlərinin güzəştli satışa
çıxarılmış səhmlərinin sayı güzəştli
satışda iştirak etmək hüququ olan şəxslərin
sayına bölünməklə, bir nəfərin əldə
edə biləcəyi maksimum səhmlərin sayı müəyyən
edilir.
Güzəştli
satışda iştirak edən hər bir şəxs almaq istədiyi
sayda səhmlərin nominal dəyərinin 30 faiz güzəşt
edilmiş məbləği həcmində ödəniş
etməlidir. Həmin məbləğin ödənilməsi Əmlak
Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən
təsdiq olunmuş qaydalara uyğun həyata keçiriləcək.
Başqa bir əlavəyə görə, çeklərin tədiyə
vasitəsi kimi istifadə müddəti başa
çatdıqdan sonra kiçik müəssisə kimi özəlləşdirilən
müəssisə və obyektin ilkin (start) qiymətinin güzəştli
satışa yönəldilən hissəsinin 70 faiz güzəşt
edilmiş məbləği güzəştli satışda
iştirak etmək hüququ olan şəxslərin sayına
bölünməklə hər bir işçinin bərabər
həcmdə tam ödəyəcəyi məbləğ və
ona müvafiq əldə edəcəyi əmlak payı müəyyən
edilir. Məbləğin ödənilməsi Əmlak Məsələləri
Dövlət Komitəsi tərəfindən təsdiq
olunmuş qaydalara uyğun həyata keçirilir. Anoloji əlavələr
«ATSC-yə çevrilən dövlət müəssisələrinin
səhmlərinin əmək kollektivinə güzəştli
satışı haqqında Əsasnamə»yə də edilib.
Əsası
Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və bu gün
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə uğurla
davam etdirilən genişmiqyaslı iqtisadi islahatlar çərçivəsində
dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilrməsi
prosesində sosial ədalət prinsipinin və vətəndaşların
bütün təbəqələrinin bərabərhüquqlu
iştirakının təmin edilməsi məqsədi ilə
dövriyyəyə dövlət özəlləşdirmə
payları (çekləri) mühüm rol oynayıb.
Çeklərin dövriyyəyə buraxılması
1996-cı il yanvar ayının 1-dən başlayıb və
iki mərhələdə həyata keçirilib. Ümumilikdə
vətəndaşlara 31,9 milyon özəlləşdirmə
çeki paylanılıb. Qanunvericiliyə uyğun olaraq
1997-ci il yanvar ayının 1-dək anadan olmuş Azərbaycan
Respublikasının hər bir vətəndaşına əvəzsiz
olaraq 4 çekdən ibarət özəlləşdirmə
payları verilib. Qanunvericilik əsasında dövlət
özəlləşdirmə çeklərindən
ixtisaslaşdırılmış çek hərraclarında,
investisiya müsabiqələrində, özəlləşdirilən
müəssisələrin əmək kollektivi üzvləri
arasında keçirilən güzəştli satışda
istifadəsi müəyyənləşdirilib. Ötən
dövr ərzində vətəndaşların, eləcə
də hüquqi və fiziki şəxslərin özəlləşdirmə
prosesində bərabərhüquqlu iştirakının,
özəlləşdirmə çeklərindən daha səmərəli
istifadəni təmin etmək məqsədilə qanunvericiliklə
nəzərdə tutulan zəruri tədbirlər həyata
keçirilib. Azərbaycanda özəlləşdirmə
çeklərinin istifadə müddəti başa
çatmasından sonrakı dövr üçün yeni
özəlləşdirmə mexanizmləri müəyyənləşdirilib.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin «Azərbaycanda dövlət
əmlakının özəlləşdirilməsi ilə
bağlı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin bəzi fərmanlarına
əlavələr və dəyişikliklər edilməsi barədə»
22 iyun 2010-cu il tarixli Fərmanına əsasən yaradılan
yeni mexanizmlər özəlləşdirmə
paylarının (çeklərin) müddəti başa
çatandan sonra əhalinin özəlləşdirmədə
iştirakını təmin edir. Bu dəyişikliklər həm
səhmdar cəmiyyətlərinin səhmlərinin güzəştli
satışı, pul və ixtisaslaşdırılmış
çek hərracları, həm də kiçik müəssisələrin
özəlləşdirilməsi prosesini əhatə edir.
Elşən BAYRAMOV
Mövqe.-2013.-23
yanvar.-S.-10.