Regional proqramlar
dinamik inkişafa təkan verir
İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və
qeyri-neft sektorunun ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisinin artırılması
istiqamətində düşünülmüş
strategiya həyata keçirən Azərbaycan
hökuməti bu sahədə mühüm göstəricilərə imza
atıb. Bu da təsadüfi
deyil ki, sosial-iqtisadi inkişafda keyfiyyətcə yeni mərhələ kimi dəyərləndirilən son 16 il həm
də sahibkarlar ordusunun milli iqtisadiyyatın aparıcı
təbəqəsi kimi
önə çıxması
ilə səciyyəvidir.
2004-cü ildən həyata
keçirilən regional dövlət
proqramlarında biznes mühitinin yaxşılaşdırılması
ilə bağlı kompleks tədbirlərin əksini tapması da təsadüfi olmayıb, bölgələrin tərəqqisi
prosesində özəl
sektorun imkanlarını
səfərbər etmək,
sosial xarakterli məsələlərin həllində
sahibkarların fəal
iştirakına nail olmaq
istəyindən irəli
gəlib. 2004-2008, 2008-2013 və 2014-2018-ci illərdə
həyata keçirilmiş
regional inkişaf proqramları
respublikamızın regionlarında
yerli sahibkarlığın,
yeni istehsal və emal müəssisələrinin
açılmasına, işsizlik
və yoxsulluq probleminin əsaslı dərəcədə həllinə
ciddi təkan verib. Ötən illərdə kiçik
və orta sahibkarlığın güzəştli
kreditlərlə maliyyələşdirilməsi,
sahibkarların fəaliyyətinə
yersiz müdaxilələrin
qarşısının alınması,
özəl sektorda inkişafa mane olan problemlərin həlli məqsədilə yeni mexanizmlər tətbiq edib.
İnhisarçılıq, sahibkarlara süni maneələrin yaradılması, hüquq-mühafizə
orqanlarının iş
adamlarının fəaliyyətinə
müdaxiləsi hallarının
aradan qaldırılması
məqsədilə konkret
qərarlar qəbul olunub. Son 15 ildə qəbul olunmuş "Azərbaycan Respublikası
regionlarının sosial-iqtisadi
inkişafı (2004-2008-ci illər)
Dövlət Proqramı,
"Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət
Proqramı", "Azərbaycan
Respublikası regionlarının
2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət
Proqramı", "Korrupsiyaya
qarşı mübarizə
üzrə Dövlət
Proqramı" (2004-2006-cı illər), "Sahibkarlığa
dövlət maliyyə
dəstəyinin göstərilməsi
sahəsində əlavə
tədbirlər haqqında",
"Azərbaycan Respublikası
Sahibkarlığa Kömək
Milli Fondunun vəsaitinin istifadəsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi
haqqında", "Hüquqi
şəxslərin dövlət
qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında", "Azərbaycan
Respublikasında azad iqtisadi zonaların yaradılması haqqında",
"Azərbaycan Respublikasında
sahibkarlığın inkişafı
ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında", "Sahibkarlıq
sahəsində aparılan
yoxlamaların tənzimlənməsi
və sahibkarların maraqlarının müdafiəsi
haqqında" və
digər qanun, fərman və sərəncamlar, dövlət
proqramları sahibkarlığın
inkişafına təkan
verməklə, regionlarda
qeyri-neft sektorunun inkişafını stimullaşdırıb.
Ümumilikdə, son illər ölkədə regionların sosial-iqtisadi inkişafına xidmət edən dövlət proqramlarında və digər sənədlərdə
sahibkarlığın inkişafı
məsələsi qırmızı
xətlə keçir. Bu proqramların
icra olunduğu 15 il ərzində regionlarda qeydiyyata alınan sahibkarlıq subyektlərinin sayı 7,2 dəfə, vergi daxilolmaları 12,7 dəfədən çox
artıb. Respublikanın şəhər və
rayonları üzrə
vergi gəlirlərinin
artımı 2014-cü ildən
34 rayona öz xərclərini tamamilə
yerli gəlirlər hesabına təmin etməyə imkan yaradıb.
Regionlarda
fiziki və hüquqi şəxslərin
say artımına təsir
göstərən mühüm
amillər sırasında
qeydiyyat prosedurlarının
sadələşdirilməsi tədbirləri mühüm
yer tutur. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan «Doing
Business 2019» hesabatında islahatlar
(«biznesə başlama»,
«tikinti üçün
icazələrin alınması»
və «beynəlxalq ticarət» sahələrində)
həyata keçirən
25 islahatçı ölkə
sırasına daxil edilib. Hesabata əsasən, ölkə
iqtisadiyyatı 2005-ci ildən
bəri biznes mühitinin yaxşılaşdırılması
sahəsində tənzimləyici
islahatlar həyata keçirib və qanunvericiliyi təkmilləşdirərək
dünya üzrə
ilk 15 ölkə sırasına
daxil olub.
Biznesin elektron qeydiyyatının tətbiqinın genişləndirilməsi
nəticəsində «Biznesə
başlama» göstəricisi
üzrə Azərbaycan
ilk dəfə olaraq dünya ölkələrinin
ilk onluğuna düşüb,
Sinqapur, Yeni Zelandiya, Honkonqla bərabər dünyada ən yaxşı təcrübəyə malik
ölkələr kimi
səciyyələndirilib. Bununla
yanaşı, Tikinti Məcəlləsinin tətbiqinin
nəticəsi olaraq Azərbaycan «tikinti üçün icazələrin
alınması» göstəricisi
üzrə islahatçı
ölkə kimi tanınıb, Fransa, Çin, Tayvan və Estoniya kimi bu sahə
üzrə dünyada
nümunə kimi göstərilib. «Doing Business
2019» hesabatında ölkəmiz
«Vergilərin ödənilməsi»
indikatoru üzrə də 7 pillə irəliləyərək 28-ci yerdə
qərarlaşıb.
Xatırlatmaq yerinə düşər ki, 2008-ci ildən sahibkarlıq subyektlərinin
«bir pəncərə»
prinsipi üzrə qeydiyyat sisteminin tətbiqi qeydiyyat prosedurlarının sadələşdirilməsi
ilə yanaşı, sahibkarlıq fəaliyyəti
subyektlərinin say artımına
müsbət təsir
edib. Azərbaycanda 2011-ci ildən fərdi
sahibkarların vergi orqanlarına gəlmədən
real vaxt (onlayn) rejimində qeydiyyat sistemi tətbiq olunub. 2012-ci ildən yerli hüquqi şəxslərin
(MMC) dövlət qeydiyyatının
elektron qaydada aparılmasına başlanılıb.
Hazırda Azərbaycanda
"e-qeydiyyat"ın tətbiqi
nəticəsində biznesə
başlamaq üçün
6 prosedur əvəzinə
cəmi 3 prosedur yerinə yetirilir, tələb olunan sənədlərin sayı
isə 7-dən 2-yə azalıb.
«Dövlət rüsumu
haqqında», «Hüquqi
şəxslərin dövlət
qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında» Azərbaycan Respublikası qanunlarına,
Mülki Məcəlləyə
və İnzibati Xətalar Məcəlləsinə
edilmiş dəyişikliklərə
əsasən, hüquqi
şəxslərin elektron
dövlət qeydiyyatı
rüsumsuz aparılır.
2012-ci ildən, həmçinin,
vergi ödəyicilərinə
vergiləri internet üzərindən
ödəmək imkanı
yaradılıb. 2013-cü ildən
Vergi Məcəlləsində
edilən bir sıra mühüm dəyişikliklərin qüvvəyə
minməsi, o cümlədən
"Vergi Partnyorluğu
Sazişi"nin tətbiqinə başlanılması
ümumən vergi mühitinin liberallaşmasına
təsir göstərib.
Dünya Bankının
«Doing Business» qrupunun təhlili
göstərir ki, «vergi bəyannamələrinin
hazırlanması», «göndərilməsi»
və «vergilərin ödənişi»nə sərf
olunan vaxt «Böyük Səkkizlik» ölkələrində orta
hesabla 219 saat (bu, dünyada orta göstəricidən
67 saat azdır),
İƏİT-ə üzv ölkələrdə 212 saat,
Azərbaycanda isə
214 saatdır.
Sahibkarlığın inkişafı məqsədilə
həyata keçirilən
mühüm tədbirlərdən
biri də hökumət qurumlarının
fəaliyyətində e-xidmətlərin
geniş tətbiqinin təmin edilməsidir. Ölkə
başçısının 26 oktyabr 2011-ci il
tarixli «Müəyyən
sahibkarlıq fəaliyyəti
növləri ilə məşğul olmaq üçün tələb
edilən xüsusi razılıq (lisenziya) və icazə sistemi ilə bağlı bəzi məsələlər haqqında»
fərmanına əsasən,
yaradılmış icazələrin
elektron informasiya portalı (www.icazeler.gov.az) ölkə
vətəndaşlarının, eləcə də sahibkarların icazələrlə
bağlı məlumatlılıq
səviyyəsinin yüksəldilməsini
təmin edir. Sayt sahibkarları icazələr
haqqında ətraflı
məlumatlandırmaqla yanaşı,
sahibkarlıq fəaliyyətinə
başlamaq, fəaliyyətini
genişləndirmək istəyən
sahibkarlara tələb
olunan icazə xarakterli sənədlər,
onların alınması
prosedurları, təqdim
edilməli sənədlər,
icazələrin verilmə
və qüvvədə
olma müddətlərinə
dair məlumatları vahid mənbədən əldə etməyə imkan verir.
Bütün bunlardan əlavə,
«Korrupsiyaya qarşı
mübarizəyə dair
2012-2015-ci illər üçün
Milli Fəaliyyət Planı»nın konkret olaraq 12-ci maddəsində
də sahibkarlıq sahəsində mühitin liberallaşdırılmasına xidmət edən tədbirlər əksini tapmışdı. Həmin
maddədə sahibkarların
dövlət orqanları
ilə münasibətlərində qarşılaşdıqları
problemlərin öyrənilməsi
və onların həlli üçün tədbirlərin müəyyənləşdirilməsi;
sahibkarlıq sahəsində
aparılan yoxlamaların
vahid məlumat reyestrinin inkişaf etdirilməsi, o cümlədən
reyestrə informasiya ötürülməsinin avtomatlaşdırılması;
sahibkarlıq sahəsində
qanunsuz yoxlamalar barədə məlumatların
qəbul edilməsi üçün elektron portalın və telefon xidmətinin təkmilləşdirilməsi; qanunsuz yoxlama
keçirilməsi, yoxlamaların
təyin edilməsi, keçirilməsi və nəticələrinə əsasən
tədbirlər görülməsi
sahəsində yoxlayıcıların
və yoxlayıcı
orqanların məsuliyyətinin
müəyyənləşdirilməsi üzrə təkliflərin
hazırlanması və
s. nəzərdə tutulmuşdu.
2013-cü ildə
Milli Məclisdə qəbul olunmuş «Sahibkarlıq sahəsində
aparılan yoxlamaların
tənzimlənməsi və
sahibkarların maraqlarının
müdafiəsi haqqında»
qanun ölkə başçısının sahibkarların
qanuni mənafelərinin
təminatçısı olduğunu
bir daha təsdiqləyir. Qanun
sahibkarlıq fəaliyyəti
sahəsində yoxlamaların
vahid qaydalarının
müəyyən edilməsini
və yoxlamaların aparılması zamanı sahibkarların fəaliyyətinə
qanunsuz müdaxilələrin
qarşısının alınmasını
nəzərdə tutur.
Qanunda sahibkarlıqla məşğul olan insanların fəaliyyətinə
əngəl törədən
neqativ halların aradan qaldırılması
ilə bağlı bağlı təsirli və operativ tədbirlərin görülməsinə
dair müddəalar əksini tapmışdır.
Sənəddə sahibkarlıq fəaliyyəti
ilə bağlı tələb olunan icazə xarakterli sənədlərin azaldılması,
yoxlayıcı orqanların
səlahiyyətləri, eləcə
də yoxlamaların sayının azaldılması,
sahibkarların fəaliyyətinə
mane olan icra orqanlarının məsuluyyəti və cəzalandırılması
məsələləri yer
alıb.
Samir Mustafayev
Mövqe.- 2019.- 7
sentyabr.- S.10