Muzdla
çalışan işçilərin əmək haqqı
artıb
Sosial-iqtisadi inkişafda keyfiyyətcə yeni mərhələ kimi dəyərləndirilən son 17 il həm də sahibkarlar ordusunun milli iqtisadiyyatın aparıcı təbəqəsi kimi önə çıxması ilə səciyyəvidir. Regional dövlət proqramlarında biznes mühitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı kompleks tədbirlər əksini tapıb. Bu da bölgələrin tərəqqisi prosesində özəl sektorun imkanlarını səfərbər etmək, sosial xarakterli məsələlərin həllində sahibkarların fəal iştirakına nail olmaq istəyindən irəli gəlib.
2004-2008, 2009-2013 və 2014-2018-ci illəri əhatə edən dövlət proqramları respublikamızın regionlarında yerli sahibkarlığın, yeni istehsal və emal müəssisələrinin açılmasına, işsizlik və yoxsulluq probleminin əsaslı dərəcədə həllinə ciddi təkan verib. Ötən illərdə kiçik və orta sahibkarlığın güzəştli kreditlərlə maliyyələşdirilməsi, sahibkarların fəaliyyətinə yersiz müdaxilələrin qarşısının alınması, özəl sektorda inkişafa mane olan problemlərin həlli məqsədilə yeni mexanizmlər tətbiq edib. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, 2020-ci il aprelin 1-i vəziyyətinə ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin sayı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 65,3 min nəfər və ya 4,1 faiz artaraq 1646,1 min nəfər olub, onlardan 911,7 min nəfəri iqtisadiyyatın dövlət sektorunda, 734,4 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərib. Muzdla işləyənlərin 20,3 faizi təhsil, 17,9 faizi ticarət; nəqliyyat vasitələrinin təmiri, 13,0 faizi sənaye, 8,2 faizi əhaliyə səhiyyə və sosial xidmətlərin göstərilməsi, 7,5 faizi tikinti, 6,9 faizi dövlət idarəetməsi və müdafiə; sosial təminat, 4,6 faizi nəqliyyat və anbar təsərrüfatı, 3,5 faizi peşə, elmi və texniki fəaliyyət, 3,3 faizi kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq, 1,8 faizi maliyyə və sığorta fəaliyyəti, 13,0 faizi isə iqtisadiyyatın digər sahələrində məşğul olublar.
2020-ci ilin yanvar-mart aylarında ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 28,9 faiz artaraq 744,5 manat olub. İqtisadiyyatın mədənçıxarma sənayesi, maliyyə və sığorta fəaliyyəti, peşə, elmi və texniki fəaliyyət, informasiya və rabitə, eləcə də nəqliyyat və anbar təsərrüfatı sahələrində orta aylıq nominal əməkhaqqı daha yüksək olub.
Nazirlər Kabinetinin 2010-cu ilinin sosial-iqtisadi
inkişafının yekunlarına həsr olunmuş
iclasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev deyib:
«2019-cu ildə Azərbaycanın ümumi daxili məhsulu dollar
ekvivalentində 47,6 milyard dollardır, Ermənistanda
isə cəmi 13 milyard dollar.
Alıcılıq qabiliyyətinə görə Azərbaycan
187 milyard dollar daxili məhsula sahibdir, Ermənistan
33 milyard, fərq 5,6 dəfədir.
Adambaşına düşən ümumi daxili məhsul Azərbaycanda 4800 dollar, Ermənistanda 4500 dollardır.
Alıcılıq qabiliyyətinə görə
adambaşına düşən ümumi daxili məhsul Azərbaycanda 18 min
600 dollar, Ermənistanda 11 min
dollardır. Valyuta ehtiyatları
Azərbaycanda 51 milyard
dollar, Ermənistanda 2 milyard
dollardır, fərq
25 dəfədir. Xarici ticarət dövriyyəsi
Azərbaycanda 33,6 milyard, Ermənistanda 7,4 milyard dollardır, fərq 4,5 dəfədir. İxrac - Azərbaycan 19,6 milyard, Ermənistan
2,4 milyard, fərq 8,1 dəfədir. Müsbət
saldo Azərbaycanda 6 milyard dollar, Ermənistanda
mənfi saldo 2,6 milyard dollardır.
Sərmayə qoyuluşu
- keçən il Azərbaycana 13,5 milyard dollar qoyulubdur, Ermənistana 900 milyon, fərq 15 dəfədir. Xarici dövlət borcu -
Azərbaycanın xarici dövlət
borcu 7,9 milyard dollar, Ermənistanın
6 milyard dollardır. Azərbaycanda xarici dövlət
borcu ümumi daxili məhsulun 17 faizini təşkil edir, Ermənistanda 40 faizdən çoxdur».
Xatırlatmaq lazımdır ki,
1995-ci ildə aparılmış
tədqiqatlara əsasən,
Azərbaycanda işsizlik
səviyyəsi 17,2 faiz, 1999-cu ildə əhalinin siyahıya alınması zamanı əldə olunan məlumatlara görə isə 16,25 faiz təşkil edib.
2003-cü ildə BMT-nin
İnkişaf Proqramı
və Beynəlxalq Əmək Təşkilatının
iştirakı ilə
əhalinin iqtisadi fəallıq səviyyəsi
üzrə keçirilmiş
seçmə statistik
müayinəyə əsasən
işsizlik 9,7 faiz təşkil edirdisə, hazırda bu rəqəm 4,9 faiz civarındadır. Bu göstəriciyə görə Azərbaycan
MDB dövlətləri sırasında
öncül yerlərdən
birini tutur.
Əgər ölkə vətəndaşları
bir zamanlar iş axtarmaq üçün Rusiya və digər MDB ölkələrinə üz
tuturdularsa, son illərdə
əks proses başlayıb. Nəinki
MDB-dən, ümumilikdə,
dünyanın bir çox ölkələrindən
işaxtaranlar iqtisadi baxımdan cəlbedici ölkə kimi respublikamıza üz tuturlar. Vaxtilə iş tapmaq ümidi ilə başqa ölkələrə
gedən vətəndaşlarımızın
son illər geri qayıtması, habelə əcnəbi miqrantların
leqal,
bəzən də qeyri-leqal şəkildə
respublikanın əmək
bazarına can atmaları
sahibkarlıq subyektlərinin
və yüksək gəlirli iş yerlərinin sayının
artması ilə izah olunur. Yeni
iş yerlərinin yaradılması bilavasitə
regionlarda sahibkarlığın
inkişafı və kapital qoyuluşlarının
həcminin artması ilə sıx bağlı proses olduğundan, hökumət
iş adamları üçün ildən-ilə
daha yaxşı imkanların yaradılmasına
çalışır.
Çoxsaylı dövlət proqramları,
fərman və sərəncamlar da regionlarda məşğulluğun
səviyyəsinin aşagı
düşməsinə təsir
göstərir. Son 17 ildə qəbul olunmuş
«2003-2005-ci illər üçün
Azərbaycan Respublikasında
yoxsulluğun azaldılması
və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı»,
«Azərbaycan Respublikası
regionlarının sosial-iqtisadi
inkişafı (2004-2008-ci illər)
Dövlət Proqramı»,
«Azərbaycan Respublikasının
Məşğulluq (2006-2015-ci illər) Strategiyası», «Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət
Proqramı», «2008-2015-ci illərdə
Azərbaycan Respublikasında
yoxsulluğun azaldılması
və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı», «Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq
Strategiyasının həyata
keçirilməsi üzrə
2011-2015-ci illər üçün
Dövlət Proqramı»,
Azərbaycan Respublikası
regionlarının sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət
Proqramı (2009-2013) və
digər sənədlər
işsizliyin səviyyəsinin
azaldılması baxımından
əhəmiyyətli olub.
Məşğulluq Strategiyasının (2006-2015-ci illər)
2006-2010-cu illəri əhatə
edən birinci mərhələsinin icrası
nəticəsində işsizlik
səviyyəsinin nəzərəçarpacaq
dərəcədə azaldılmasına,
işsizlərin, sosial
həssas əhali təbəqələrinin sosial
müdafiəsinin gücləndirilməsinə
nail olunub. Bununla yanaşı, əmək
bazarının təkmilləşdirilməsi,
əmək ehtiyatlarının
keyfiyyətcə yaxşılaşması,
rəqabət gücünün
artırılması, iqtisadi
fəallığın yüksəldilməsi
üçün əlverişli
şəraitin yaradılması
sahəsində də
müvafiq tədbirlər
həyata keçirilib.
"Azərbaycan Respublikasının
Məşğulluq Strategiyasının
həyata keçirilməsi
üzrə 2011-2015-ci illər
üçün Dövlət
Proqramı" isə
əhalinin məşğulluğu
sahəsində dövlət
siyasətinin ardıcıllığını
təmin edərək,
"Azərbaycan Respublikasının
Məşğulluq Strategiyasının
(2006-2015-ci illər) ikinci
mərhələsinin reallaşdırılmasına
yönəldilib. Proqramda işçi qüvvəsinə
tələbatın stimullaşdırılması,
səmərəli işgüzarlıq
mühitinin formalaşdırılması,
struktur islahatlarının
dərinləşdirilməsi, investisiya fəallığının
artırılması və
insan kapitalının
yüksək inkişaf
səviyyəsinin təmini
məsələləri əksini
tapmışdı.
Sənəddə biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, sahibkarlığın inkişafı
sahəsində kompleks
tədbirlər nəzərdə
tutulmuş, aidiyyəti
dövlət qurumlarının,
eləcə də İqtisadi İnkişaf, Vergilər, Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirliklərinin qarşısında
mühüm vəzifələr
müəyyənləşdirilmişdi. Ölkədə
makroiqtisadi sabitlik sahəsində əldə
olunmuş nailiyyətlərin
möhkəmləndirilməsi; yerli sənaye məhsullarının dünya
bazarında rəqabət
qabiliyyətinin yüksəldilməsi;
ədalətli rəqabət
mühitinin formalaşdırılması
və inkişafı;
təklif olunan işçi qüvvəsi
ilə mövcud iş yerlərinin sayı arasında tarazlığı təmin
edən şəraitin
yaradılması; qeyri-formal
məşğulluğun qarşısının
alınması; işə
düzəlməkdə çətinlik
çəkən şəxslərin
məşğulluğunun təmin
edilməsinə kömək
edən xüsusi tədbirlərin həyata
keçirilməsi; kiçik
və orta sahibkarlığın inkişafının,
eləcə də fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanların
iqtisadi həvəsləndirilməsi
kimi mühüm tədbirlər Dövlət
Proqramında mühüm
hədəflər kimi
diqqəti çəkirdi.
Statistika
Komitəsinin məlumatına
əsasən, regionların
sosial-iqtisadi inkişafına
xidmət edən dövlət proqramları
da yeni iş
yerlərinin yaradılmasında
mühüm rol oynayıb. Bu proqramlar çərçivəsində ötən 17 il ərzində həyata keçirilmiş məqsədyönlü
tədbirlər nəticəsində
ölkədə 1,9 milyondan çox yeni iş yeri
açılıb, 80 mindən
dən çox yeni müəssisə yaradılıb, habelə yeni açılmış
iş yerlərinin 80 faizə yaxını regionların payına düşüb.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
6 dekabr 2016-cı il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş Strateji Yol Xəritəsində göstərilir ki, 2025-ci ilə qədər
ÜDM-də 3 faizdən
çox orta illik real artım və əlavə olaraq da 450 mindən
çox yeni iş yerinin yaradılmasını nəzərdə
tutur. Bu iş yerlərinin yaradılması
3 amilin təsiri nəticəsində mümkün
olacaq: "Strateji Yol Xəritəsi çərçivəsində görülən tədbirlər;
digər əlavə tədbirlər və ümumi iqtisadi mühitin yaxşılaşması
nəticəsində iqtisadi
artım sürətinin
yüksəlməsi. İqtisadiyyatın sektorları üzrə nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata
keçirilməsi nəticəsində
qeyri-rəsmi məşğulluğun
payı azalacaq".
S.Elmanoğlu
Mövqe.- 2020.- 4 iyun.
S. 10.