Özəl sektorda maaşların rəsmiləşdirilməsi təmin
edilir
Məşğulluq siyasətinin mühüm
istiqamətlərindən biri
də yeni iş yerlərinin yaradılmasını məhdudlaşdıran
amillərin aradan qaldırılması və
məşğulluq səviyyəsinin
artırılmasını stimullaşdıran
şəraitin yaradılmasıdır.
Bu baxımdan sahibkarlığın, əsasən
də kiçik və orta sahibkarlığın
inkişafına yönəlmiş
tədbirlər xüsusi
əhəmiyyət kəsb
edir.
Ötən illərdə məşğulluq
siyasətində əsas
məqsəd əmək
ehtiyatlarından daha dolğun istifadə etməklə əhalinin səmərəli məşğulluğunun
təminatından ibarət
olub. Bu məqsədə
nail olmaq üçün
sahibkarlığın, xüsusilə
kiçik və orta sahibkarlığın
inkişafı üçün
daha münbit şəraitin yaradılması;
məşğulluğun səmərəli
inkişafını təmin
edən investisiya fəallığının dəstəklənməsi;
işaxtaran və işsiz vətəndaşların
sosial müdafiəsinin
gücləndirilməsi, qeyri-formal
əmək münasibətlərinin
leqallaşdırılması istiqamətində tədbirlər
həyata keçirilib.
Azərbaycan Prezident cənab
İlham Əliyevin 9 oktyabr 2017-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında qeyri-rəsmi
məşğulluğun qarşısının
alınmasına dair Tədbirlər Planı” ölkədə işəgötürən-işçi
münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsi,
əməyin ödənişinin
təşkilinə nəzarət
mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi
və bu sahədə dövlət
orqanları arasında
daha səmərəli
koordinasiya olunmuş siyasətin həyata keçirilməsinə, qeyri-rəsmi
məşğulluğun qarşısının
alınmasına xidmət
edir.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda
regional inkişaf və
tərəqqiyə xidmət
edən iqtisadi islahatların mühüm
hədəflərindən biri
də məşğulluğun
səviyyəsinin yüksəldilməsi,
yeni iş yerlərinin açılması,
əhalinin yüksək
rifah halının təmin edilməsidir. Ölkədə biznes mühitinin
liberallaşdırılması, sahibkarlığın inkişafı,
vergi dərəcələrinin
optimallaşdırılması, infrastrukturun müasirləşdirilməsi
və digər istiqamətlərdə həyata
keçirilən tədbirlər
məşğulluq strategiyasının
uğurla reallaşdırılmasına
imkan yaradıb.
Son 16 ildə qəbul olunmuş «2003-2005-ci illər
üçün Azərbaycan
Respublikasında yoxsulluğun
azaldılması və
iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı», «Azərbaycan Respublikası regionlarının
sosial-iqtisadi inkişafı
(2004-2008-ci illər) Dövlət
Proqramı», «Azərbaycan
Respublikasının Məşğulluq
(2006-2015-ci illər) Strategiyası»,
«Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət
Proqramı», «2008-2015-ci illərdə
Azərbaycan Respublikasında
yoxsulluğun azaldılması
və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı», «Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq
Strategiyasının həyata
keçirilməsi üzrə
2011-2015-ci illər üçün
Dövlət Proqramı»
və digər sənədlər paxtaxt Bakıda və bölgələrdə işsizliyin
səviyyəsinin yüksəlməsi
baxımından əhəmiyyətli
olub.
“Azərbaycan Respublikasının
Məşğulluq Strategiyasının
həyata keçirilməsi
üzrə 2011-2015-ci illər
üçün Dövlət
Proqramı” əhalinin
məşğulluğu sahəsində
dövlət siyasətinin
ardıcıllığını təmin edərək “Azərbaycan Respublikasının
Məşğulluq Strategiyasının
(2006-2015-ci illər) ikinci
mərhələsinin reallaşdırılmasına
yönəldilib. Proqramda işçi qüvvəsinə
tələbatın stimullaşdırılması,
səmərəli işgüzarlıq
mühitinin formalaşdırılması,
struktur islahatlarının
dərinləşdirilməsi, investisiya fəallığının
artırılması və
insan kapitalının
yüksək inkişaf
səviyyəsinin təmini
məsələləri əksini
tapıb. Ölkədə
makroiqtisadi sabitlik sahəsində əldə
olunmuş nailiyyətlərin
möhkəmləndirilməsi; yerli sənaye məhsullarının dünya
bazarında rəqabət
qabiliyyətinin yüksəldilməsi;
ədalətli rəqabət
mühitinin formalaşdırılması
və inkişafı;
təklif olunan işçi qüvvəsi
ilə mövcud iş yerlərinin sayı arasında tarazlığı təmin
edən şəraitin
yaradılması; qeyri-formal
məşğulluğun qarşısının
alınması; işə
düzəlməkdə çətinlik
çəkən şəxslərin
məşğulluğunun təmin
edilməsinə kömək
edən xüsusi tədbirlərin həyata
keçirilməsi; kiçik
və orta sahibkarlığın inkişafının,
eləcə də fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanların
iqtisadi həvəsləndirilməsi
kimi mühüm tədbirlər Dövlət
Proqramında mühüm
hədəflər kimi
diqqəti çəkib.
Hazırda əmək münasibətlərinin
rəsmiləşdirilməməsi, işəgötürənlərlə işçi arasında əmək müqaviləsinin
imzalanmaması respublikamızın
sürətlə inkişaf
edən əmək bazarının ən ağrılı, həlli
vacib problemlərindən
biridir. Azərbaycanın
sahibkarlıq fəaliyyəti
ilə məşğul
olan bir çox özəl şirkətlərində - ticarət,
xidmət sahələrində
vergi və sosial sığorta ödənişlərindən yayınmaq
məqsədilə iş
yerlərinin rəsmiləşdirilməməsi
hallarına hələ
də təsadüf olunur.
Ölkə başçısının belə neqativ hallarla mübarizədə
daha təsirli tədbirlərin görülməsi
ilə bağlı verdiyi tapşırığın
icrasını diqqət
mərkəzində saxlayan
aidiyyəti dövlət
qurumları əmək
münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsi
sahəsində sistemli
iş aparır. “Azərbaycan Respublikasında
qeyri-rəsmi məşğulluğun
qarşısının alınmasına
dair Tədbirlər Planı”na əsasən,
Nazirlər Kabinetində
Əmək Münasibətlərinin
Tənzimlənməsi və
Koordinasiyası Komissiyası
yaradılıb və
bu istiqamətdə gərgin iş aparılır.
“Azərbaycan Respublikasında
qeyri-rəsmi məşğulluğun
qarşısının alınmasına
dair Tədbirlər Planı”nda əks olunmuş tapşırıqların
icrası məqsədilə
yaradılmış komissiya
ötən müddətdə
ölkədə qeyri-rəsmi
məşğulluğun qarşısının
alınmasında, o cümlədən
işəgötürənlər və işləyənlər
arasında münasibətlərdə
müəyyən irəliləyişlər
əldə edilib. Bu məqsədlə, qanunvericiliyin
imkan verdiyi inzibati vasitələrlə
yanaşı, maariflənləndirmə
tədbirlərindən də
geniş iştifadə
edilir. Əmək müqaviləsinin imzalanmasının zəruriliyi,
işçilər üçün
yaratdığı üstünlüklər,
işçilərin pensiya
təminatındakı rolu
və digər mühüm məqamlar insanlara geniş izah olunur.
Məqsəd yalnız ölkə iqtisadiyyatında şəffaflıq
və hesabatlılığı
təmin etməkdən,
vergidən yayınma hallarının qarşısını
almaqdan ibarət deyildir. Bu həqiqət bir daha diqqətə
çatdırılır ki,
əmək münasibətlərinin
rəsmiləşdirilməsi, eləcə də əmək haqlarının
düzgün göstərilməsi,
ilk növbədə, gələcəyə
etibarlı təminatın
yaradılması deməkdir.
Əmək münasibətlərinin vaxtında rəsmiləşdirilməməsi
isə zaman keçdikdə, təkcə
işçilərin deyil,
bir sıra hallarda hətta işəgötürənlərin də hüquqlarının
pozulması ilə nəticələnir. Bu hüquqların müdafiəsinə
yönəlmiş hüquqi
prosedurlar isə heç də həmişə müsbət
yekunla nəticələnmir.
Artıq ictimaiyyət arasında ümumi fikir formalaşır ki, əmək müqavilələrinin
bağlanmaması vergidən
yayınmanın əsas
səbəblərindən biridir
və bu, dövlət büdcəsinə
daxilolmalara mənfi təsir göstərir. Qanunvericilik bazasında
bu məsələ ilə bağlı edilmiş əlavə və dəyişikliklərə
əsasən, cəzalar
da sərtləşdirilib.
İşəgötürənlər tərəfindən fiziki şəxslərin əmək müqaviləsi
bağlamadan hər hansı işə cəlb edilməsi qanunvericiliklə müəyyən
olunmuş qaydada məsuliyyətə səbəb
olur. İnzibati Xətalar Məcəlləsinin
53.1-ci maddəsinə edilmiş
dəyişikliklərə görə, Azərbaycan Respublikasının Əmək
Məcəlləsində nəzərdə
tutulmuş qaydada əmək müqaviləsi
(kontrakt) bağlamadan işəgötürənlər tərəfindən fiziki şəxsin hər hansı işin (xidmətin) yerinə yetirilməsinə cəlb
olunmasına görə
vəzifəli şəxslər
3000 manatdan 5000 manatadək,
hüquqi şəxslər
20 min manatdan 25 min manatadək
cərimə edilir.
Vergi Məcəlləsinin 58.10-cu maddəsinə
edilmiş dəyişikliyə
görə, Azərbaycan
Respublikasının Əmək
Məcəlləsində nəzərdə
tutulmuş qaydada əmək müqaviləsi
(kontraktı) hüquqi
qüvvəyə minmədən
işəgötürən tərəfindən fiziki şəxslərin hər
hansı işlərin
(xidmətlərin) yerinə
yetirilməsinə cəlb
olunması yolu ilə onların gəlirlərinin gizlədilməsinə
(azaldılmasına) şərait
yaradıldığına görə
işəgötürənə hər bir belə
şəxs üzrə
1000 manat məbləğində
maliyyə sanksiyası
tətbiq edilir. Cinayət Məcəlləsinə
edilən dəyişikliklərə
görə işçilərlə
əmək müqaviləsi
bağlamadan onları
işə cəlb edənləri 7 min manatdan
10 min manatadək və
ya 3 il
müddətinə azadlıqdan
məhrumetmə cəzası
gözləyir.
Bundan əlavə, 2019-cu ilin ötən dövründə
minimum əməkhaqqının təqribən iki dəfəyə yaxın artırılmaqla 130 manatdan
250 manata çatdırılması
barədə "maaşların
ağardılması"nda mühüm rol oynayıb. Minimum əməkhaqqının
artımının şamil
olunduğu 350 min nəfər
özəl sektorda,
600 minə yaxını
isə dövlət sektorunda Vahid Tarif Cədvəli əsasında əməkhaqqı
alan işçilərdir.
Yəni artıq sahibkar 250 manatdan az maaş
yaza bilməz, çünki bu, ölkə üzrə
minimum məbləğ təşkil
edir.
Samir Mustafayev
Mövqe.- 2020.- 30
iyun. S. 11.