"Bu
münaqişəni sülh yolu ilə həll etmək istəyirik"
Azərbaycan
Respublikasının xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovun Fransanın
“Le Point” jurnalına müsahibəsi
Le Point:
Atəşkəsdən sonra Ermənistan tərəfi ilə
sülh müqaviləsini bağlayacaqsınız?
Ceyhun
Bayramov: BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarlarına
əsaslanan 10 Noyabr tarixli üçtərəfli bəyanatın
icrası üçün vaxt lazım olacaq. Bəyanatda
yalnız atəşkəs deyil, sülhə aparan bir sıra
mühüm addımların da təmin edilməsi nəzərdə
tutulur. Bəyanatın əsas elementi Ermənistan
silahlı qüvvələrinin işğal etdikləri
üç rayondan 1 dekabr tarixinə qədər
çıxarılmasıdır. Bu tələbin
icrası Ermənistanın sülh prosesinə sadiqliyinin dəyərləndirilməsinə
imkan yaradacaq. Onilliklər boyu davam edən
müharibə vəziyyəti nəticəsində
yaranmış yaraların sağalması asan olmayacaq və
vaxt aparacaq. Əsas olan odur ki, bütün
hərbi əməliyyatlar dayandırılsın və
bölgədə sülhün bərqərar olması
üçün tədbirlər görülsün. Bu münaqişəni sülh yolu ilə həll etmək
istəyirik. Yalnız Təhlükəsizlik
Şurasının müvafiq qətnamələrinə
uyğun olaraq Azərbaycan ərazilərinin
işğalına son qoymaqla və azərbaycanlı məcburi
köçkünlərin öz evlərinə
qayıtmasını təmin etməklə bölgədə
davamlı sülh və təhlükəsizlik bərqərar
oluna bilər.
Atəşkəsin ən
yaxşı təminatçısı rus hərbçiləridir?
Sentyabrın 27-də Azərbaycanın əks-hücum əməliyyatlarına
başlamasından etibarən Ermənistanla Azərbaycan
arasında üç dəfə atəşkəs
razılaşdırıldı və hər dəfə bu atəşkəs
Ermənistan tərəfindən pozuldu. Buna görə
də atəşkəsə əməl edilməsi
üçün hərbi qüvvələrə ehtiyac
olduğu aydın oldu. Rusiyanın sülhməramlı
kontingenti suveren Azərbaycan ərazisinə Azərbaycanın
dəvəti və üçtərəfli bəyanatın
müddəalarına əsasən gətirildi. Rusiya Minsk Qrupunun Cənubi Qafqazla sərhədi olan
yeganə həmsədr ölkəsidir və bu səbəbdən
bölgədə sülh və sabitlikdə birbaşa
maraqlıdır. Həm Ermənistan, həm də Azərbaycanla
münasibətləri baxımından, şübhəsiz ki,
bu ölkə həm də Rusiya prezidenti tərəfindən
imzalanan razılaşmanın həyata keçirilməsində
həlledici rol oynaya bilər.
Qərb ölkəsi
olan iki həmsədr Fransa və ABŞ atəşkəs
razılaşması ilə əlaqəli olmadığı
halda Minsk Qrupu faydasız oldu?
Minsk Qrupunun artıq faydalı olmadığını
deməzdim. Fikrimizcə, effektiv olmayan məsələ
tarazlı kimi nəzərdə tutulan bir yanaşma adı
altında Ermənistana və Azərbaycana eyni mesajlar verməkdir.
Təcavüzkar ilə təcavüz qurbanı
arasında, işğalçı dövlət ilə əraziləri
işğal edilmiş ölkə arasında, qaçqın və
onu öz evindən qovan işğalçı arasında
tarazlıq saxlamaq mümkün olmayan bir məsələdir.
Beynəlxalq vasitəçilərin
münaqişəyə diplomatik həll yolu tapmaq səylərinə
hörmətlə yanaşırıq. Ancaq
təcrübə onu göstərir ki, Azərbaycanın
işğal olunmuş ərazilərindən silahlı
qüvvələrini çıxarmaq üçün Ermənistana
təzyiq olmadığı təqdirdə, bu ölkə beynəlxalq
ictimaiyyətin tələblərini yerinə yetirməyə
hazır olmayacaqdır.
Sizin
fikrinizcə, münaqişə zamanı Fransa bitərəf
qaldı?
Vasitəçi olmaq üçün fundamental şərt
neytrallıqdır. Təəssüf ki, Fransanın rəsmi
qurumlarının son açıqlamaları birtərəfli və
qərəzli idi. Fransada erməni diasporunun
mövcudluğunun nəzərə alınacaq vacib bir amil
olduğunu anlaya bilərik, amma bir dövlətin rəsmi
mövqeyinin müəyyən edilməsi məsələsinə
gəldikdə, bu mövqe beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri, habelə dövlət
məsuliyyətindən irəli gələn prinsiplərə
əsaslanmalıdır. Xüsusən də,
sözügedən dövlət vasitəçi mandatına
sahib olduqda.
Fransa sülh
müqaviləsini təşviq etmək üçün nə
edə bilər?
Beynəlxalq hüquqa ciddi riayət etməsindən
başqa bir şey gözləmirik. Bunun üçün
1993-cü ildə Fransanın səs verdiyi BMT Təhlükəsizlik
Şurasının müvafiq qətnamələrinin
icrası, beynəlxalq səviyyədə tanınmış
dövlət sərhədlərinin
toxunulmazlığının təminatı və məcburi
köçkünlərin fundamental hüquqlarının bərpası
tələb olunur.
Bu müharibədə Türkiyənin Azərbaycana
pilotsuz təyyarələr və Suriyalı muzdlular daxil
olmaqla köməyi böyük rol oynadı. Münaqişənin
beynəlmiləşdirilməsi davamlı həllin
axtarışını çətinləşdirmir?
Azərbaycan ordusunu gücləndirən amillər
silahlı qüvvələrimizin mobilliyi, dron texnologiyası və
tətbiq etdiyimiz müasir yanaşmadır. Ölkəmiz
Türkiyə daxil olmaqla bir sıra ölkələrlə
müdafiə sahəsində uğurlu əməkdaşlıq
etmişdir. Türkiyə, həmişə
haqlı mövqeyimizi dəstəkləmişdir. Azərbaycan münaqişənin beynəlmiləşdirilməsi
və Ermənistanın üçüncü ölkələri
cəlb etmək cəhdlərinə qarşı
çıxış etmişdir. Suriyalı
muzdlular barədə bu hekayəyə gəldikdə isə,
biz bir neçə dəfə təkrarladıq və
prezidentimiz bunun müəyyən ölkələr tərəfindən
yayılan açıq-aşkar dezinformasiya olduğunu təsdiqlədi.
Bu şayiələri yayanlar tərəfindən
heç bir dəlil verilməyib. Silahlı
qüvvələrin komplektləşdirilməsini çətinləşdirən
ciddi demoqrafik böhranla illər boyu üzləşən Ermənistandan
fərqli olaraq, Azərbaycan yaxşı təchiz olunmuş,
peşəkar və güclü bir orduya sahibdir. Ərazimizin bütövlüyünü qorumaq
üçün kənar silahlı qüvvələrə və
nizamsız qruplaşmalara ehtiyacımız yoxdur.
Hazırda sizin nəzarətinizdə
olan xristian abidələri, xüsusən də Davidank
monastırı ilə nə olacaq?
Azad edilmiş ərazilərdəki bütün
dini-tarixi abidələri dövlət tərəfindən
qorunacaqdır.
Azərbaycan müxtəlif mədəniyyətlərə
və dinlərə hörmət və tolerantlıq ənənəsinə
sahib olan çoxmillətli bir ölkədir. Ölkəmizdəki böyük xristian icması cəmiyyətimizin
ayrılmaz hissəsidir. Həmin icma
ölkəmizdə fəal rol oynayır. Onun
kilsələri, ibadət yerləri və abidələri Azərbaycan
dövləti tərəfindən tam şəkildə qorunur.
Təsadüfi deyil ki, Papa Fransisk 2016-cı ildə
Bakıya səfəri zamanı ölkəmizi dini
tolerantlıq nümunəsi kimi göstərdi. Azərbaycan xristian irsini yalnız öz sərhədləri
çərçivəsində deyil, həm də xaricdə
qoruyur. Məsələn, Heydər
Əliyev Fondu Fransanın Orn departamentində X-XII əsrlərə
aid 7 kilsənin bərpasına yardım edilmişdir.
Son bir neçə həftə ərzində
aparılmış müharibədə xristianlarla müsəlmanlar
arasında dini qarşıdurma epizodu olubmu?
Ermənistanla Azərbaycan arasındakı dini
münaqişə deyil və heç zaman belə olmayıb. Bu, ərazilərimizə
qarşı erməni iddiaları ilə başlayan dövlətlərarası
münaqişədir. Bunu dini
münaqişə kimi qələmə vermək cəhdləri
uğursuzluğa məhkumdur, çünki Azərbaycan
müxtəlif dinlərin davamçılarının əsrlər
boyu sülh şəraitində yaşadığı bir
ölkədir.
Nə
üçün Azərbaycanın silahlı qüvvələri
Şuşadakı kimi kilsələr də daxil olmaqla,
mülki binaları və məktəbləri bombaladı?
Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əks-hücum
əməliyyatları beynəlxalq humanitar hüquqa uyğun
olaraq həyata keçirilib. Əhali, məktəb
və ya xəstəxana kimi mülki infrastruktur hədəfə
alınmadı. Azərbaycan ordusu legitim hərbi
hədəflərə cavab verməklə məhdudlaşdı.
Problem ondadır ki, erməni tərəfi
mülki binalardan qalxan kimi istifadə edirdi. Xankəndidəki uşaq bağçasında məsləhətləşən
erməni zabitlərin fotosu sosial şəbəkələrdə
çox müzakirə olundu. Bəhs
etdiyiniz kilsə ilə bağlı Prezidentimiz bunun səhv
olduğunu və ya qəsdən həyata keçirilmiş
erməni təxribatı olduğunu söylədi. Faktla bağlı araşdırma aparılır.
Lakin vurğulamaq istərdim ki, məqsədimiz
kilsələri dağıtmaq olsaydı, Bakının mərkəzində
minlərlə erməni kitabının
saxlanıldığı Erməni Kilsəsini bərpa etməzdik.
Azərbaycan gələcəkdə
tarixən ermənilərin məskunlaşdığı bir
bölgə olan Dağlıq Qarabağ üzərində bir
Ermənistan suverenliyini tanımağa hazırdırmı?
Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tarixi bir hissəsidir. Ermənilər 1813-cü
ildə Gülüstan və 1828-ci ildə imzalanan Türkmənçay
müqavilələrindən sonra 19-cu əsrin əvvəllərində
bu ərazilərdə
yerləşdirilmişdir. Sovet
dövründə ermənilərin oradakı əhalinin əksəriyyətini
təşkil etdiyi faktdır. Amma
xatırlayaq ki, orada yaşayan azərbaycanlılar və onu əhatə
edən 7 Azərbaycan bölgəsində yaşayanlar
1990-cı illərin əvvəllərində işğaldan
sonra Ermənistanın həyata keçirdiyi etnik təmizləmənin
qurbanı oldular. On illərdir ki, bu
insanların hüquqları kobud şəkildə pozulub.
Ermənistanın suverenliyi Azərbaycan
torpağında deyil, Ermənistan Respublikasının ərazisində
həyata keçirilə bilər. Dağlıq
Qarabağın statusu məsələsi 10 noyabr tarixli
üçtərəfli bəyanatda qeyd olunmayıb. Azərbaycan dəfələrlə bəyan
etmişdir ki, Dağlıq Qarabağın hər iki icması
Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində
sülh və təhlükəsizlik şəraitində birgə
yaşaya bilər.
Azərbaycan hökuməti Dağlıq Qarabağ erməniləri
üçün bu cür dinc birgə yaşayışa necə
zəmanət verə bilər?
Azərbaycan Konstitusiyası etnik mənsubiyyətindən,
dinindən və siyasi mənsubiyyətindən asılı
olmayaraq hər bir vətəndaşı bərabər
hüquqlar ilə təmin edir və azadlıqlarını
qoruyur. Azərbaycan beynəlxalq birliyin məsul
üzvüdür, bir çox beynəlxalq qurumların
üzvüdür, əsas hüquqları, azadlıqları, mədəni
və dini irsi qoruyan müqavilə və konvensiyalara riayət
edir. Dağlıq Qarabağın gələcəyi
onun iqtisadi, mədəni və insan resurslarının
inkişafı ilə müəyyənləşdiriləcəkdir.
Prezidentimiz, artıq işğal altında
olmayan ərazilərin bərpası və yenidən
qurulması üçün proqramın
hazırlanacağını açıqladı. Azərbaycan sülh, təhlükəsizlik və
qarşılıqlı hörmət şəraitində
Dağlıq Qarabağdakı azərbaycanlı və erməni
icmalarının birgə yaşayışını təmin
etməyə hazırdır.
Atəşkəs elan edildikdən sonra Prezident Əliyev
niyə ermənilərin “itlər kimi” qovulduğunu iddia edərək
təhqiredici şərhlər etdi?
Bu açıqlama erməni xalqına qarşı
yönəlməyib. Prezident İlham Əliyev Ermənistanın
siyasi-hərbi rəhbərliyindən, ərazilərimizi
qanunsuz olaraq işğal edib mülki şəxslərə
qarşı hərbi cinayətlər törədənlərdən,
Gəncə, Bərdə və Azərbaycanın digər
yaşayış yerlərdəki günahsız mülki
şəxslərə qarşı hücum əmri verənlərdən
danışdığını açıq şəkildə
bildirdi. Şubhəsiz ki, hərbi cinayətlər
törətmiş şəxslər əməllərinə
görə cavab verməlidirlər.
Mövqe.- 2020.- 26
noyabr. S. 5.