"Unudulan" unudulmaz sənətkar

Bizim bir "Ana Kür"ümüz var... Zaman-zaman məcrasından çıxan, coşub-çağlayanda yan-yörəsini, ətrafındakı bənd-bərəni, ev-eşikləri, hətta insanları özü ilə birgə çəkib aparan Kürümüz. Ona çox vaxt "Dəli Kür" də deyirlər. Əgər bu "Dəli Kür" olmasaydı, onda Gülağa Məmmədov da olmazdı. Çünki bu filmdəki ifası ilə Gülağa Məmmədovun adı Azərbaycan musiqi təqviminə əbədi yazıldı. O, ifasıyla sanki coşub- çağlayan Kürü məcrasına qaytarır, həddini aşmağa qoymurdu. Həlim səsiylə onu əzizləyir, nazənin dilbər tək naz-qəmzəsini çəkir, şirin bir bala kimi oxşayırdı. Elə bil bu səslə Kür səngiyir, rahatlıq tapırdı... Bəlkə də çayın tez-tez coşub-çağladığı bir zamanda bu mahnının təkcə bir dəfə səslənməsi kifayət idi. Özü də Gülağa Məmmədovun ifasında.

Heç şübhəsiz, Azərbaycan musiqisində mühüm yer tutan görkəmli sənətkarın zəngin repertuarında bu mahnının ona gətirdiyi məşhurluğu heç nə ilə müqayisə etmək olmaz. O, bu mahnıya zamanın poza bilməyəcəyi möhürünü vurub. Həm də təkcə bu mahnıya yox...

Üzeyir bəyin kəşfi

Gülağa Məmmədovun istedadını Üzeyir Hacıbəyov üzə çıxarmışdı. Özfəaliyyətdə çıxış etdiyi zaman günlərin birində müəllimi Üzeyir bəyə zəng edib deyir ki, "kluba bir oğlan gəlir, çox yaxşı səsi var. Bəlkə onu yoxlayasınız?" Üzeyir bəy də balaca Gülağanı yanına çağırtdırır. 12 yaşlı oğlanın oxuduğu "Koroğlu" ariyası onun çox xoşuna gəlir. Elə həmin il - 1938-ci ildə Moskvada keçirilən beynəlxalq festivalda Azərbaycanı təmsil edəcək nümayəndələrin Filarmoniyada seçimi keçirilir. Üzeyir Hacıbəyov, Bülbül, Səid Rüstəmov kimi sənətkarlardan ibarət münsiflər heyəti festivala Şövkət Ələkbərova, Fatma Mehrəliyeva və Gülağa Məmmədovu seçir. Beləliklə, G.Məmmədov Moskva Akademik Böyük Teatrının səhnəsində Niyazinin dirijorluğu ilə "Koroğlu" ariyasını oxuyur və Bakıya gümüş medalla qayıdır. Demə, Gülağa artıq çoxdan Üzeyir bəyin sevgisini qazanıbmış. Üzeyir bəy bu balaca oğlanın ailəsi, yaşam tərzi haqqında bütün məlumatı da öyrənibmiş. Bakıda kiçik, zirzəmiyə bənzər bir evdə ailəsi ilə birgə yaşadığını bildikdən sonra Üzeyir bəy onun qayğısını çəkməyə başlayır. Moskvadan qalibiyyətlə qayıtdığını eşidəndə isə Gülağanı anasıyla birgə yanına çağırtdırır və tapşırır ki, ev seçmək üçün xoşlarına gələn ünvanı göstərsinlər. Mirzəağa Əliyev küçəsində yerləşən iki otaqlı ev onların xoşuna gəlir. Beləliklə, Üzeyir bəyin köməyi ilə ailəsinə iki otaqlı mənzil və Gülağaya 250 rubl təqaüd verilir. Bununla da Gülağa ailəsinə xeyli yardım etmiş olur. Bəlkə elə taleyin qəribə və xoş qismətiymiş ki, Gülağa ünvanlar içindən məhz o ünvanı seçir və orada öz qismətiylə qarşılaşır. Həmin həyətdə sevəcəyi, həyatını onunla bağlayacağı Aliyə adlı qəşəng bir qız yaşayırdı. Hələ də gənclik gözəlliyini itirməyən Aliyə Məmmədova üçün indi həmin günlər xoş xatirəyə çevrilib:

- Gülağa ilə uşaqlıqdan bir yerdə böyümüşük. Dostluq edəndə heç ağlımıza da gəlməzdi ki, münasibətlərimiz nə vaxtsa sevgiyə çevriləcək. Uşaqlığımız müharibə dövrünə düşdü. Müharibə başlayanda 15 yaşımız vardı. Gülağagil ailədə 7 uşaq idilər. Həyət uşaqları onu çox istəyirdi. Yadımdadır, güllü-çiçəkli həyətimiz vardı. Axşamlar iri üzüm talvarının altına yığışardıq. O, bizimçün oxuyardı. Qonşu həyətlərdə yaşayan adamlar da yığışıb gələrdi. Müharibə illəri olmasına baxmayaraq, uşaqlığımız yaxşı keçib.

Gülağa 15 yaşında Səid Rüstəmovun ansamblına daxil oldu. Sonra Konservatoriyada oxudu. O, 20 yaşından Musiqili Komediya Teatrında çalışmağa başladı. "Arşın mal alan", "Beşmanatlıq gəlin" və digər tamaşalarda baş rolları oynayırdı. Lakin bir neçə ildən sonra işlərinin çoxluğu ilə əlaqədar teatrdan ayrıldı. Konservatoriyada oxuduğu illərdə Gülağa vokal dərsini Bülbüldən, muğamın sirlərini isə Sarabskidən öyrənmişdi. Oxuduğu mahnıların çoxu isə Səid Rüstəmova məxsus olurdu. Çünki Səid Rüstəmov mahnılarının əksəriyyətini xüsusi olaraq Gülağa üçün yazırdı. Tofiq Quliyevin də, Cahangir Cahangirovun da əsərlərini ilk səsləndirən məhz Gülağa Məmmədov olub. O, Səid Rüstəmovun ölümündən sonra da son illərə qədər televiziyanın solisti kimi çalışdı. O vaxt müğənnilər az idi. Şövkət, Gülağa, Fatma Mehrəliyeva və 3-4 nəfər başqa yaxşı müğənnilər vardı. Ona görə Gülağa çox tez ad qazandı. Üzeyir bəy tez-tez onu və Fatmanı evinə çağırardı. Müharibə vaxtı Şövkətlə cəbhə bölgələrində konsert verər, atışma gedə-gedə oxuyardılar.

"Dəli Kür" mahnısı onu çox tez məşhurlaşdırdı. Filmin ilk təqdimatı bulvardakı yay zalında keçirildi. Mahnı çox gözəl yazılmışdı. Ona görə də məşhurlaşdı.

Gülağanın həmçinin yaxşı muğamat oxumağı vardı. Ancaq efirdə oxumurdu. Bu barədə ona sual verəndə "oxuyacağam" - deyə cavab verirdi. Tez-tez qastrollara gedirdi. Ümumiyyətlə, çox ölkələrə səfər etmişdi. Nədənsə Gürcüstan və İrəvanda daha çox sevilirdi. Hətta İrəvanda konsert verən zaman qalmaqal da əskik olmurdu. Belə ki, bütün biletlər satıldığından onun səsini eşitmək istəyən camaat biletsiz içəri daxil olur, ya da konsert salonunun qabağına toplaşırdı. Milislər onları uzaqlaşdırmağa çalışanda isə böyük səs-küy qopurdu.

Gülağanın bir xasiyyəti də varıydı ki, haqsızlığa, ədalətsizliyə dözmürdü. Hansısa işi irəli getsin deyə, kiməsə yalvarmaq, minnətçi düşmək istəmirdi. Düzgünlüyü sevirdi. 1942-ci ildən radionun Bədii Şurasının üzvü idi. Şit, bayağı mahnı olanda öz fikrini qəti şəkildə bildirirdi: "Efirə buraxmaq olmaz!" Şuranın digər üzvləri də "baş üstə" deyib onun fikrilə razılaşırdılar. Lakin bir az keçəndən sonra həmin mahnını eşidirdi. Bu cür hallar tez-tez təkrarlandığından o, bu vəzifədən imtina etdi.

"Ayrılığın möcüzəsi"

- Valideynlərim onunla ailə qurmağıma razı deyildilər. Axır ki, Gülağanın dediyi oldu - deyə Aliyə xanım danışır. - Onun musiqiyə, mənimsə rəssamlığa həvəsim vardı. Elə bu sənətin dalınca getdim. 1947-ci ildə Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə daxil oldum. Gülağa da sənətimi çox sevirdi. 1948-ci ildə evləndik.

Gülağa həm yaxşı ailə başçısı, həm də gözəl ata idi. Qoymazdı ki, biz nəyəsə ehtiyac hiss edək. Ailə qurduqdan 10 il sonra qızımız Gülnarə doğuldu. Övladımız olanda çox sevinirdi. Hələ uşaq dünyaya gəlməmişdən, qastrolda olduğu şəhərlərdən uşaq üçün çoxlu "importnı" pal-paltar alıb gətirirdi. Gülağanın çox yumşaq, həlim, şən xasiyyəti vardı. Evimizə qonaq gələn kimi o, dərhal piano arxasına keçərdi. Evdə olan zaman daha çox Səid Rüstəmovun "Bənövşəm" mahnısını, "Sənsiz", "Sevgili canan" romanslarını zümzümə edərdi. Yeganə övladı Gülarəyə isə həmişə Tofiq Quliyevin "Mənim qızım" mahnısını oxuyurdu.

Hansı məclisdə olurdusa, oranı zarafatları, duzlu-məzəli söhbətləri ilə daha da şənləndirərdi. Gülağanın olduğu bütün qonaqlıqlar, məclislər yaddaqalan keçirdi. Onun sözləri, danışıqları xeyli müddət dillərdən düşməzdi. Xasiyyətindən irəli gələn bir xüsusiyyət də ondan ibarət idi ki, Gülağa hamıya yaxşılıq edirdi. Kömək üçün ona müraciət edən dostlarından, qohumlarından yardımını əsirgəmirdi. Çünki bütün qapılar üzünə açıq olurdu. Kimdən nə xahiş edirdisə, yerinə yetirirdilər. Gülağanın konsertlərinin repertuarını mən tərtib edirdim. Özü də mahnıların siyahısı yaxşı alınırdı. Ancaq onunla qastrol səfərlərinə getmirdim. Evdə oturub qayıtmağını gözləyirdim. İkilikdə isə çox ölkələri gəzmişik.

Bir dəfə xalam qızının dəvəti ilə Almaniyaya getmişdik. Yaqub Zurufçu gəlməyimizi eşidib yanımıza gəldi. Bir gün də xalam qızının evində qaldı. Yaqub Gülağadan xahiş etdi ki, Bakıya qayıdanda onun üçün dəvətnamə göndərsin. Biz onun kasetini gətirdik. O vaxta qədər Zurufçunu heç kim tanımırdı. O vaxt televiziyada "Ayrılıq" verilişi gedirdi. Gülağa da kaseti apardı ki, mahnı verilişdə səslənsin. Mahnı lap yerinə düşdü. Bu mahnıdan sonra çox adamlar bizə zəng vurub onunla maraqlanırdı. Gülağa Yaquba verdiyi sözü yerinə yetirib ona dəvətnamə göndərdi. Yaqub Zurufçu ailəsi ilə Bakıya gəlib bir ay burda qaldı. Bu müddətdə Gülağa ona xeyli köməklik göstərdi, öz mahnılarını öyrətdi. Şövkət, Gülağa və Yaqub Zurufçu birlikdə sarayda konsert verdilər. Ona görə də Yaqub Zurufçu hər yerdə deyir ki, məni Azərbaycana tanıdan Gülağa olub.

Haqsızlıq

- Sənətinə layiqli qiymət vermədilər. Bu laqeydlik ona çox toxundu- deyə Aliyə xanım sözünə davam edir. - Ən böyük ədalətsizliklərdən biri 60 illik yubileyi ərəfəsində oldu. Yubileyinin qeyd olunması üçün xüsusi komissiya yaradılmışdı. Afişalar asılmış, dəvətnamələr paylanmışdı. Oktyabrın 24-də Filarmoniyada keçiriləcək yubiley tədbirinə digər respublikalardan da qonaqlar gələcəkdi. Lakin son anda Mərkəzi Komitədən xəbər gəldi ki, tədbir keçirilməsin. O zaman bunun səbəbini Gülağa Məmmədovun Filarmoniyanın işçisi olmaması ilə əlaqələndirmişdilər. Sonra qərara gəldilər ki, tədbiri Aktyorlar evində keçirsinlər. Oranın da pərdələri cırıq, oturacaqları sınıq idi. Gülağa buna razı olmadı. Dedi, əgər məni Filarmoniyaya layiq bilmirlərsə, qoy, ümumiyyətlə, tədbir keçirilməsin. "Məgər mən ölmüşəm? Ölənlri Aktyorlar evindən götürürlər" - dedi. Bu haqsızlıq ona çox pis təsir elədi. Dedi ki, mən Filarmoniyada o qədər zəhmət çəkmişəm. Bircə gün mənə vaxt sərf oluna bilməz? Gülağa da əsəbiləşib gecə ilə bütün afişaları çıxardı. O biri respublikalara da teleqram vurdu ki, qonaqlar gəlməsin.

Sağlığında bircə dəfə də yubileyi keçirilmədi. Öləndən sonra isə bir dəfə Muğam Teatrında xatirə gecəsini təşkil ediblər. Gülağanın üç il bundan qabaq keçirilməli olan 80 illik yubileyi nə Mədəniyyət Nazirliyinin, nə uzun illər səhnəsində can qoyduğu Filarmoniyanın, nə də aktyor kimi çalışdığı Musiqili Komediya Teatrının keçmiş rəhbərliyinin yadına düşmədi. Yaddan çıxarmasaydılar, yubileyini dar çərçivədə də olsa qeyd edərdilər.

Gördüyü diqqətsizlik Gülağa üçün ağır zərbə oldu. O, bu haqsızlıqlara dözə bilməyib şəkər xəstəliyinə tutuldu. Xəstəliyinə baxmayaraq, son günə qədər yeni mahnılar üzərində çalışırdı. Rəhmətə gedən günə qədər orkestrlə mahnı yazdırmağa gedirdi.

Bir gün isə - iyunun 7-də səhər yeməyini yedikdən sonra halı pisləşdi. Ancaq təkidimə baxmayaraq, işə getdi. Çünki orkestrin 60 nəfərlik kollektivi onu gözləyirdi. Yeni mahnıların məşqini etməliydilər. Həyətə təzə düşmüşdü ki, evə zəng gəldi... Gülağanı təcili xəstəxanaya aparmışdılar. İnfarkt olmuşdu. 5 dəqiqədən sonra isə onun dünyadan köçməsi haqqında xəbər yayıldı. Gülağanın ürəyi haqsızlıqlara, laqeydliklərə tab gətirmədi...

Səssiz ötüşən yubiley

Sağlığında gördüyü haqsızlıqlar ölümündən sonra da davam edir. Aliyə xanım bu günə qədər G.Məmmədovun adının əbədiləşdirilməməsindən şikayətçidir. Deyir ki, yaşadığı binaya adicə bir xatirə lövhəsi də vurulmayıb. Nə adına bir musiqi məktəbi, nə də başqa ünvanlar var:

- Mən bununla bağlı heç kimə müraciət etmirəm. Çünki Gülağa sağlığında belə şeyləri sevmirdi. O, sağlığında heç kəsin qarşısında əyilməzdi. Düzdür, qabaqkı yubileylərin birində müraciət etmişdim. Ancaq məhəl qoymadılar. Ona görə də 80 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı heç kəsə müraciət etmədim. Heç maraqlanan da olmadı. Elə bir sənətkarı yada salmaq üçün ailəsi müraciət etməməlidir. Onu səlahiyyətli təşkilatlar özləri xatırlamalı, xatirəsinin əbədiləşdirilməsinin qayğısına qalmalıdırlar. Görünür, lazım deyilmiş...

Təranə

Movqe.- 2009.- 13-17 iyun.- S. 13.