Köləlik və yaxud insan alveri

Ta qədimdən mövcud olan bu proses indidə davam edir

İnanır və aldanırlar... Onlara ABŞ, Avropa və dünyanın digər regionlarında da da rast gəlinir. Köləlik. Hər il yüz minlərlə uşaq qaçırılır, milyonlarla insan zorla işlədilir, köləliyə cəlb olunur. İndi kölə ticarətinin müasir adı «insan ticarəti»dir. Kölə ticarəti insan ticərətindən fərqlidir. Zor yoxdur, ancaq aldatma var. Köləlik (qul) bir insanın başqa birinin malı və ya mülkü olmasıdır. Lap qədim tarixlərdən bəri müharibədə əsir düşənlər, ağır günah işlədənlər, borcunu ödəməyənlər, dəniz quldurları tərəfindən qaçırılanlar kölə kimi kölə bazarlarında satılıb. Kişi kölələrin uşaqları da qul sayılıb. Mesopotamiyada, qədim Misirdə, Yunanıstanda, Romada İslamdan öncə İranda, orta Asiyada və Anadoluda köləlik son dərəcə sosial problem olaraq qəbul edilib. Köləlik Qərb toplumunun iqtisadi və sosial sahəsinin ayrılmaz hissəsi olub. Amerikanın kəşfi kölə ticarətini daha da inkişaf etdirib. 16-cı yüzillikdə Amerikaya Afrikadan 130 min, 17-ci yüzillikdə 1,3 milyon, 18-ci əsrdə isə 6,5 milyon qul daşınıb. Eyni vaxtlarda İngiltərənin böyük şəhərlərindən sayılan Liverpula 1730-cu ildə 15 gəmi, 1753-cü ildə 53, 1760-cı ildə 96, 1792-ci ildə isə 132 gəmiylə qul gətirilib.

İnsan alverinin qurbanları bütün dünyada var

BMT-nin xüsusən Qadın və uşaqların cəlb olunduğu insan alverinin qarşısının alınması, dayandırılması və cəzalandırılması üzrə razılaşmasında müəyyən edilmiş insan alveri təyinatında borc asılılığı probleminə istismar forması kimi müraciət edilmir. Bununla belə razılaşmada əvvəlki BMT müqavilələrində müəyyən edilmiş «məcburi əmək və ya xidmətlər, köləlik və ya buna bənzər fəaliyyətlər, əsarət altında saxlama» kimi anlayışlar qadağan edilir. Məsələn, BMT-nin 1927-ci il Köləlik üzrə Konvensiyasında «köləlik» anlayışı «şəxsin üzərində hər hansı və ya bütün mülkiyyət hüquqlarının tətbiq olunduğu vəziyyət və status» kimi müəyyən edilib. Köləliyin, kölə ticarətinin və köləliyə bənzər vərdişlərin və fəaliyyətlərin ləğv edilməsi üzrə əlavə Konvensiyada "borc asılılğı" aşağıdakı kimi təyin edilir:

Borc alanın şəxsi və ya onun nəzarətində olan şəxsin xidmətlərini borc əvəzində girov olaraq qoymasından yaranan status və vəziyyət, hansı ki, əgər həmin xidmətlərin dəyəri borcun ləğv edilməsinə hesablanmır və ya həmin xidmətlərin təbiəti və davamiyyət müddəti müvafiq olaraq məhdudlaşdırılmır və ya təyin olunmur.

ABŞ Dövlət Departamentinin 2003-cü ildə qəbul etdiyi İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə üzrə Qanunda borc asılılığı və insan alveri arasında əlaqə olduğu aydın şəkildə göstərilib. Qanunda əksini tapmış müddəalar BMT-nin borc asılılığını təyin edən Əlavə Konvensiyasında istifadə edilmiş üslub və yanaşma ilə eynidir.

Qadın alveri konteksində isə borc asılılığı adətən insan alveri ilə məşğul olanların qadınlara səyahət etmək, qeyri qanuni sərhəddən keçməkdə və daha çox kommersiya məqsədli seks sahəsində iş tapmaqda köməklik etməsi zamanı yaranır və sonradan isə göstərdikləri xidmət müqabilində qadınları "işləyib" borclarını qaytarmağa məcbur edirlər. Borc asılılığı vəziyyətinə düşən qadınlar virtual olaraq məhkumlara çevrilirlər və insan alveri ilə məşğul olan şəxsə guya olan borclarını isə əslində heç vaxt qaytara bimirlər. İnsan alverinə cəlb olunmuş qadınlara qarşı borc asılılığı eləcə də səyahət sənədlərini gizlətməklə, zorakılığa məruz qoymaqla, özlərinə və ailə üzvlərinə qarşı hədə qorxu gəlmək kimi vasitələrdən istifadə olunur ki, onlar düşdükləri vəziyyətdən qurtula bilməsinlər.

Baş qərərgahı ABŞ-da yerləşən «Human Rights Watch» Qeyri Hökümət Təşkilatının 2002-ci ilin noyabrında yaydığı Ümidlər puça çıxdı: Münaqişədən sonrakı Bosniya və Hersoqovinada məcburi fahişəlik məqsədilə qadın və qızların alveri adlı hesabatında aşağıdakı məlumatlar daxil edilib:

İşə götürənlər insan alverinə cəlb etdikləri qadınlara borclarını qaytardıqdan sonra qazandıqlarının 50 faizini özlərinə saxlaya biləcəklərini vəd etməsinə baxmayaraq bu çox nadir hallarda baş verirdi. Bəzən sahibləri qadının borc asılılığı müddətini qəsdən uzadırdılar və qazandığının yarısını ona verməkdən imtina edirdilər. İnsan alverinə cəlb edilərək Bosniya və Hersoqovinaya gətirilmiş gənc ukraynalı qadın A.A-nın dediklərinə görə, "Biz bura gəldik və sahibkar bizə dedi ki, bizi satıblar və biz işləyib borcumuzu qaytarmalıyıq…. Biz oranı tərk edə bilmədik. O, borcumuzu qaytarandan sonra da əlavə olaraq üç ay işləməli olduğumuzu dedi… Martın 8-nə qədər. Ancaq hətta ondan sonra da bizi işləməyə məcbur etdilər».

Zərərçəkənlərdən biri: «Bəzi bar sahibləri qadınlara verilən çay pulunu özlərində saxlamağa icazə verirdilər. Əksər hallarda isə sahibləri cərimələr tətbiq edir və qadınların əllərində olan qəpik quruşları da onlardan alırdılar. Cərimələr, zorla paltar və yemək almağa məcbur edilməklə və ya olan qalan pullarının oğrular tərəfindən soyulmasından sonra qadınlar əslində heç bir şey qazana bilmirdilər».

Ukraynadan isə 1998-ci ildə Bosniya və Hersoqovinaya alver məqsədilə gətirilmiş D.D. adlı bir qadın «Human Rights Watch» təşkilatına bunları deyib, «Mən heç nə qazanmadım. Mən «Scharmant» adlı barda işləyirdim, ancaq barın sahibi hər hansı xırda pozuntulara görə məni cərimələdi və yığdığım 300 Alman markasını əlimdən aldı».

La Strada kimi insan alverinə cəlb edilmiş insanlara xidmət göstərən təşkilatların nümayəndələri borc asılılğının insan alverinin baş verdiyi situasiyalarda hərəkətverici qüvvə rolunu oynadığına xüsusi fikir verməyin zəruri olduğunu hesab edirlər. Fahişəxanalarda aparılan reydlər və ya cinayətin qarşısının alınması üçün aparılan tədbirlər zamanı hüquq mühafizə orqanlarının əməkdaşları tez-tez insan alverinin qurbanları ilə rastlaşırlar. Burada insan alveri cinayətinin törədildiyi ilk baxışdan aydın olmasa da, hüquq mühafizə əməkdaşları aparılan əməliyyat zamanı qarşılaşdıqları qadınların borc asılılığına düşə bilmələrindən və bu asılılığın insan alverinin göstəricisi olmasından xəbərdar olmalıdırlar.

127 ölkədə insanları oğurlayaraq köləliyə cəlb edirlər

İstehsal gücünü itirən Afrika əhalisi 15-ci əsrdə yoxsulluqdan, səfalətdən Amerika qitəsinə qul kimi daşınıb. Avropadan Afrikaya gedən gəmilər əsasən qul ticarəti ilə məşğul olub. Hətta İngilis kapitalizmi öz iqtisadiyyatını qul ticarəti ilə ayaqda saxlayıb. Kubada, Braziliyada, Yamaykada qullar əsasən üzüm, şəkər qamışı, qəhvə plantasiyalarında, mədənlərdə çalışdırılıb. Kölə ticarəti 1880-ci illərə qədər davam edib. Ancaq sonralar bəzi ölkələr ayağa qalxıb köləliyi qadağan ediblər. Köləlik 19-cu əsrdə qədağan olunub. Konkretləşdirsək, Britaniya İmperatorluğunda 1833-cü ildə, Meksikada 1829-da, Rusiyada 1861-ci ildə, Çində 1910-cu ildə, İranda isə 1928-ci ildə ləğv olundu. Afrika ölkələrindən Nigeriyada isə köləlik 2003-cü ilədək davam edib. Osmanlı imperatorluğunda köləlik 1876-cı ildə qadağan olunsa da, 1900-cü illərin əvvəllərində Osmanlı İmperatorluğunda hələ də qadın kölələr alınıb-satılıb. 1865-ci il avqustun 23-ü kölə ticarətinin qadağan olunduğu gün sayılır.

Ancaq bütün bunlar buz dağının görünən hissəsidir. Köləliyin rəsmən qadağan olunmasına rəğmən, dünyada təxminən 30 milyon kölə olduğu deyilir. Kanadanın Vankuver şəhərindəki Saymon Freyzer Universiteti yanında İnsan Təhlükəsizliyi Mərkəzinin göstəricilərinə görə, hər il 4 milyona yaxın insan kölə kimi satılır. Kölə ticarətinin ən çox yayıldığı bölgələr Qərbi Afrika və Cənub-Şərqi Asiyadır. Şərqi Avropa və keçmiş Sovet ölkələrində də uşaq və qadınlar qaçırılıb, satılırlar. BMT-nin dəyərləndirməsinə görə, dünyanın 127 ölkəsində insanları oğurlayaraq köləliyə cəlb edirlər. 11 dövlətdə insan oğurluğu geniş yayılıb. Bu sırada isə öndə gedən Rusiya, Ukrayna, Belarus, Moldova və Litva kimi ölkələrdir. Daha sonra Ermənistan, Gürcüstan və Qazaxıstan gəlir. İşsizlik üzündən yollara düşən qadınlar aldadılaraq dünyanın yoxsul ölkələrindən gətirilib İngiltərədə satılır. Moldovada qadınlar aldadılıb qaçırılır. Araşdırmalara görə, son illər Amazonka vadisində tarlalarda işlədilən 1108 kölə xilas olunub. Ancaq Braziliyada hələ də 25 min, Yunanıstanın çiyələk tarlarlarında isə 10 minlərlə qul var.

Avropada minlərcə qadın hələ də kölə olaraq çalışdırılır

Avropa Birliyinin yaydığı hesabata görə, Avropada minlərcə qadın hələ də kölə olaraq çalışdırılır. Qadın kölələr daha çox Fransa, Belçika, İngiltərə, Avstriya, İspaniya, İtaliya və Türkiyədədir. Araşdırmalara görə, bu qadınların ən çox Afrika, Uzaq Şərq, Latın Amerikasından gətirildiyi müəyyənləşdirilib. Ən qəribəsi isə odur ki, kölə kimi çalışdırılanların 20 faizi Avropa vətəndaşıdır. Amerika yazıçısı Qilbert Kinq "Qadın və Uşaq: XXI əsrin yeni kölə alveri" kitabında 21-ci əsrdə köləliyi belə təsvir edir: «Hər 10 dəqiqədə bir hansısa qadın və ya uşaq əxlaqsızlıqla və ya məcburi əməklə məşğul olmaq məqsədilə gizli olaraq ABŞ-a keçirilir». Avropada 120 min gənc qadın və uşaq insan ticarətində istifadə edilir. Təkcə Makedoniyada, yaşları 15-lə 30 yaş arası 3000 qadın ötən il insan ticarətçilərinin əlinə keçib. 21-ci əsrin kölələri köləlik dövründən daha ucuzdur. Köləliyin dəyəri də qəpik-quruş olub. 1850-ci illərdə Amerikada bir kölənin qiyməti 50 min dollar olsa da, bu 21-ci əsrdə 100 dollara düşüb. Sayları təxminən 200 milyonu keçdiyi söylənən miqrant ordusu modern köləliyin bir formasıdır. Miqrantlar, qaçırılan uşaqlar 100 dollara alınıb-satılır. Bu gün qlobal iqtisadiyyatın önəmli hissəsini kölələr yerinə yetirir. Tailandda 12-15 yaş arası qızlar sahiblərinə ilə 800 dollar xeyir gətirirlər. Hindistanda yaşayan 14 və ondan kiçik yaşda gündə 8 saatdan çox çalışan 15 milyon uşaq var. Ümumən dünyada 27 milyon kölə üzərində qazanılan gəlirin miqdarı təxminən 13 milyard dollardır.

Adımıza ləkə gətirənlər

Türkiyədə də bu cür hallar geniş yayılıb. Təəsüflə deyək ki, orada həmyerlimiz olan qadınların adları daha çox hallanır. Məsələn qonşu dövlətdə yayılın xəbərlərin birində deyilir: «Həyata keçirilən əməliyyat nəticəsində daha 4 azərbaycanlı qadın həbs olundu».

Türkiyənin Alaniya şəhərində polis aldığı məlumata əsasən bir müddət araşdırma apararaq, yeni bir əməliyyat keçirib. Həmin məlumatda bildirilib ki, şəhərin ən tanınmış saunalarından birində fahişəxana qurulub və müştəriləri oraya aparan bir qrup fəaliyyət göstərir. Polis aldığı məlumatdan bir müddət sonra həyata keçirdiyi əməliyyat nəticəsində 11 qadını və daha bir neçə nəfəri həbs edib. Həmin qadınlardan yalnız ikisi Türkiyə vətəndaşı olub. Yerdə qalanlardan 4-ü isə Azərbaycan vətəndaşları olduqlarını bildiriblər. Həbs olunanların arasında türkmən və özbəklər də varmış. Məlumatda deyilir ki, şəhərdə fəaliyyət göstərən bir qrup fahişəxana qurmaq üçün dəstə və sauna yaradırlar. Üzərinə «24 saat xidmətinizdəyik» sözləri yazılmış saunanın sahibi isə bir qadın və bir kişi olublar. Onlar əllərinin altında saxladıqları xarici ölkə vətəndaşı olan qızları cinsi istismara məruz qoyurmuşlar. Gələn müştərilərə qız satan bu adamlar həmin yolla pullar qazanıblar. Məsələdən xəbər tutan polis isə bunun qarşısını alaraq, cinayət əməlinə imza atmış şəxsləri həbs edib.

Bu cür qruplaşmalar ölkəmizin ərazisində də öz əmələrini həyata keçirirlər. Hər gün qadın alveri ilə müxtəlif ilginc məlumatlar almaq mümkündür. Həmin xəbərlər biri diqqəti daha çox cəlb edir. «Azərbaycanda qadın alveri ilə məşğul olan şəxslər yaxalanıb. Daxili İşlər Nazirliyindən verilən məlumata əsasən, Nazirliyin İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə İdarəsi əməkdaşlarının həyata keçirdikləri əməliyyat tədbirləri nəticəsində Xırdalan şəhər sakini Aybəniz Abasova gəlir əldə etmək məqsədi ilə qadınları Türkiyəyə aparıb cinsi istismara məruz qoyması faktı ilə əlaqədar tutularaq cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub. Həyata keçirilən digər əməliyyat tədbirləri nəticəsində Goranboy rayon sakini Aysel Rüstəmova da eyni fakt üzrə saxlanılaraq istintaqa verilib. Hər iki fakt üzrə cinayət işi başlanılıb, istintaq aparılır».

Yaqut

Azərbaycan Respublikası Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə çap olunur

Olaylar.- 2010.- 5 noyabr.- S. 7.