«İnsan alveri bazarı bağlanmalıdır»

«Azərbaycanda uşaq əməyinin istismarı geniş yayılıb»

Bəzi hesabatlarda Azərbaycanın traffikinq qurbanlarının seksual və fiziki istismarında resurs ölkə olmaqla bərabər, həmçinin traffikinq marşrutunda tranzit ölkə olduğu bildirilir. Azərbaycan, Rusiya, Mərkəzi Asiya ölkələrindən olan qadınlar Azərbaycan ərazisindən keçərək Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə, Türkiyə və Pakistana gətirilərək burada seksual istismara məruz qalırlar. Fiziki istismara məruz qalan kişilər isə, bir qayda olaraq, Türkiyə və Rusiya ərazisində ucuz işçi qüvvəsi kimi istifadə olunurlar. Bir sözlə, Azərbaycan insan alverinin təyinat və tranzit ölkəsi, həm də mənbəyidir.

Traffikinqlə mübarizə üzrə Milli koordinator, daxili İşlər nazirinin müavini Vilayət Eyvazov Milli Məclisdə hesabatla cıxış edərkən bu faktı təsdiqləyərək bildirib: «Traffikinq problemi hələ də hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətində aktual olaraq qalır, bu sahədəki cinayətlərin sayı artır».

Bütün sadalananlar, insan alveri kimi ciddi bir cinayət və onun nəticələri ilə mübarizə istiqamətində həyata keçirilən addımların zəruriliyini bir daha təsdiqləyir.

Traffikinqlə mübarizyə öz töhfəsini vermək məqsədilə "İnsan alveri qurbanlarına hüquqi yardım" layihəsi həyata keçirilib. Layihə 3 mühüm istiqaməti əhatə edib: Əhalinin maarifləndirilməsi, qurbanlara hüquqi və mənəvi- psixoloyi yardım və problemin mətbuatda necə əks edilməsinin, eləcə də, traffikinqlə bağlı məhkəmə işlərinin monitorinqi. İki il müddətində davam edən layihə öz fəaliyyət dairəsinə təkcə paytaxtı deyil, həmçinin traffikinq hallarının qeydə alındığı bir sıra regionları - Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran, Mingəçevir, Şəmkir, Tovuz, Xaçmaz, Şirvanı da daxil edib».

Məlumdur ki, traffikinq kimi ciddi bir problemlə mübarizə qurbanlar, hüquq mühafizə orqanları və vətəndaş cəmiyyənin birgə əməkdaşlığı ilə aparılanda səmərə verə bilər. Bu əməkdaşlıq qurbanların aşkar və müəyyən edilməsi, cinayət hallarının araşdırılması və insan alverçilərinin cəzalandırılması, ən nəhayət, bu halların qarşısının alınması üçün maarifləndirmə işlərinin aparılması üçün zəruridir. İnsan alveri qurbanlarına hüquqi yardım layihəsi mübarizənin məhz preventiv mərhələsində əhəmiyyətli addımlar atmağı nəzərdə tutulub.

Layihədən birbaşa bəhrələnəcək hədəf qrupuna traffikinq qurbanları – insan alverindən zərər çəkmiş insanlar, eləcə də potensial qurbanlar- risk qrupuna aid olan küçə uşaqları, dilənçilər, evsizlər, müxtəlif ziyanlı vərdişlərin asılılığında olanlar, dolanışıq ucbatından və ya ailədə üzləşdikləri zorakılıqdan daimi yaşayış yerlərini tərk edib şəhərə gəlmiş uşaq və yeniyetmələr daxildir.

Qadın alverçilərinin çoxlu adı və pasrortu olur

İnsan alverinin bir çox hallarda qrup şəklində və ya himayədarların köməkliyi ilə həyata keçirildiyi bildirilir. Ən gəlirli sahə olan bu alverlə vəzifəli şəxslərin də məşğul olduğu istisna edilmir. Ancaq nədənsə insan alverinə qarşı mübarizə təbdirləri aparıldıqda bir dəfə də olsun hər hansı vəzifəli adamın adı hallanmayıb. Bu faktlar öz təsdiqini tapmasa da bir çox ekspertlər və ictimaiyyətin nümayəndələri sözügedən insanların bu işdə əli olması gümanındadı. "Hüquqi Dövlət" Araşdırmalar Fondunun rəhbəri Müzəffər Baxışov indiyədək insan alveri cinayətlərinin törədilməsinə görə Azərbaycanda bir nəfər də olsun vəzifəli şəxsin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib cəzalandırılmadığını bildirir. O, buna görə cəzaların sərtləşdirilməsini vacib məsələ sayır: "Araşdırmalar göstərir ki, bu cinayətin törədilməsində bu və ya digər vəzifədə çalışan vəzifəli şəxslər də iştirak edir. Hətta onlar bu cinayətlərin törədilməsinə kömək də göstərirlər. Bütün dünyada qanunsuz narkotik və silah dövriyyəsindən sonra insan alveri cinayətləri gəlirliliyinə görə üçüncü yerdə durur. Bu baxımdan biz hesab edirik ki, Azərbaycanda insan alveri cinayətləri üzrə obyektiv araşdırmalar aparılmır. Həmin cinayətin törədilməsində iştirakçı olan, yaxud həmin cinayətin törədilməsinə kömək göstərən, təşkilatçılıq edən bütün şəxslərin cinayət məsuliyyətinə cəlb olunması təmin edilmir. Araşdırmalar zamanı məlum olub ki, insan alverçilərinin əksəriyyəti soyadlarını və istifadə müddəti başa çatmadan pasrortlarını bir neçə dəfə dəyişən, qeydiyyatda olduğu ünvanda yaşamayan, daimi iş yeri olmayan, dəfələrlə xarici ölkələrdə olan, daha çox 25-40 yaşlarındakı qadınlardır. İnsan alverçilərinin yüngül cəza almasının səbəbinə gəldikdə isə bir qayda olaraq cinayət məsuliyyətinə qadınların cəlb edilməsi əsas amil kimi qeyd olunur. Əsaslandırma ondan ibarət olur ki, ya onların səmimi peşmançılığı, ya qadınların himayəsində azyaşlı və ya yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların olması nəzərə alınır, yaxud təqsirləndirilənlərin qadın olması nəzərə alınıb yüngül cəzalar verilir. Ancaq bəzi müşahidəçilərə görə, burada rüşvət amili də rol oynaya bilər». M.Baxışov deyir ki, Azərbaycanda bir qayda olaraq hakimlərin bu və ya digər cəzanın təyin edilməsində maraqları olur: "Təcrübə də göstərir ki, ya onlara siyasi sifariş verirlər, ya da külli miqdarda rüşvət alıb bunun müqabilində yüngül cəzalar təyin edirlər. Ancaq əlimizdə fakt olmadığı üçün yalnız mülahizə əsasında nəsə söyləmək olar. Azərbaycanda insan alverinə qarşı mübarizə sahəsində heç bir iş görülmədiyini demək də ədalətsizlik olar. Ancaq problemlər də çoxdur. Məsələn, hökmləri araşdırarkən məlum olur ki, eyni adam bir neçə dəfə başqa-başqa şəxslərin adından ümumvətəndaş pasrortu alıb. Bizi maraqlandırır ki, nəyə görə indiyə kimi bir nəfər vəzifəli şəxs məsuliyyətə cəlb olunmayıb".

Reallıqda bunu sübut etmək çətindir

Vəkil Osman Kazımov da insan alveri ilə bağlı baş verən cinayətlərin arxasında bəzi vəzifəli şəxslərin dayandığına şübhə etmir: "Məhz həmin şəxslər bu cür cinayətlərə "yaşıl işıq" yandırırlar. Ancaq Azərbaycan reallığında bunu sübut etmək çox çətindir. Bəzən zərərçəkmiş qismində elə şəxslər təqdim olunur ki, hətta məhkəmə istintaqının gedişində həmin şəxs Azərbaycanın hüdudlarını aşıb fahişəlik etmək üçün qonşu ölkələrə gedir. Bu barədə məhkəmə istintaqında konkret faktlar var. Təbii ki, bu da həmin şəxslərin himayə olunmasından xəbər verir".

"Qadın Krizis Mərkəzi"nin rəhbəri Mətanət Əzizova deyir ki, rəsmi statistikadakı rəqəmlərin çoxu insan alverinə aid deyil: "Sutenyorluq və insan alverçiliyi tam ayrı-ayrı cinayətlərdir. Çox təəssüf ki, bu gün beynəlxalq təşkilatlara Azərbaycanda insan alverinə qarşı mübarizənin tam həyata keçirildiyini sübut etməkdən ötrü bu rəqəmləri təqdim edirlər. Eyni zamanda belə fikir formalaşıb ki, insan alveri qurbanları fahişəliklə məşğul olan insanlardır. Bu səbəbdən mənim fikrim var ki, 2009-cu ildə keçiriləcək məhkəmə işlərinin insan alverinə aid olub-olmadığını araşdırım. Mümkündür ki, bəzi hakimlər də məhz bu səbəbdən təqsirləndirilənlərlə bağlı yüngül cəza çıxarırlar".

M.Əzizova hökmlərin çıxarılması vaxtı maddi marağın rol oynadığını da istisna etmədi: "Cinayət işi qaldırılarkən iki maddə ilə iş açılır, fahişəlik və insan alveri maddəsi əsasında. Bu maddələrdən biri yüngül, digəri ağır cəzanı nəzərdə tutur. Görən nə maraq var ki, iki maddə üzrə araşdırma gedir? Deməli, burada maddi maraq rol oynayır. Bu gün barmaqla sayılası dövlət strukturları və QHT-lər var ki, insan alverinin nə demək olduğunu bilir. Çox təəssüf ki, bunu polis strukturları da bilmir".

"Təmiz Dünya" İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban Zeynalova hesab edir ki, məhkəmələrin yüngül qərar çıxarmasının bir səbəbi xarici ölkələrdə hərtərəfli araşdırmaların aparılmasında problem olması ilə əlaqədardır: "Digər tərəfdən, insan alveri qurbanları özləri də hüquqlarının qorunmasında fəal olmurlar. Bəzi hallarda onlar insan alverçiləri ilə sövdələşməyə də gedirlər".

M.Zeynalova insan alverinə qarşı mübarizədə əvvəlki dövrlərlə müqayisədə xeyli işlərin görüldüyü qənaətindədir.

"Böyükləri cəzalandırmaq vaxtıdır"

Ancaq insan alverinin qurbanları təkcə böyüklər, daha doğrusu, qadınlar deyil. Dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da uşaq əməyinin istismarı geniş yayılıb. Ancaq qəribəsi odur ki, indiyədək bu faktlarla bağlı heç bir məhkəmə istintaq araşdırması ararılmayıb.

Azərbaycan Uşaqlar Birliyinin sədri Kəmalə Ağazadə də hesab edir ki, bu gün uşaqları dilənçiliyə sövqetmə halları getdikcə artır: "Bizdə valideynləri tərəfindən əməyi istismar olunan uşaqlarla bağlı faktlar var. Tərəfimizdən bu istiqamətdə təhqiqat işləri aparılır və araşdırmalar gedir. Biz öz hesabatımızı hazırlayıb DİN-ə təqdim edəcəyik. Hazırda küçə uşaqları ilə işləyirik. Konkret olaraq iki qardaşla bağlı araşdırmamız var və onlara insan alverinin qurbanları demək olar".

K.Ağazadə də uşaq əməyinin istismarı ilə bağlı cinayətlərin araşdırılmamasını anormal hal sayır. O da hesab edir ki, artıq uşaqları istismar edən böyüklərin cəzalandırılması vaxtı çatıb: "Küçə uşaqları potensial risk qrupuna daxil olan şəxslərdir. Biz bu istiqamətdə BŞBPİ ilə də əməkdaşlıq edirik. Eyni zamanda 24 saat ərzində "qaynar xətt"imiz insanlara hüquqi, mənəvi, psixoloyi yardım göstərir".

Ancaq reallıqlar görülən işlərin yetərli olmadığı qənaətini yaradır. Bununla belə, DİN-də İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə İdarəsinin yaradılması mütəxəssislər tərəfindən müsbət qəbul olunur. Güman olunur ki, əgər belə bir qurum yaradılıbsa və ortada müəyyən fəaliyyət varsa, deməli, gələcəkdə insan alverinə qarşı daha ciddi mübarizə aparılacaq. Ən azından insan ticarətindən bəhs olunan hesabatlarda Azərbaycanın adının qabarıq göstərilməsinə son vermək baxımından bu mübarizəyə ciddi ehtiyac var. Millət və dövlət adına böyük ayıb olan bu "bazarı" qapatmaq gərəkdir.

Yaqut

Azərbaycan Respublikası Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə çap olunur

Olaylar.- 2010.- 26 oktyabr.- S. 13.