“Müasir biliklərə sahib olan müəllimə ehtiyac çoxdur”

Xəzər Universitetinin müəllimi, yazıçı-kulturoloq Aydın Xanla müsahibəmiz ali məktəblərdə tədris prosesi və bu sahədə rast gəlinən bəzi problemlərlə bağlı oldu. Aydın Xan mövzuya belə başladı: - Bütün dünyada gedən proseslərin bir hissəsi olaraq Azərbaycan ali təhsil sistemində də müəyyən problemlər var ki, bu problemlər hələ də həllini gözləyir. Zaman keçdikcə bu problemlərin bir çoxu həll ediləcək. Biz artıq bir neçə ildir ki, Bolonya sisteminə keçmişik. Bu sistemin özünün müsbət tərəfləri ilə yanaşı mənfi tərəfləri də özünü göstərir. Dünyanın bir çox ölkələri, o cümlədən də qonşu Rusiya bu barədə fikir mübadiləsi aparır. Bununla bağlı orada polemikalar aparılır. Mənim özümün “Azərbaycan ədəbiyyatı” fənnindən dərs keçdiyim Xəzər Universiteti yarandığı gündən bu yana yalnız Bolonya sistemi ilə öz tədris sistemini formalaşdırıb. Bunun müsbət tərəflərini də biz artıq görməkdəyik. Xəzər Universitetinin tələbələrinin, məzunlarının sayı minlələdir. Onlar müxtəlif xarici və yerli şirkətlərdə qlobal qurumlarda müxtəlif vəzifələri tuturlar. Bu baxımdan Xəzər Universiteti Azərbaycanın bir çox ali təhsil məktəbləri üçün bir növ nümunəvi bir təhsil qurumu sayıla bilər. Amma bu, heç də o demək deyil ki, Xəzər Universitetində, ümumiyyətlə Azərbaycan ali təhsil sistemində hər şey əladır. Bir müəllim olaraq mən son üç ildə dərs dediyim vaxtlar hiss etdim ki, Azərbaycan təhsil sistemi ümumiyyətlə bir sistem kimi işlənməsə, burada heç bir konsepsiya olmasa, biz istədiyimiz, dünya səviyyəli, intellektual, peşəkar mütəxəssislər yetişdirə bilmərik. Xəzər Universitetinə gələn tələbələrin böyük əksəriyyətinin orta məktəbdə aldıqları biliyin və savadın səviyyəsi çox aşağıdır. Məsələn, Azərbaycan ədəbiyyatından hansısa suallar veriləndə bu tələbələrin cavabları qənaətbəxş olmur. Bu hal əslində bizim təhsil sistemində çox böyük problemə çevrilməkdədir. Burada əsas məsələ təhsil bünövrəsinin möhkəm olmasıdır. Məsələn, ibtidai təhsil zamanı alınan biliklər daha sonradan ali təhsillə aşılanır, təkmilləşdirilir. Hər hansı bir peşənin sahibi olsan belə, ibtidai, orta təhsil prosesi zamanı aldığın bilikləri inkişaf etdirib, onlara prioritet, intellektual yanaşmaqla, yeniliklərinlə orta səviyyədən fərqlənirsən. Qeyd etdiyim kimi, bu baxımdan Xəzər Universiteti xarici ölkələrin universitetləri ilə sıx təmasdadır. İlk yarananda Xəzər Universitetində də bu cür problemlər özünü kəskin formada göstərirdi. Bunun qarşısını almaq üçün universitet həm milli təhsildə, həm sovet təhsilində, həm də dünyanın qabaqcıl təhsil sistemində mövcud olan yeni texnologiyaları, müsbət təcrübəni əsas götürüb yeni bir sistem qurdu. Məsələn, birinci kursda oxuyan tələbələr ilk gələndə təəccüblənirlər ki, Azərbaycan ədəbiyyatı və dili, tarixi, üstəlik muğam, rəqslər, zərgərlik və digər xalq tətbiqi sənəti ilə bağlı xüsusi kurslar var ki, bunlar universitetin ümumi tələblərindən irəli gələn dərslər kimi keçirilir. Bunlar nə üçün keçirilir: təsəvvür edin ki, xaricə göndərdiyimiz tələbələrin çoxu adicə klassik ədəbiyyatın nə olduğunu bilmirdilər. Halbuki bizim tələbə həm də Azərbaycanın nümayəndəsi, təmsilçisi sayılır. Bununla belə, onun Azərbaycanı təmsilçiliyində, bu barədə bilgilərində problemlər yaranırdı. Beləliklə, qeyd etdim ki, ümumi ali təhsilimizdə bir sıra problemlər var. Keçid dövrü üçün bunları bağışlamaq olardı, amma əgər biz ibtidai və orta təhsilin səviyyəsini qaldırmasaq, sözsüz ki, ali məktəblərdə çoxlu problemlər qalacaq. Onu da bildirim ki, Azərbaycan tipli ölkələrdə, yəni sosialist sistemindən çıxmış kapitalizmin bərqərar olmağa başladığı ölkələrdə təhsili yalnız bilgi verən, peşə öyrədən bir sistem kimi götürməməliyik. Təhsil həm də sosial və ictimai mahiyyəti olan bir hadisədir. Bilirsiniz ki, cəmiyyətimizdə çox meyil göstərilir ki, Azərbaycan gənci orta məktəbi bitirəndən sonra ali təhsil alsın və yaxud tələbə olsun. Bu cür bəhs prinsipi ilə ali məktəblərə düşən tələbələrin böyük əksəriyyəti ya oxumur, ya da digər yollarla yalnız diplom almağa çalışır. Bu cür uşaqlar və onların valideynləri çox vaxt başa düşür ki, attestat adi bir kağız parçasıdır. Əgər tələbənin motivasiyası və intellektuallığı olmasa, öz sahəsi üzrə peşəkar və mütəxəssis olmasa, heç bir yerdə işə düzələ və əmək bazarında mövqe tuta bilməz. Bu baxımdan təhsildə maraqlı proseslər gedir.Bir məsələyə də toxunmaq istərdim. Tələbələr ictimaiyyətdə, kollektiv düşüncə tərzinə malik qruplarda işləməyi ilk olaraq universitetlərdə öyrənirlər. Rayonlardan, bölgələrdən universitetlərə gələn tələbələr auditoriyada otururlar, dostlaşırlar, müxtəlif qruplar və şəbəkələr yaradırlar. Belə olduqda onlar nəinki universitet vaxtlarını, həmçinin asudə vaxtlarını da səmərəli təşkil edə bilirlər. Məsələn, bizim universitetdə bu, belədir və tələbələrin məhz bu cür formalaşmasına çalışılır. Şəxsən mən ədəbiyyata kulturoloji yanaşmaqla tələbələrin motivasiyasının və yaradıcılıq düşüncəsinin artmasına çalışıram. Bu səpkidə müasir qloballaşma, xalqların ədəbi-mədəni inteqrasiyası, mədəniyyət məsələləri tələbələrə dərindən aşılanır. Azərbaycanda olan tələbələrin çox böyük bir hissəsi, bəlkə də 80 faizi bu və ya digər dərəcədə psixoloji baxımdan müəyyən mənada zədələnməyə məruz qalır. Bu, bütün dünyada belədir. Yeni İKT vasitələri, sosiallaşma məsələləri, dünyada baş verən kataklizm və müharibələr gənclərə çox pis təsir edir. Bu amillər yeni formalaşmaqda olan gənc nəslə xüsusilə çox təsir edir. Bu baxımdan biz Şərqlə Qərbin, İslam və xristian dünyasının ortasında yerləşən bir ölkə olaraq hər tərəfdən müxtəlif düşüncə və mədəniyyət axını ilə üzləşirik. Belə bir vaxtda Azərbaycan tələbələrinin vəziyyətini qeyd etdiyim cəhətdən düşünməyə dəyər. Uşaqların orta məktəblərdə tədrisin vəziyyətinə görə valideynləri tərəfindən özəl kurslara, şirkətlərin tədris mərkəzlərinə göndərilməsi də öz sözünü deyir. Bu baxımdan da gənclərdə, yeniyetmələrdə psixoloji uyğunsuzluq yarana bilər.

- Bununla bağlı ali məktəblərdə hansı tədbirlər görülə bilər?

- Ona görə də ali məktəblərdə də psixologiya kabinetləri təcrübəsini tətbiq etməyə dəyər. Məsələn, bizim universitetdə psixologiya mərkəzi var. Tələbə ilə müəllim arasında, yaxud tələbələrin öz arasında olan məsələlərlə bağlı psixoloq müdaxiləsinə ehtiyac var. Bu sahələrdə ruhi, mənəvi problemlər olanda psixoloqa müraciət edilir və psixoloji məsləhətlər alınır. Bu məsələ təhsilin keyfiyyətinə də müsbət təsir edir. Orta məktəblərdən universitetə gələn ümumi kollektiv düşüncəyə malik olmayan insanların davranışlarının tənzimlənməsində, onların auditoriyaya, universitet, tələbə kollektivinə adaptasiya olunmasında bu cür psixoloji məsləhətlərin çox böyük köməyi var. Çünki həmin tələbələrin bilgiləri zəif olduğu kimi, sosial münasibətləri də zəif olur. Ən ümdə problemlərdən biri isə universitetlərin standartlara uyğun maddi-texniki baza məsələsidir ki, burada əsas məqam binalarla, tədris yerləri ilə bağlıdır. Bunlardan başqa digər məsələlər də var ki, bu barədə düşünməyə dəyər. Doğrudur, Azərbaycanın maliyyə imkanları artdıqca maliyyələşmə məsələləri də həll olunmaqdadır. Dövlətin bu sahəyə qayğısı artdıqca problemlər də həll edilməkdədir. Bununla belə, məsələn, keyfiyyətli müəllim, müasir biliklərə sahib olub onları tələbəyə aşılaya biləcək müəllimə də ehtiyac çoxdur və bu problemi həll etmək bir o qədər də asan deyil. Xaricdə dövlət hesabına magistr və doktor olmaq üçün təhsil alan insanlarımız yaxın vaxtlarda geri qayıdacaq. Bununla bağlı görüləcək tədbirlər də bəhrəsini verəcək və universitetlərdə daha savadlı müəlim kadrları çalışacaq. Azərbaycan postsovet ölkələri içərisində təhsil sahəsində önəmli, yüksək bir yer tutmaqdadır. Gələcəkdə bu cür məsələlərin prinsipial şəkildə həllini tapması Azərbaycanı təhsil sahəsində dünyada daha yüksək səviyyəyə yüksəltməyə imkan verəcək.

İlkin

Palitra.- 2011.- 8 fevral.- S. 11.