Yasa toy tutan cəmiyyət...

Müasir toy mərasimlərimizin necə təşkil olunduğundan, yəqin ki, hər birimizin kifayət qədər məlumatımız var. Qısa xatırlatma üçün deyim ki, toylarımız da elə yas məclislərimiz kimi “ən yüksək” səviyyədə təşkil olunur. Yas çadırlarının Avropa standartlarına uyğun sifariş edildiyini, süfrəni isə halva, qənd və çaydan başqa bütün nemətlərin “bəzədiyini” nəzərə alsaq, toyların hansı səviyyədə olduğunu anlamaq çox da çətin olmur. Sözüm onda deyil, on birdədi...

Toy mərasimindən əvvəl elçilik, “həri”, nişan, xınayaxdı və bayramlar var ki, həm oğlan, həm də qız evi üçün əməlli-başlı məsrəfdir. Hər dəfə qız evi qarşı tərəfi “adlarına layiq süfrə” ilə qarşılamaq üçün gor borcuna da olsa girir, oğlan tərəfi isə bunun əvəzində əli boş gəlmir. Əvvəllər bu məclislər necə keçirilirdi, bilmirəm, amma onu bilirəm ki, nə dinimiz bədxərcliyi qəbul edir, nə də cibimiz buna hazırdır. Hər dəfə yeməklərə, hədiyyələrə bu qədər xərc çəkməkdənsə, ailə quracaq gənclərin müəyyən ehtiyaclarını təmin etmək daha düzgün olardı.

Gənclərin əksəriyyəti evləndikdən sonra kirayə qalmaq məcburiyyətində olur. Çünki həm evlərin qiyməti çoxdur, həm də toya və toyaqədərki məclislərə olunan məsrəflər ev almaq haqqındakı düşüncələri məhv edir.

Toy məclislərindəki menyuda ən azından 3 növ isti, 4 növ soyuq yemək, bir neçə cür kabab, 3-4 növ salat, 5 cür içki, çərəzlər, meyvə, tort, desert olur. Əslində isə, Məhəmməd peyğəmbər (s) süfrədə iki cür yeməyin israf olduğunu buyurub. Bu qədər yeməyin üzərindən məclisə aş gəlir. Bir insan ən uzağı 3 boşqab yemək yeyəcək. Bəs qalan yeməklər nə olsun? Əlbəttə ki, əl dəyilmişi atılacaq, qalanı isə sabahkı toy üçün saxlanılacaq. Ta ki, zay olana qədər. Hərdən zay olduğunun fərqində olmayıb məclisə elə yemək təqdim edən restoranlara da rast gəlmək olur. Ən əsas məsələ, yeni ailə həyatına başlayan gənclərə içki ilə xeyir-dua verilir. Spirtli içki ilə verilmiş xeyir-dua, haram buyurulmuş araqla qədəm qoyulmuş həyat yolunda nə dərəcədə xoşbəxt olmaq olar?

Bu yaxınlarda olduğum bir toyda spirtli içkilər menyudan çıxarılmışdı. Bütün nəsil qarşı olsa da, üç aylıq mübarizədən sonra oğlan evi içkisiz toy etməyi bacarmışdı. Ofisiantları “görməklə” su qablarında gətirilən araqlar da qadağan edilmişdi. Adətən 12-də bitməli olan toyların saat 1-ə, 2-ə kimi uzadıldığını görmüşdüm, amma saat 10-dan dağılmağa başlayan toyun birinci dəfə idi ki, şahidi olurdum. Belə qərara gəldim ki, bizim toyları toy edən elə içki imiş.

Bu gün toylar orta statistik ölkə vətəndaşının illik büdcəsinin 30-40%-ini təşkil edir. İstər MDB, istərsə də Qərb ölkələrindən fərqli olaraq Azərbaycandakı toy mərasimləri əhalinin xərcinin əsas hissəsini təşkil edir. Bir toya xərclənən məbləğ və addımbaşı rast gəlinən şadlıq sarayları bunu deməyə əsas verir. Bütövlükdə 200 nəfərlik bir toy şadlıq sarayından asılı olaraq təxminən 10 min manata başa gəlir. Bəzən isə 15-17 min manata qədər qalxa bilir.

Büdcəmizi nəzərə alıb, ayağımızı yorğanımıza görə uzatsaq, sonda nə gəlinlə bəy girov qalar, nə də ailə toydan sonra borc ödəyər.

Yas məclislərimiz isə başqa aləmdir. Əvvəllər tünd rənglərdə qurulan çadırlar indi ağ rəngə boyanıb, qapılı-pəncərəli, xalçalı-döşəkli, bir sözlə, avropa standartına uyğun şəkil alıb. Süfrədə isə, tropik meyvələrdən tutmuş, şokoladlı konfetədək hər şey var. Sanki, ölən adamın qohumları sevinirlər, yasa gələn adamlar da yemək üçün gəlirlər. Hələ məclisdən sonrakı söz-söhbətlərdən danışmıram. Ələlxüsus qadınların söz-söhbətindən “ölü yiyəsi” bilmir ki, yasını saxlasın, yoxsa camaatın “ağzını yığsın”.

Həqiqətə qalanda isə, yas mərasimi bu şəkildə keçirilməlidir. Cəsədə qüsul verilib kəfənə bükülməli, cənazə namazı qılınıb, dəfn olunmalıdır. Dəfndən sonra qohum-əqrəba başsağlığı üçün ölmüş insanın evinə yığışmalı, dualar oxunmalı, halva çalınmalı və çay verilməlidir. Bu ehsan sayılır. Lakin vacib deyil, müstəhəbdir. Borcla verilmiş ehsanın isə savabı yoxdur. Bugünkü yas məclisləri isə toydan fərqlənmir. Yaslarda mollalara verilən məbləğ, süfrələrə xərclənən və kirayə çadıra verilmiş pulu hesablasaq toylardan heç də fərqlənmədiyini görərik. Doğrudur, yas da, toy da yaşayışımızın ayrılmaz hissəsidir. Amma adı üstündədir: toy toydur, yas isə elə yasdır.

Cəmiyyətin və fərdin nizamlı həyatını təmin etmək üçün lazımi yerlərdə nemət və imkanlardan müəyyən hədd daxilində istifadə etmək comərdlik, bu həddən aşağı düşmək xəsislik, həddini aşmaq isə israfdır. Həddimizi aşmamaq şərtilə, toyları yasa, yası da toya çevirməkdən uzaq olaq...

Nigar Etibar

Olaylar.- 2011.- 11-13 iyun.- S.11.