Qadın problemi...

Rafiq Təmrazov: “Uşaqlar ananı qabyuyan və ya paltaryuyan kimi görürlər”

Əntiqə Qurbanova: “Bu həm də qadına qarşı iqtisadi zorakılıqdır”

Bu gün qatarda gələrkən həmişəki kimi oturmağa yer tapmadım və ayaq üstə durmalı oldum. Qarşımda üç qadın oturmuşdu. Bir-birilərinə bənzərliklərindən bacı olduqlarını təxmin etdim. Üçü də klassik ev qadını idilər, axı həmin qadınların özlərinə məxsus bir görünüşləri olur. Bir neçə stansiya sonra qatara əlində kitablar, dəblə geyinmiş bir qadın mindi. Qadın bəlkə də, bacıların böyüyü ilə həmyaşıd olsa da, bəzək-düzəyi ilə xeyli cavan görünürdü. Üstəlik davranışlarından özünəinamın nə qədər yüksək olduğu da hiss olunurdu. Bir müddət sonra qadının telefonu zəng çaldı, ona cavab verdi, danışığından önəmli bir iş sahibi olduğu anlaşılırdı. Bacılar həmin o qadına baxır, onun hər hərəkətini böyük maraqla izləyirdilər, hətta qadın telefonla danışarkən kitabların əlindən düşəcəyi ehtimalı diqqətlərindən yayınmadı, tez kömək etmək istədilər.

Nədənsə bacıların elə baxmağı mənə çox pis təsir etdi, bəlkə də onlar o qadından daha bacarıqlı idilər, hansısa atanın, qardaşın, ya da həyat yoldaşlarının icazəsi olmadığından təhsil almamış, ya da işləməklərinə icazə verilməmişdi. Əslində bir çox Azərbaycan qadını həmin üç bacı ilə eyni taleyi yaşamaq məcburiyyətində qalır. Ümumiyyətlə, bizim kimi cəmiyyətlərdə qıza həmişə ikinci dərəcəli yanaşma olur. Çox zaman da “qız uşağı neynir oxumağı, Allah yaxşı bəxt versin, ər çörəyi qismət eləsin” yanaşması olur. Bu cür yanaşma yüzlərlə qızın istəklərini ürəyində qoyur. Bir qız tanıyıram ki, təhsilə, elmə çox marağı var, soruşanda ki, bu qədər həvəsin var, nə üçün ali təhsil almamısan? Dedi: “İngilis dili müəlliməsi olmaq istəyirdim, elə alındı ki, məndən böyük qardaşım instituta girdi, mənim də hazırlaşmağım üçün də əlavə xərc lazım idi, onu çatdıra bilmədik, həm də o biri qardaşım da hələ körpə idi, mən də ona baxırdım”. Beləcə bir qızın arzuları yarımçıq qaldı. Başqa bir hal qadınların ailə qurduqdan sonra işləməyə icazə verilməməsi ilə bağlıdır. Hətta iş o yerə çatıb ki, oğlanın qızla tanış olarkən ilk şərti ailə qurduqdan sonra işləməməsi olur. Ailə qurmağa hazırlaşan qızdan da yaxınlarının soruşduğu ilk sual “işləməyə qoyacaq?” olur. Çoxdur belə nümunələr, amma nə üçün qızları oxumağa, işləməyə qoymurlar?

Dilarə Əliyeva adına qadın hüquqları müdafiə cəmiyyətinin “Din və maarifçilik” mərkəzinin rəhbəri Əntiqə Qurbanova bunun bəzən mentalitet və ya dinlə əlaqələndirildiyini, amma bu düşüncənin tamamilə yanlış olduğunu deyir: “Tarixən türk qadını türk kişisi ilə eyni mövqedə olub, çiyin-çiyinə vuruşub, islam dinin də qadının hər zaman oxuması, işləməsi təbliğ olunub. Lakin son zamanlar qadınlara qarşı ayrıseçkilik edilir. Amma bəzən qadınlar özləri buna imkan yaradır. Bəzi qadınlarımız tənbəllik edirlər. Oxudu qurtardı, varlı bir kişi ilə ailə qurandan sonra elə bilirlər ki, həyat ancaq bundan ibarətdir. Bu meşşanlığın beynimizdən silinməsi lazımdır. Bundan başqa qadınların itaətkar olması da problemin bir səbəbidir. Çünki biz analar qızlarımıza belə bir tərbiyə verir, “qızım, ər evinə getdin, onların sözü qanundur”. Qanun yaxşı şeydir, amma məcburi qaydada heç nə etmək olmaz. Həmçinin nişanlı olanda oğlan belə bir qayda qoyur “oxumusan, lap yaxşı, hətta 11 il orta məktəbdə, 5 il ali məktəbdə birlikdə oxumuşuq, amma səni işləməyə qoymayacam” həmin qız bir dəfə sual vermir ki, “bəs səbəb nədir?” Əslində tam səbəb də göstərmək olmur. Çünki bizim formalaşdırdığımız kişi amili hələ də hegemon səviyyədədir”.

Sosioloq Rafiq Təmrazov isə bu qadağanın səbəbini belə açıqladı: “Bir çox kişilərdə belə bir psixoloji problem, kişi eqoizmi, qadınlara ikinci dərəcəli yanaşma var ki, bu da qadınların işləməyinə qadağa qoyulmasına səbəb olur. Əgər onların həyat yoldaşı hansısa bir kollektivdə işləyirsə, orada başqa kişilərdə varsa, həmin kişilərdə qeyri-normal psixoloji durum, diskomfort yaranır. Hətta təkcə təhsilli qadınları yox, eyni zamanda ali təhsil almamış qadınlar da var ki, onların dünyagörüşü, təfəkkürü imkan verir ki, hər hansı bir sahədə iş görə bilərlər, amma onlara da imkan verilmir. Amma xeyli qadın var ki, onlar ya həyat yoldaşlarını itiriblər, ya da ki, xarici ölkəyə gedib-həmin o eqoist kişilər və bir dəfə də olsun ailəsi ilə maraqlanmır- onlar müxtəlif işlərdə çalışıb həm özlərini, həm də uşaqlarının maddi ehtiyaclarını qarşılaya bilirlər. İşləyən qadınlar daha dünyagörüşlü olurlar, onların uşaq tərbiyəsində də imkanları daha geniş olur. Həmçinin həmin qadınların böyütdükləri uşaqlar da daha dünyagörüşlü olur. Sadəcə, Azərbaycandakı kişilər, xüsusən də ki, regionlardakılar məsələnin bu tərəfini başa düşmürlər”.

İqtisadi asılılıq

İşləməyən qadın həm də həyat yoldaşından iqtisadi cəhətdən də asılı olur. Onlar hər şey üçün kişiyə əl açır və bəzən kişilər bu asılılıqdan istifadə edərək qadınları onların dediklərinə əməl etməyə məcbur edirlər. Əntiqə xanım deyir: “Bu həm də qadına qarşı iqtisadi zorakılıqdır. Qadın gözləyir ki, kişi ona neçə manat pul verəcək, hətta elə olur ki, kişi deyir, “bu dəfə bunu al, o biri qalsın gələn dəfəyə” yəni qadının istəklərinə belə müdaxilə olur. Ona görə qadınlar beyninə yeritmək lazımdır ki, işləməklə sən həm də iqtisadi asılılıqdan qurtulacaqsan. Amma bu iş də birtərəfli olmamalıdır. Yəni işləmək o demək deyil ki, qadın desin “mən işləyirəm, səndən asılı deyiləm” bu kimi olmamalıdır, qadın ailə problemlərini kişi ilə bərabər daşımaq məsuliyyətini hiss etməlidir”. Sosioloq da qadının işləməsinin həm ailənin büdcəsinə maddi dəstək olacağını, həm də ən azından qadın öz məsrəflərini ödəmiş olduğunu bildirdi.

Özünə inam hissi olmur

İqtisadi asılılığı olmayan qadının özünə inamı da olmur. O sərbəst fikir söyləməkdən, nəyəsə etirazını bildirməkdən çəkinir. Ömür boyu kim ona çörək verirsə ondan asılı olur. Bu da onun bir insan kimi formalaşmasına təsir edir. Əntiqə xanım da qadınlara liderlik hissinin aşılanmasını vacib sayır: “Amma təəssüfdoğurucu bir məqam da var ki, adətən işləyən qadınların əksəriyyətinin ailə problemi olur, ya onlar ayrılmış olur, ailəli olanlarda da ailədə problemlər yaranır. Kişilərin düşüncəsinə görə, qadın yalnız müəllim və ya həkim işləyə bilər, digər işlərdə işləmək olmaz. Amma qadınlarımızda liderlik hissi aşılamalıyıq, bu o demək deyil ki, hər bir qadın mütləq millət vəkili, spiker olmalıdır, ən azından o evdə, yaxın ətrafında nəyə isə təsir etməyi bacarmalıdır. 16-17 yaşında ailə quran qız nə bilir ailə nədir? Əlbəttə, kişi desə işləmə o da işləməyəcək, çünki onda daxili bir qorxu olur kişidən. Ona görə mütləq qızlarımızda özünəinam hissini aşılamalıyıq, amma bu çox zaman birtərəfli olur və ifrata varılır, həmin qız özbaşına evdən gedir və s. səbəb olur. Amma hər şeyi yerində etməklə qadınlarda özünə inamı formalaşdırmalıyıq”. Rafiq müəllim də işləməyin qadınlar üçün çox önəmli olduğunu bildirdi: “İşləyən qadınlar ictimai həyatda daha aktiv olur, daha lazımlı hesab edirlər. Onların həm övladlarına, həm də cəmiyyətə faydası olur. Bu da onların həm özünə inamını gücləndirir. Mən hətta düşünürəm ki, bələdiyyə işində qadınların rolu artırılmalıdır. Çünki bələdiyyə yerli özünüidarəetmədir, Burada nə qədər çox qadın olsa, problemlər daha mütəşəkkil, nizamlı həll olunar”.

Hər şeyi atam bilir

Özünə inamı olmayan qadına nə kişinin, nə övladlarının, nə də digər ailə üzvlərinin inamı olmur. Mütəxəssislər də həmin qadınlara hörmətin az olduğunu bildirdilər. Ə.Qurbanova deyir: “Belə ailədə uşaqlar gözünü açıb görür ki, ana atadan asılıdır, onlar da asılı olur. Onlar atadan qorxur, heç bir problemi ona deyə bilmirlər. Ana ata ilə uşaq arasında vasitəçi olur, amma problemi ata həll edir. Hətta ataya xoş gəlsin deyə, yalan danışır, ananı aşağılayırlar. Əgər ana desə ki, “ bu iş belə olmalıdır” uşaqlar cavab verəcək ki “bəlkə atam qoymadı”. Bütün bu hallar qadının alçaldılmasına, ikinci dərəcəli olmasına gətirib çıxarır”.

R.Təmrazov isə bildirdi ki, əgər qadın işləyirsə, həmin ailədə həm qadın-kişi, həm də uşaqlarla münasibət normal olur. Həmin ailələrdə böyüyən uşaqların da dünyagörüşü fərqli olur. Əgər qadın məcburi şəkildə işləməyə qoyulmursa həmin ailədə hər zaman gərginlik olur, bu uşaqlara da təsir edir. Uşaqlar ananı qabyuyan və ya paltaryuyan kimi görürlər. İctimai məsələlərdə müzakirə aparanda uşaqlar “sən bilən məsələ deyil” cavabını verirlər. Qadına ikinci dərəcəli insan kimi yanaşma atadan uşağa keçir. Həm də məlumdur ki, uşaq müəyyən yaş həddinə çatana qədər, eşitdiklərini və gördüklərindən öyrənir, mahiyyətini dərk etmirlər. Onlarda belə bir fikir formalaşır ki, “atam nə dedi o düzdür, amma anam heç nə bilmir, əsas atanın dediyidir”. Sosioloq düşünür ki, bu problemin həlli üçün isə həm qadınlar mübarizə aparmalı, həm də kişilər daha tolerant yanaşmalıdırlar. “Onlar düşünməlidirlər ki, əgər mənim işlədiyim kollektivdə qadın çalışırsa, deməli mənim həyat yoldaşım da hansısa bir kollektivdə çalışa bilər. Konservativ kişilər liberallaşmalıdırlar”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2011.- 2 noyabr.- S.8.