Reklamlar...

Hacıəmi Atakişiyev: “Sosial reklamlar hazırlanması üçün xüsusi bir komitənin yaranmasına ehtiyac var ki...”

“...onunla bir dağı da yerində tərpətmək olar”

Türkiyə telekanallarında qızların məktəbə cəlb olunması ilə bağlı çox maraqlı bir reklam tez-tez nümayiş olunur. Yəqin bir çoxlarınız xəbərdarsız-yəni, müəllim sinifdə davamiyyəti yoxlayır, oğlanlar sinifdə cavab verərkən, qızlardan kimisi odun daşıyır kimisi, bağda işləyir, kimisi isə artıq gəlinlik paltarındadır. Bu acı həqiqət haqqında kitablar da yazmaq olar, verilişlər də hazırlamaq olar, amma bu reklam qədər təsirli olmayacağı bir həqiqətdir. Bu gün dünyanın bir çox ölkələrində artıq sosial reklamların sayı artır. Amma ölkəmizdə isə bununla bağlı vəziyyət heç də ürəkaçan deyil. Öncəliklə qanunda bu məsələnin necə əks olunduğuna baxaq. Bunun üçün də Reklam haqqında qanundan bəzi çıxarılışları təqdim edirəm.

Reklam- fiziki və hüquqi şəxslər, əmtəə, ideya və yeniliklər (reklam informasiyası) haqqında maraq formalaşdırmaq və ya bu marağı saxlamaq, əmtəənin satılmasına, ideya və yeniliklərin həyata keçirilməsinə kömək göstərmək məqsədi ilə yayılan informasiya;

Sosial reklam-qeyri-kommersiya xarakteri daşıyan Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi və dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində görülən tədbirlərin, həyata keçirilən islahatların mahiyyətinin açıqlanması və geniş xalq kütləsinə çatdırılan, Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinə qarşı biganəliyə qarşı barışmazlıq, milli, hərbi vətənpərvərlik hissini gücləndirən, ictimai şüuru yeni iqtisadi münasibətlərə uyğunlaşdıran, sahibkarlıq və xeyriyyəçilik kimi milli ənənələri bərpa edən, əhalidə nikbinlik, gələcəyə inam, təmkinlik ovqatlarını formalaşdıran, siyasi, sanitariya, ekoloji mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədi ilə dövlət orqanları, ictimai institutlar tərəfindən sifariş olunan və istənilən reklam daşıyıcıları ilə yayılan informasiya;

Qanunun 19-cu maddəsində isə sosial reklamlardan bəhs olunur və orada sosial reklamlara kimlərin, nə qədər yer ayırmaları da aydın göstərilib

“19.3 Reklam yayıcıları -kütləvi informasiya təşkilatları - reklam sifarişçisi tərəfindən təqdim olunan sosial reklamın yayımı üçün bu Qanunda nəzərdə tutulan efir vaxtının və reklam sahəsinin 5 faizi həcmində yer ayırmağa borcludurlar.

Reklam yayıcıları qeyri-kütləvi informasiya təşkilatlarının təqdim etdiyi illik xidmət qiymətinin 5 faizi qayəsində sosial reklamın yayımını təmin etməyə borcludurlar.

Reklam istehsalçısı özünün illik reklam istehsalının 5 faizi həcmində sosial reklamının istehsalına xidmət göstərməyə borcludur”.

Deməli qanunda yetərincə, aydın şəkildə sosial reklamla bağlı bütün məlumatlar var. Bəs belə olan halda niyə efirlərdə, küçələrdə bu tip reklamlara çox az hallarda rast gəlirik? Bunu Azərbaycan Reklam İttifaqının Prezidenti Hacıəmi Atakişiyevdən öyrəndik. Müsahibim ümumiyyətlə ölkəmizdə nümayiş olunan reklamlardan heç də razı deyil: “Bizdəki reklamlar reklam xatirinə çəkilmiş reklamlardır. Nə qədər uşaq pamperslərini reklam etmək olar, axı? Bu halda isə sosial reklamdan danışmaq yersizdir. Gərək daxildə istehsal olunsun ki, həmin istehsalçı da sosial reklamlara yer versin. Xaricdən gətirilən məhsulları reklam edərək, insanların başını qatırlar. Bilmək lazımdır ki, xarici firmalar da bizə sosial reklam verməz. Reklam haqqında qanunun birinci maddəsində də deyildiyi kimi, ictimai təşkilatlar, nazirliklər, partiyalar, qəzetlər, ictimai institutlar bunlar sosial reklam hazırlamalıdırlar. Bu gün müharibə gedən bir ölkədə bununla bağlı bir dənə də sosial reklam yoxdur, amma şəhərin hər tərəfində hansısa aktrisanın on dənə reklamı var. Sosial reklam üçün maraq, istək, millət sevgisi olmalıdır. Dünyanın bir sıra inkişaf etmiş ölkələrində, məsələn, Türkiyə, Yaponiya, Rusiyada sosial reklamlar çox genişdir. Çünki daha çox yerli məhsullar reklam olunur. Biz xarici məhsulların reklamına ümid etməməliyik. Amma təəssüf ki, bu gün bizdə daha çox şou reklamlarıdır. Onların sosial reklama maraqları yoxdur. Çalışırlar ki, ancaq özlərini reklam etsinlər. Bu məsələ kökündən işlənməlidir. Bir az da bu sahədə inhisarçılıq var, bu da aradan götürülməlidir”.

Sosial reklamın gücü

H.Atakişiyev sosial reklamın təsir gücünə də toxunaraq bildirdi ki, bu tip reklamlarla bir çox problemi də həll etmək olar: “Sosial reklam çox güclü bir formadır, onunla bir dağı da yerində tərpətmək olar. Bu gün ağac əkmək, heyvanları qorumaq, təbiəti qorumaq, elektrik vasitələrindən istifadə, yanğın bu məsələlərlə bağlı reklamlar hazırlanmalıdır ki, insanlarda fikirlər formalaşsın. Hər gün müxtəlif qəzalar nəticəsində insanlar dünyasını dəyişir, bunların bir səbəbi də onların məlumatlı olmamalarıdır. Ona görə də, dediyim mövzularla bağlı sosial reklamlar hazırlanmalıdır ki, insanlar elektrik, qaz, nəqliyyat və. s vasitələrlə davranış qaydalarını insanların yaddaşına həkk olunsun. Sosial reklam ictimaiyyət üçün olduğu dərk olunmalıdır”.

Yaxşı reklamçı yoxdur

Yaxşı reklam üçün yeni ideyalar, fikirlər istehsal edən mütəxəsislərə də ehtiyac var. Çünki nə qədər keyfiyyətli texnika olsa da, əgər ideya yaxşı deyilsə, istənilən fikir cəmiyyətə çatmayacaq. Müsahibim bu sahədə güclü mütəxəsislərin də olmamasından narazıdır. “Reklam üçün həmçinin mütəxəssis də olmalıdır. Amma bu gün bizdə bu sahə ilə məşğul ola biləcək mütəxəsis yoxdur. Hər yerindən qalxan reklamla məşğul olduğunu deyir, amma bu o demək deyil ki, o reklamçıdır. Reklamçı olmaq üçün gərək dünyanı gəzəsən, dünya reklam bazarı ilə tanış olasan. Reklam hazırlamağın onun yaymağın yollarını biləsən. Televiziya, qəzet, radio, küçə, nəqliyyat poçt müxtəlif vasitələr var, reklamı insanlara çatdırmağı bacarasan.. Bunlardan ən asan variantı poçtdur ki, bunun üçün də istədiyin məlumatı bir mətbəədə çap edirsən, sonra da poçtla evlərə göndərirsən. İnsanlar da alır, baxır və yadında qalır ki, məsələn, hansısa qəzanın, xəstəliyin və.s şeylərin baş verməməsi üçün nələr etmək lazımdır. Amma indi heç bu forma da istifadə etmirlər.

Bir sistem olmalıdır

Reklam üçün tələb olunan vəsaitə gəlincə, müsahibim qanunda bu məsələnin həllinin göstərildiyini bildirdi: “Düzdür, reklam həmçinin vəsait də deməkdir, amma qanunda da göstərilib ki, reklam şirkətləri, agentliklər, reklam verənlərin hazırladıqları reklamın 5%-ni sosial reklamlar təşkil etməlidir. İndi bunlar da yox, daxili reklamda yox, bir tərəfdən də daxili inhisarçılıq olduğundan sosial reklamlara da maraq yoxdur. Nazirliklər bu sahəyə müəyyən vəsait ayırmalıdırlar ki, reklam şirkətləri, yayıcıları da işləsinlər. Bu bir sistemdir, əgər bu qurulmasa, bizim danışdıqlarımız, qanun hamısı mənasızdır. Sosial reklamlar hazırlanması üçün xüsusi bir komitənin yaranmasına ehtiyac var ki, həmin qurum həm dövlət, həm də ictimai qurumları bir yerə toplayıb onları işlədə bilsin”. Ümumi reklam bazarındakı maliyyə vəziyyətinə gəlincə isə, H.Atakişiyev bu gün reklam bazarının demək olar ki, olmadığını bildirdi: “Əgər nə isə olsaydı bu barədə informasiyalar yerləşdirilərdi. Bu gün ayrı-ayrı qurumlar ya reklama pul ayrılmır, ya da aidiyyatı üzrə xərclənmir. Əgər xərcləsəydilər, KİV-də bunu tip reklamlar görərdik. Büdcə hazırlanarkən də reklama nə qədər pul ayrıldığı göstərilmir”

Marağı necə artıraq...

H.Atakişiyev bu sahəyə marağın artması üçün birinci növbədə dövlətin buna marağının olmasını vurğuladı: “Dövlət büdcəsində mütləq bir bölmə olmalıdır sosial reklamla bağlı. Burada da göstərilməlidir ki, hansısa bir nazirliyə və ya ictimai təşkilatlara bu tip reklamlar üçün nə qədər pul ayrılır. Onlara sosial reklam üçün imkanlar yaradılmalıdır. Bu zaman da müəyyən şərtlər olmalıdır, məsələn, ola bilər ki, həmin qurumun sosial reklama pul ayırması üçün o, vergidən azad olunmalıdır. Çünki əks halda, təşkilat həm vergi verib, həm də sosial reklama pul ayırsa, bu müəyyən çətinliklər yaradar. Ona görə də, insanları qorumaq, maarifləndirmək xatirinə bu marağı da dövlət yaratmalıdır. Həm də həmin qurumlar sosial reklam verməyə özləri maraqlı olmalıdırlar.

Reklamın gələcəyi

H.Atakişiyevdən bütün bu problemlərlə yanaşı ölkəmizdə reklamın gələcəyini necə qiymətləndirdiyini də öyrəndik: “Əgər bu formada davam etsə, reklam bazarı sırf kommersiya, ticari reklam bazarına çevriləcək. Sosial reklamlar da ancaq internetdə veriləcək, nə KİV, nə də küçələr də bu tip reklamlara rast gəlinməyəcək.. Hərə bir sayt açacaq, hazırladığı reklamı da orada yerləşdirəcək. Bu zaman ola bilsin ki, müəyyən qədər sosial reklamalara da yer ayrılsın, amma bu zaman da onun kütləviliyi olmayacaq, çox adam oxuya bilməyəcək”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2011.- 17 noyabr.- S.12.