Nikah müqaviləsi boşanmaların qarşısını ala bilərmi?

İradə Cavadova: “Hətta 5-10 ildir evli olanlar da nikah müqaviləsi bağlaya bilərlər”

Rafiq Təmrazov: “Nikah müqaviləsi hər iki tərəfin məsuliyyətinin müəyyənləşməsinə səbəb olur”

Ailənin birliyi, möhkəmliyi cəmiyyətin inkişafının birinci şərtidir. Əbəs yerə ailə kiçik dövlətdir demirlər. Və bu kiçik dövlətlərin ömrünün uzun olması, demokratik normalar əsasında idarə olunması da ümumilikdə ölkənin uğurudur. Amma son zamanlar qloballaşmanın yaratdığı problemlərdən biri də əsrlərdir formalaşan ailə dəyərlərinin təhlükə altına düşməsidir. Artıq statistik rəqəmlər də vəziyyətin narahatedici olduğunu göstərir. 2009-cu ildə ölkədə 78072 nikah bağlanıb və elə həmin ildə 7784 boşanma qeydə alınıb. Kənd yerlərində bağlanan nikahların sayı 37364, boşanmaların sayı isə 2019-dur, şəhərdə isə həmin ildə 40708 nikah bağlanıb və 5765 nikaha isə son verilib.

Əslində illər keçdikcə vəziyyətin heç də dəyişmədiyini, hətta sayın daha da çox artdığını görürük. Belə ki, ilin əvvəlindən rəsmi dövlət orqanları tərəfindən ölkədə 15,7 min nikah və 2,3 min boşanma halları qeydə alınıb və əhalinin hər 1000 nəfərinə hesabı ilə 2010-cu ilin birinci rübünə nisbətən nikahların sayı 6,7-dən 7,1-ə qədər, boşanmaların sayı isə 0,9-dan 1,0-a qədər artıb. Boşanmaların səbəbləri müxtəlif olsa da, boşanma zamanı ortaya çıxan əsas problem əmlak bölgüsündə olur. Bu zaman kişilər adətən qadına heç nə vermək istəmir, qadın isə evlilik müddətində əldə olunan bütün mülkdə onun da payının olduğunu bildirərək haqqını tələb edir və nəticədə həm bu proses uzanır, həm də çox vaxt xoşagəlməz hadisələrlə nəticələnir. Amma məsələnin daha asan bir variantı da var-nikah müqaviləsi. Bəs nədir axı bu nikah müqaviləsi, o problemi necə həll edə bilər?

Hüquqşünas İradə Cavadova deyir: “Nikah müqaviləsi vəkillər tərəfindən tərtib olunur və iki tərəfin də maraqları, istəkləri burada öz əksini tapmalıdır. Bu müqavilə şablon olmur, iki tərəfin razılığı əsasında maddələr hazırlanır. Nikah müqaviləsi ailə qurmamışdan əvvəl də tərtib oluna bilər, amma onun qüvvəyə minməsi üçün nikah lazımdır. Müqavilə həm nigah dövrü, həm də nikahdan sonra da qüvvədə ola bilir. Təkcə nikahdan əvvəl yox, hətta 5-10 ildir evli olanlar da nikah müqaviləsi bağlaya bilərlər. Müqavilə həmçinin boşanma zamanı da bir çox problemlərin həllində də kömək ola bilər. Hətta boşanmadan sonra uşaqlarla görüş, mülkiyyətin verilməsi, səhmlər, həmçinin nigahdan sonra ər arvadına işləməyə icazə verir və.s nə qədər şərt istəsəniz bu müqavilədə əksini tapa bilər. Təbii ki, bu qanunvericiliyə zid olmamalı, qarşı tərəfin vəziyyətini çətinləşdirməməli, bir-birinə zidd şəkildə bağlanmamalı, hər birinin mənafeyi qorunmalıdır”. Sosioloq Rafiq Təmrazov nikah müqaviləsinin xeyli müddətdir müzakirə olunduğunu və ölkəmizdə bu sistemin formalaşması, mexanizmlərin işləməsi üçün çox ciddi ehtiyac və zərurət olduğunu deyir: “Ailə quran zaman heç kim zamin deyil ki, bu ailənin gələcək taleyi, boşanmadan sonra vəziyyət necə olacaq. Bu çox ciddi məsələdir. Nikah müqaviləsi hər iki tərəfin məsuliyyətinin müəyyənləşməsinə səbəb olur. Həmçinin onların gələcəkdə hüquqsuz, mülksüz qalmamasına, hər hansı bir məsələnin normal hüquqi çərçivədə həll olmasına kömək ola bilər. Azərbaycanda daha çox qadınlar bu problemdən əziyyət çəkir, onlara gələcəkdə ikinci dərəcəli insan kimi yanaşılması fikirlərini də aradan qaldırar. Çünki boşanandan sonra qadınlar uşaqlarla birlikdə mülksüz, evsiz vəziyyətdə qalırlar. Xarici ölkələrdə artıq bu məsələlər həllini tapıb, hətta bir ailədə yaşayan kişi və qadının özlərinin ayrı-ayrı vəkilləri olur. Lazım olan vaxtda da onlar məsələyə müdaxilə edirlər, hamı da bilir ki, burada qanunvericilik işləyir”. Sosioloq nigah müqaviləsi ilə yanaşı, tibbi sağlamlıq haqqında sənədlərin də təqdim olunmasını perspektivdə ailənin möhkəmlənməsinə səbəb ola biləcəyini düşünür.

Gənclər niyə müqavilə istəmir?

Nikah müqaviləsi həm nigah dövrü, həm də nikahdan sonra münasibətlərin daha normal, daha etik çərçivədə həll olunmasına imkan versə də, buna münasibət heç də birmənalı deyil. Düzdür, heç kim ailə quranda boşanmağı düşünmür, hamı bir ömür boyu xoşbəxt olmaq, həmin insanla birgə yaşamaq üçün ailə qurur. Amma heç kim də hansısa problemdən sığortalanmayıb. İradə xanım da gənclərin nikah müqaviləsi bağlamaqda istəkli olmadıqlarını deyir: “Ailə quranlara nikah müqaviləsi bağlanmasını tövsiyə edəndə bu tərəflərin bir-birinə etibarsızlığı kimi anlaşılır. Bəziləri bağlamaq istəməməsinin səbəbini qarşı tərəfin “ sən mənə etibar etmirsən” deməsi ilə əlaqələndirir və ya deyirlər ki, nişanlıma nikah müqaviləsi bağlamağı təklif etsəm o mənə etibar etməz, düşünər ki, niyə mən ondan belə bir şey istəyirəm. Bizim qanunvericiliyə əsasən nikah zamanı əldə olunan mülkiyyət tərəflər arasında yarı bölünür, ona görə də bəziləri nikahdan əvvəl bütün mülklərini öz adlarına keçirir və ümumiyyətlə nikah zamanı heç bir mülk əldə etməməyə çalışırlar, əlbəttə ki, bu çox təəssüf doğurucu haldır”. Nikah müqaviləsinə gənclərin bu cür münasibət bəsləməsini sosioloq onlara məsələnin düzgün izah olunmaması ilə əlaqələndirir. “Hər zaman belə olub ki, yeni olana münasibət birmənalı olmur, cəmiyyətin böyük əksəriyyəti tərəfindən qəbul olunmur, amma zaman keçdikcə məsələyə münasibət yavaş-yavaş dəyişir. Ona görə də, düşünürəm ki, nikah müqaviləsinin mahiyyəti gənclərə düzgün izah olunmalıdır. Bu gün onlara müqavilə bağlanmasını kor-koranə şəkildə deyirlər, əlbəttə ki, onlar da razı olmayacaq. Düşünürəm ki, bu işdə vətəndaş aktları reyster idarələri mühüm rol oynamalıdır. Çünki onların vəzifəsi sadəcə gəncləri siyahıya alıb, bir aydan sonra onlara şəhadətnamə təqdim etməklə bitməməlidir. Onlar gənclərlə söhbət aparıb bunu izah etməlidirlər”.

Boşanmaya çarədirmi?

Bəzi ekspertlərin fikrincə, nikah müqaviləsi boşanmaların da sayını azalda bilər. Çünki bəzən insanlar nəticələrini düşünmədən ayrılmağa qərar verirlər, amma müqavilənin şərtləri bəlkə də, kor-koranə boşanmağa qərar verənləri bu fikrindən yayındıra bilər. Artıq boşanmanın nəticələrini, boşanarkən yerinə yetirməli olduqları vəzifələri dərk edib bu addımdan çəkinə bilərlər. Hüquqşünas da müqavilənin müəyyən qədər boşanmaların qarşısını ala biləcəyini düşünür: “Bəzən nikah dövründə sui-istifadə hallarına yol verirlər. Ər və ya arvad nikaha gedərkən hansısa məqsəd güdür, məsələn, ev və ya mülk əldə etmək. Nikah müqaviləsi də bu halların qarşısını ala bilər. Müqavilədə belə bir bənd ola bilər ki, hər kəsin mülkiyyəti özünə qalacaq, nikah dövründə əldə olunacaq mülkiyyət heç də yarı bölünməyəcək”.

Sosioloq isə boşanmaların qarşısını birbaşa ala bilməsə də ən azından insanların ailə həyatına daha sağlam düşüncə ilə başlamalarına şərait yaradacağını deyir: “Nikah müqaviləsi çox sadə bir işdir-nikah dövründə bu qədər mülk əldə etmisən və bu müqavilə əsasında tərəflər arasında bölünəcək. Amma hər şeydən öncə bu müqavilə sağlam ailələrin yaranmasına şərait yaradacaq. Bəlkə də bu gün boşanmaların qarşısını almaq, mülkiyyət məsələlərini həll etmək üçün bu müqavilələr kömək olsa da, gələcəkdə insanların məsələyə daha açıq gözlə baxmalarına və kiminlə ailə qurub, kiminlə müqavilə bağladıqlarına daha çox diqqət etmələrinə səbəb olacaq”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2011.- 12 oktyabr.- S.6.