"...Ağızlarını açmaqdan çox, bədənlərini açmağa üstünlük verirlər"

Səkinə İsmayılova: "Onların hamısı muğam ustası olmayacaq ki!".

Tanınmış muğam ifaçısı, xalq artisti Səkinə İsmayılovanın müsahibəsi.

Müsahibim artıq 30 ildən çoxdur ki, sənətdədir. Bu müddətdə haqsızlıqla da üzləşib, çətinliklə də. Amma özünün dediyi kimi, sənətə olan sevgisi ona bu yoldan dönməyə imkan verməyib. Məqsədi uğrunda mübarizə aparıb, həm özünü, həm də Azərbaycan muğamını bir çox ölkələrdə tanıdıb. Qadın xanəndələrin ifa zamanı qavaldan istifadə etmələrini də o dəb salıb. Bəli, bütün bu sadaladıqlarımızın hamısı tanınmış muğam ifaçısı, xalq artisti Səkinə İsmayılova edib. Əlbəttə, Səkinə xanımın elədikləri daha çox və daha qiymətlidir. Ancaq onları sadalamağa ehtiyac yoxdu. Çünki onu hamı yaxşı tanıyır, Azərbaycan musiqisinə xidmətlərini hamı görür. Yaxşısı budur, xanəndə özü danışsın, biz qulaq asaq.

- Hazırda Milli Musiqi Akademiyasında muğamdan dərs keçirsiniz. Necə düşünürsünüz, illər sonra Azərbaycanda sizin kimi, Alim Qasımov kimi muğam ustalarımız olacaqmı?

- Bilirsiniz, hər dövrün öz ifaçıları olur. Sizdən öncə bu otaqda 20 tələbə var idi. Onların hamısı muğam ustası olmayacaq ki! Bəlkə aralarından bir xanəndə çıxa. Ancaq elə hər tədris ocağından bir muğam ustası çıxsa bəsdir. Hamı zamanın xəlbirindən keçəcək.

Korifeylərimizdən sonra muğam ölmədi. Barmaqla sayılsaq da, peşəkar ifaçılar - biz varıq. Gələcəkdə də belə olacaq. Muğamın inkişaf etməsi üçün çox işlər görmək lazımdır. Muğam bizim dünənimiz, bu günümüz, sabahımızdır. Muğama məhəbbət, sevgi ailədən gəlməlidir. Demirəm ki, uşağı muğama qulaq asmağa məcbur etmək lazımdır. Xeyr, sadəcə olaraq, kiçik yaşlarından Opera və Balet Teatrına, muğam konsertlərinə aparmaq lazımdır.

Bizim kişi xanəndələrimizlə yanaşı, qadın xanəndələrimiz də olub: Həqiqət Rzayeva, Cahan Talışinski, Yavər Kələntərli, sonra yeni nəsil - Rübabə Muradova, Sara Qədimova gəldi. Yəni muğam sənəti davam etdi. Ancaq heç kəs, heç kəsi əvəz eləmir. Hərənin öz dəst-xətti var. İndi sənətə gələnlərdə isə özünü korifeylərə bənzətmək istəyi yaranıb. Hərə özünə görə məsuliyyət daşımalıdır. Əgər bu gün sən Səkinə xanım kimi oxuya bilmirsənsə, oxuma. Çünki büdrəyəcəksən.

- Deyəsən, dərslər sizi yorur?

- İşim çoxdur. Hər dəfə tələbələrlə bu qədər məşğul olmaq, təbii ki, enerji istəyir. Mənim işim təkcə tələbə yetişdirmək deyil ki. Qastrol səfərlərim də çox olur. Digər tərəfdən, müəllimliklə ifaçılıq bir araya sığmır. Elə ifaçı var ki, həyatını sırf pedaqoji fəaliyyətə həsr edir. Məsələn, mənim ustadım Nəriman Əliyev. O, gözəl müəllim idi. Bu gün muğam sənətində öz sözünü demiş sənətkarların böyük əksəriyyəti onun tələbəsi olub. Onun tələbələrinin tələbələri indi xalq artistidir. Məsələn, Ağaxan Abdullayev onun tələbəsi olub, o, da Alim Qasımovun müəllimi olub. O, bütün ömrünü pedaqoji fəaliyyətə sərf etdi. Mən özüm müəllimliyə tələbələrimin arzusu ilə gəldim. Bu gün Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti ilə yanaşı, Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində, Milli Musiqi Konservatoriyasında da dərs deyirəm.

- Tələbələrinizin səviyyəsi sizi qane edirmi?

- Qane edəni də var, etməyəni də. Elə bizim dövrümüzdə də belə olub. Məktəbi qurtaran 30 tələbənin 30-u da xanəndə olsaydı, o zaman seçim aparmaq olmazdı ki. Əgər 30 tələbənin arasından 5-6 xanəndə çıxırsa, bu da böyük göstəricidir. Amma indi gözəl səsi olanların məktəbə daxil olmalarında da böyük problem yaranıb. Bu da imtahanların test üsulu ilə olmasıdır. Görürsən ki, gözəl səsi olan uşaq test imtahanından kəsilir. Amma bir balaca səsi olan imtahandan keçir. Belələrinə də dərs keçəndə biz yoruluruq. Xanəndə üçün səs daha önəmlidir. İstedadı olan gənclərə tarix və ya coğrafiya fənnini bilməməsi o qədər də böyük qəbahət deyil. Axı, həmin adama Allah-təala istedad verib.

- Siz xarici ölkələrdə tez-tez olan sənətkarlarımızdansınız. İlk səfərinizi xatırlayırsınızmı?

- İlk dəfə xaricdə, 1983-cü ildə Fransada olmuşam. Düz 45 gün Fransada qaldıq. İki şəhərdə folklor musiqisi festivalı keçirilirdi. Həmin festivalda mənimlə birlikdə rəhmətlik Məmmədbağır Bağırzadə, Şəkidən məşhur balabançalan Ələfsər də iştirak edirdi. Təsəvvür edin, festival hər gün Azərbaycan muğamı ilə açılıb-bağlanırdı. O zamanlar Avropada muğama böyük diqqət vardı. Ondan sonra ildə heç olmasa, bir dəfə Fransaya konsertə dəvət alıram. Təxminən 35 dövlətdə, qitələrin hamısında olmuşam. Səfərlər həm fərdi olur, həm də Mədəniyyət Nazirliyinin xətti ilə.

- Səkinə xanım, siz sənətə gələndə qadınların səhnəyə çıxmasında böyük problemlər vardı. Nə yaxşı Bülbülə kimi bir kənddə sizə oxumağa imkan verdilər?

- O dövrdə qızların müğənnilik sənətinə üz tutmasını ailədə sevinclə qarşılamırdılar. Çünki valideynlər uşaqlarının daha ciddi peşə seçməsini istəyirdilər. Mənim arzum isə hüquqşünas olmaq idi, buna görə dərslərimi də yaxşı oxuyurdum. Amma mənim bir musiqi müəllimim vardı - Vidadi Xəlilov, indi professordur. Özü də qarabağlı idi. O, dedi ki, "sənin gözəl səsin olduğuna görə mümkün deyil ki, gedib hansısa başqa peşəni seçəsən". Onun sözü məni hüquqşünas olmaq arzusundan çəkindirdi.

Onu da deyim ki, valideynlərimi güc-bəla ilə yola gətirib razılıqlarını aldı. Yadımdadır, təzə-təzə tanınırdım, böyük-böyük sənətkarların diqqətini cəlb etmişdim. Rəşid Behbudov kimi bir korifey sənətkar, Rafiq Babayev kimi məşhur caz ustasını Bülbüləyə, bizim evə göndərmişdi ki, "Rəşid müəllim sabah saat 2-də öz teatrında səni gözləyir". Yəni istedadlı uşaqlara dahilər qayğı göstərirdilər, özləri çağırırdılar. Amma indi tərsinədir. Gənclər özləri gedib yalvarırlar ki, "mən səhnəyə gəlim".

- Bəlkə də ona görə o vaxtlar ortalığa ən istedadlılar seçilib çıxırdı. Amma indi pulun hesabına bəziləri səhnəyə axışır...

- O da var. Digər tərəfdən, gənclər asan yol tutmağa meyl edirlər. Bu gün muğam sinfini bitirən 30 tələbədən 1-2-si muğamın dalınca düşür. Çoxusu gedir, hardan rahat pul gəlir, harda yaxşı qazanc var, ora. Dindirəndə də deyirlər ki, ehtiyacımız var. Bəs, bizim ehtiyacımız olmayıb? Bizim də ailəmiz var, pula ehtiyacımız var. Ola bilsin, istədiyimi əldə edə bilməmişəm, amma qismətimdə nə varsa, onu da əldə etmişəm. Öz tamahımıza qarşı çıxmışıq. Muğam sənətinin ağır yükünü daşımışıq. Bu, çox çətindir.

Şükür edirəm ki, vaxtında yüngül qazanc dalınca getmədim. Amma dövlətim də sağ olsun ki, mənim əziyyətimi qiymətləndirib. Əsl sənət olandan sonra güzəran da qazanmaq olur. Əsl sənəti zibilliyə atsan, orada brilyant kimi parlayıb özünü göstərəcək. Yenə də çəkdiyin əziyyətin bəhrəsini görəcəksən. Amma indikilər, istəyirlər hər şeyi bir anda əldə etsinlər. Bir məsəl də var ki, "tez alışan tez yanar". Görün, nə qədər ifaçılar bir-birini əvəz edir. İnanın, nə adları, nə də soyadları yadda qalır. Yenə də bir sorğu keçirilərsə, əsl musiqinin daşıyıcıları kimi bir-iki sənətçinin adı çəkiləcək.

Sənətimin çox böyk çətinlikləri var. Çətinliklərə sinə gərmişəm ki, bu yerə çıxmışam. Sənət çox çətindir. Mən həmişə deyirəm ki, istedadla bərabər, qadının həm də ağlı olmalıdır. Allah insanın ağlını əlindən almasın. Birinci ağıldır, ikinci istedad, üçüncü zəhmətsevərlik. Bu üçü olsa, o, ailə də quracaq, ailəni də saxlayacaq. Ancaq ağılla istedad bir-birini tamamlamayanda, qadının sənəti olur, ailəsi olmur. Cəmiyyətdə qadının hansı yeri tutmasından asılı olmayaraq, öz evinin içində elə qadındır. Mənim ailəm də var, sənətim də. Xırda problemə görə ailəni dağıtmaq olmaz. Çünki biz Azərbaycan qadınıyıq.

Bəzi sənətçilər haqda şayiələr gəzir. Əzizim, od olmayan yerdən tüstü çıxmaz... Çoxları telekanalları günahlandırır. Mən onlarda günah görmürəm. Çünki bu saat demokratik bir ölkədə yaşayırıq, azadlıqdır. Təbii ki, gündə efirə çıxsalar da, zamanın ələyindən keçə bilmirlər. Elin gözü tərəzidir. Kimin kim olduğunu, kimin hansı istedad sahibi olduğunu xalq gözəl bilir. Bilirsinizmi, burada maddiyyatın rolu var. Amma pul heç vaxt sənətə qalib gələ bilməz. Baxın, bu gün Səkinə İsmayılovanın klipi yoxdur. Məgər Səkinə İsmayılova tanınmır, sevilmir? Heç klipə ehtiyacım da yoxdur. Elə mənim oxuduğum hər mahnı özü klipdir də. Mənim ifamı dinləyən adam elə həmin klipi özü təsəvvür edir. Böyük çıxmasın, nəinki mən, digər böyük sənətkarların - Şövkət Ələkbərovanın, Rəşid Behbudovun, Bülbülün klipi olub? Amma onları xalq bu gün də sevə-sevə dinləyir...

- İndi əsas iradlardan biri də sənətçilərimizin açıq-saçıq geyinməsinədir.

- Mən bunu belə başa düşürəm: əgər sənətin varsa, ehtiyac yoxdu bədənini açmağa, ağzını aç. Bədənini açmaqla nə sübut edəcəksən? Mənə elə gəlir ki, sənəti olmayanlar ağızlarını açmaqdan çox bədənlərini açmağa üstünlük verirlər. Bədənlərini açmaqla özlərini reklam edənlər sənətdə qalmayacaqlar. Qadın bağlı olmaq üçün yaranıb. Əgər bu gün qadın açıq geynirsə, o heç kəs üçün maraqlı ola bilməz. Nə sənətkar kimi, nə də insan kimi. Elələrinə baxanda, xəcalət çəkirəm. Çünki həmin səhnəyə mən də çıxıram. Səhnə adamları göz qabağında olduqları üçün tərbiyəli olmalıdırlar. Açıq geyinənlər uşaqların tərbiyəsini pozurlar. Demokratiya deyəndə, onlar açıq geyinməyi nəzərdə tuturlar. Bəziləri deyir ki, "mən sənətə görə ailəmi dağıtdım". Baxırsan, heç sənəti də yoxdu. Beləsinin iki uşaq böyütməsi daha faydalıdır.

- Sizin sənətə gəldiyiniz dövrlə, indiki dövr arasında sənət baxımından hansı fərqlər var?

- Çox böyük fərq var. Mən Opera və Balet Teatrına gələndə, çox cavan idim. Özüm də Bülbülədə yaşayırdım. Bir gecə saat 12-də Rafiq Babayev bizə gəldi və Rəşid Behbudovun məni axtardığını söylədi. Onda mən xeyli fikirləşdim ki, gedim Rəşid Behbudovun yanına, yoxsa yox. Məni qastrol səfərlərinə aparmaq istəyəndə isə, yoldaşımdan icazə almalı olduğumu söylədim. Onlar da yoldaşımı dilə tutub razılaşdırdılar. İndi isə sənətçilər özləri gedib qapılar döyürlər.

- İşinizlə əlaqədar ailədə problemlər yaranmırdı ki?

- Zamanında olurdu. Ancaq vaxt keçdi, o da razılaşdı. Onu fikrindən döndərən xalqın mənə olan məhəbbəti oldu. Hara getdisə, mənim haqqımda yaxşı eşitdi. O da çox şeyə dözdü. Ailə həyatında bir dövr var ki, söz-söhbət olur. Həmin dövrü dözmədin, ailə dağılır. Amma gərək biri od olanda, biri su olsun.

- Sənətdə haqsızlıqlarla üzləşmisinizmi?

- Olub. Mən çox çətin zamanda sənətə gəlmişəm. O zamanlar imkanlı imkansızın qarşısına sədd çəkirdi. Amma istedad olanda, hər şeyə qalib gəlmək olur. Mənim də çətinliklərim olub. Amma bu gün varam.

- Ruhdan düşdüyünüz anlar olubmu?

- Yox. Efirə çıxanda, gərək sənət nümayiş etdirəsən. Qaval çalmağı qadın xanəndəliyinə mən gətirdimsə, bu mənim Azərbaycan muğamına verdiyim yenilikdir. "Şur" muğamını simfonik orkestrlə mən ifa etmişəm. Niyə ruhdan düşməliyəm ki? Bəzi sənətçilər var, deyirlər "mən sənətdə sözümü demişəm". Mən belələrini başa düşə bilmirəm, sözünü demisənsə, deməli, daha sənə sənətdə yer yoxdu. Əsl sənətçi sənətdə yaşaya-yaşaya sözünü deyir. Çıxıb efirdə demir ki, "mən sözümü demişəm".

- Solo-konsert vermək fikriniz varmı?

- Var, hazırlaşıram. İlk rəsmi dəvət mənə filarmoniyadan edilib. Planlaşdırıram. İstəyirəm həmin gün əsl muğam gecəsi olsun.

Olaylar.- 2011.- 19 oktyabr.- S.13.