Miqrantlar Avropanı “işğal” etməkdədirlər

Rəbiyyət Aslanova: “İnsanlar indi başa düşürlər ki, onların yaşam tərzi bir çox mədəniyyətlərin təsiri altında baş verir”

Müsahibimiz Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədri Rəbiyyət Aslanovadır.

- Rəbiyyət xanım, mədəniyyətlərin toqquşması 20-ci əsrin sonlarından ən çox əks-səda doğuran ssenarilərdən idi. Müasir dövrümüzdə və dünyamızda bu prosesin ümumi gedişatını necə xarakterizə edərdiniz?

-11 sentyabr tarixində baş vermiş faciəvi hadisələr, bu ssenarilərin həyatın sınağından çıxmasını dövlətlərarası səviyyədə, beynəlxalq məkan müstəvisində görməyə imkan verdi. Sivilizasiyalar həm milli, həm də ümumbəşəri xüsusiyyətlərin əsas daşıyıcısı və ifadəçisidir. Bu xüsusiyyətlərin ikili-dual mahiyyəti müvafiq olaraq qloballaşma fonunda bir-birinə əks olan iki meyli doğurur. Bir tərəfdən milli-mədəni intibah və dirçəliş mədəniyyətlərin differensiasiyasını şərtləndirir, özünəməxsus cizgilərin inkişafını önə çəkir, sabit mədəni dəyərlərə kənar, yad təsirlərə qarşı müqaviməti gücləndirir. Digər tərəfdən mədəni inteqrasiya, dialoq və əlaqələrin intensivləşməsi prosesi gedir, “inteqral” bəşər mədəniyyəti təşəkkül tapır. Bütün səviyyələrdə məkanı və zamanı sıxlaşdıran qloballaşma, müxtəlif mədəniyyətləri də bir-birinin “qoynuna” itələyir, onları üz-üzə qoyur. Mədəniyyətlərarası qarşılıqlı təsir probleminə dair araşdırmalarda pozitiv və neqativ nəticəli qarşılıqlı təsir növləri mövcuddur. Yəni ya “bəhrələnmə–zənginləşmə”, ya da durğunluq–kasadlaşma–tənəzzül” kimi gedən meyllər aşkar edilir. Buna misal kimi Avropanın hər dəfə qarşılaşdığı mədəniyyətlərdən bəhrələnməsi, istər yeni ölkələrin kəşfi, istərsə də sonralar Şərqin mənəvi-mədəni sisteminin nailiyyətlərini mənimsəməsi göstərilir. Bu proseslər nəticəsində Qərb mədəniyyəti öz məzmun çoxçalarlığını və müxtəlifliyini daha da artırıb. Mədəniyyətlərarası əməkdaşlıq mexanizminin yaradılması və reallaşdırılması tarixən uzunmüddətli və mürəkkəb bir proses olub, nəinki, bütün XXI əsr boyu, hətta əsrlərlə davam edəcək. Bununla belə bu sahədə zərrə-zərrə toplanmış təcrübənin dəyəri barədə tərəddüdə yol verilməsi qeyri-məqbuldur.

- Bu istiqamətdə tədqiqatçıların fikrincə, hazırda lokal sivilizasiyaların yeni - dördüncü nəslinin formalaşması meyli müşahidə olunur.

- Doğrudur. Qloballaşmanın unifikasiya çağırışına qarşı lokal mədəniyyətlər özlərinin fərqli olduqlarını var gücü ilə diqqətə çatdırmaq istəyirlər. Toynbinin təsvir etdiyi üçüncü nəslə aid olan beş “canlı” sivilizasiya əvəzinə dördüncü nəslə aid yeni sivilizasiyalar formalaşmaqdadır. Qloballaşma və beynəlxalq miqrasiya axınları ən müxtəlif irq, mədəniyyət, etnik qrup və dinlərin nümayəndələri bir-biri ilə daha tez-tez üzləşir. İnsanlar indi daha çox başa düşürlər ki, onların yaşam tərzi bir çox mədəniyyətlərin təsiri altında baş verir; eyni zamanda həm özünün, həm də başqasının mədəniyyətinə həssaslıq göstərmək zərurətə və məlumat mənbəyinə çevrilir. Hər kəs öz inamı, keçmişi və mədəniyyəti ilə fəxr edə bilər, lakin mütləq başqasına nifrət bəsləməyə də bilər. Mədəniyyətlərarası dialoqun əbədi humanist idealı, böyük siyasi və praktiki potensialı, qlobal gələcək üçün əhəmiyyəti və dəyəri məhz buna dayanır.

- Yeri gəlmişkən, mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri proseslərinin təhlilində inkarçı, pessimist, “həyəcanlı-alarmist” proqnozlar vaxtaşırı həmişə özünü biruzə verir. Məsələn, son dövrdə Avropa dövlətlərinin yüksək rəsmi dairələrinin təmsilçiləri bir-birinin ardınca multikulturalizmin böhranı və iflasına dair bəyanatlarla belə mövqeləri yenidən gündəmə gətirirlər.

-Bilirsiniz, bu vəziyyət ictimai idrak üçün məqbul, başadüşülən hal sayıla bilərsə də, elmi idrak, ən vacibi siyasətçilər və qərar qəbul edənlər üçün qeyri-məqbul sayılmalı, burada ciddi təhlil üstünlük təşkil etməlidir. Narahatlıq və gərginliyi daha da artıran ssenarilərin irəli sürülməsi də, bizə elə gəlir ki, mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsirinin tarixən mövcud olan formaları ilə yaxından bələd olmamağın nəticəsi idi. Belə ki, mədəniyyətlər və onların qarşılıqlı təsirinin min illər yaşı vardır. Tarix boyu sivilizasiya və mədəniyyətlər ancaq "toqquşma" ilə məhdudlaşsa idi öz-özünü məhv edər, bugünkü bəşər mədəniyyəti heç mövcud ola bilməzdi. Əslində bütün problemlər mədəni fərq və müxtəlifliklərin insanları birləşdirə bilən deyil, yalnız insanları ayıran səbəblər kimi qəbul edilməsindən başlayır. Multikulturalizm, müasir dövrün cəmiyyətlərində mədəni və demoqrafik çoxçalarlığını təsvir etmək üçün tətbiq edilən anlayışdır. Unikal, çeşidli fərqliliklərə rəğbət və hörməti nəzərdə tutmaqla yanaşı, universallıq axtarışlarından da imtina etmir. Belə də demək olar ki, multikulturalizm nöqteyi-nəzərindən mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi subordinasiya vasitəsi ilə deyil, koordinasiya vasitəsi ilə baş tutur. Ən ümumi şəkildə multikulturalizm mədəni plyuralizmin dəyər kimi qəbul edilməsini və buna görə də, etnik, dini və mədəni azlıqlara dövlətin bərabər sosial status təmin etməsini nəzərdə tutan nöqteyi-nəzərdir. Multikulturalizm ilkin mənada hər kəsin öz identikliyinə malik olmaq haqqıdır. Bəziləri deyir ki, multikulturalizm fərqlilikləri mütləqləşdirir, digərlərinə görə, əksinə, multikulturalizm şoxşaxəli identikliyi nəzərdə tutur. Mənaca cəmiyyətdə ahəng yaratmağa yönəlmiş multikulturalizm sözü sovetlər dövrünün “xalqlar dostluğu” deyimini də xatırladır. Multikulturalizm–ayrıca götürülmüş ölkədə nisbətən avtonom mədəniyyətlərin qorunmasına, etnik birliklərin hüquqlarının təminatına, onların ümumi siyasi mədəniyyətə və mədəni məkana inteqrasiya etmədən yanaşı yaşamasına imkan verməyi nəzərdə tutan siyasətdir. Avropalıların “özgələrə”qarşı olan komplekslərinin aradan qaldırılmasına yönəlmiş mültikulturalizm ikinci dünya müharibəsindən sonrakı onilliklərdə gündəmə gəlib. Avropada bu siyasətin yarım əsrdən bir qədər çox yaşı olmasına baxmayaraq, onun nəticələri göz önündədir. Multikulturalizm ideyalarının və siyasətinin təbliğində tolerantlığın agressiv təbliği mütləq atribut kimi seçilir. Başqa bir izaha görə multikulturalizm, inkişaf etmiş ölkələr üçün səciyyəvi olan, “üçüncü dünya” ölkələrindən gələn immiqrantların assimilyasiyanın qarşısını almağa yönəlmiş daxili siyasət, eləcə də bu siyasəti doğruldan, əsaslandıran ideologiyadır.

Multikulturalizm modelinin tərəfdarlarına gəldikdə, onlar bu yanaşmanı siyasi baxımdan qloballaşan dünyada ənənəvi ksenofobiyanı əvəzləyə biləcək praqmatizmin təcəssümü, hətta “mədəni inqilab” kimi təqdim edirlər. Bu liberal konsepsiyanın millətlərarası münasibətlərə tətbiqinin zəruriliyini qeyd edirlər.

Bəzi analitiklər multikulturalizm “atlantizm” və “avropamərkəzçiliyə” qarşı vahid geosiyasi, mədəni-sivilizasion məkanın (məsələn, avrasiyaçılıq, turançılıq, türkçülük və s.) formalaşması üçün faydalı olacağını qeyd edirlər.

- Bəs, sizcə, multikulturalizmin iflası ideyası nədən qaynaqlanır?

- Adətən qeyd edilir ki, miqrant probleminin həlli və islam aləmi ilə münasibətlərin tənzimlənməsi problemi, Qərbdə və Avropada baş qaldıran bir tərəfdən qiyamçı və ekstremist meyllərin, digər tərəfdən isə, radikal millətçiliyin və ksenofobiyanın baş qaldırması, Qərb liderlərinin multikulturalizmin iflasına dair get-gedə tezləşən bəyanatları pessimizm əhval-ruhiyyəsini gücləndirib. Əslində “multikulturalizmin iflası” nəzəriyyəsini müəllifləri Angela Merkel və ya Devid Kemeron da deyil. Bir qədər kölgədə qalan almaniyalı müəllif, Bundesbankın sabiq üzvü Tilo Sarrasin “Almaniya öz-özünü məhvə sürükləyir” kitabından sonra işdən azad edilib. Sarrasinə görə Almaniya hər tərəfdən sıxılır. Hər yeni gələn nəsil əvvəlkindən sayca üç dəfə azalır. Ailə nə qədər savadsızdırsa orada uşaqlar o qədər çoxdur. Dövlətin bu sahəni tənzimləməkdə siyasəti kökündən səhvdir. Qeyd edilməlidir ki, müəllifin kitabda etirazı çoxsaylı miqrantlar sırasında yalnız müsəlman miqrantlara ünvanlanıb.

-Axı, o da bir faktdır ki, 20-ci əsrin 70-60-cı illərinə qədər Avropada miqrantlarla bağlı problem yox idi.

- Multikulturalizm Avropanın çarəsizlikdən qəbul etdiyi siyasət idi. Miqrantlara, işçi qüvvəsinə ehtiyac var idi. Lakin nəticədə Avropanın müstəmləkəçilik siyasətinin həyata keçirildiyi vaxtlarda olduğu kimi, indi “tərsinə, əksinə müstəmləkələşmə” prosesi baş verdi. Miqrantlar Avropada lal-dinməz məskunlaşmaqda, bu məkanı “işğal” etməkdədirlər. Avropada belə hesab edirlər ki, miqrantlar Avropanın insan hüquqları Konvensiyasının verdiyi imkanlardan, burada mövcud olan insan hüquqları və azadlıqlarından sui-istifadə edirlər. Buna görə də qanunvericiliyə dəyişikliklər etmək lazımdır. “Hətta cinayətkar olan miqrantları belə ölkədən çıxarmaq olmur, çünki qanun ailələrin ayrılmasını yol verilməz hesab etməklə buna imkan vermir. Britaniyanın daxili işlər naziri Tereza Mey bu vəziyyəti yumorla ifadə edərək bildirir ki, “miqrantı ölkədən çıxara bilmirik, nə var ki, onun evdə pişiyi qalıb. Bu absurd bir vəziyyətdir”. 2011-ci il Böyük Britaniyanın şəhərlərində törədilən kütləvi iğtişaşların fəal iştirakçıları arasında üçüncü dünya ölkələri sıralarından çıxanlar çoxluq təşkil edirdi. 2001-ci ilin sentyabrından başlayaraq Madrid və Londonda davam edən terror aktları, Fransada 2005-ci ilin talan və iğtişaşları, 2006-cı ilin karikatura qalmaqalı və sair- bütün bunlar göstərir ki, multikulturalizm siyasəti sınaqdan çıxa bilmir. Avropa və müsəlman mədəniyyətləri yanaşı yaşaya bilmir. 2000-ci illərin əvvəlində Avropa ölkələrini partiya sistemlərini təhlükə altına alan “elektoral qiyam” baş verdi. Seçicilərin səsini millətçi və miqrasiya qanunvericiliyinin sərtləşməsini tələb edən partiyalar qazandı və onlar səslərin əksəriyyətini qazandı. Vətəndaşlarda ümumi dövlətçilik hissinin, vətəndaş millətçiliyinin formalaşmasının zəruriliyi qeyd edildi.

Alim

Olaylar.- 2011.- 22-24 oktyabr.- S.5.