Arxiv zənginləşir...

Maarif Teymurov: “Əksəriyyəti şəxsi fondlardır”

Özündə yüzlərin, minlərin həyatını , yaradıcılığını, dövrünün siyasi vəziyyətini əks etdirən etibarlı mənbələr-arxiv sənədləri öz keçmişimizin sübutudur. Dünənimizlə sabahımız arasında keçid olan fondlarımızdakı arxivlərin sayı artır. İlbəil qalaqlaşan arxiv, bu günün etinasız gəncinin ona nə vaxtsa, müraciət edəcəyi zamanı gözləyir.

Mövzu qıtlığı yaşayanlar görünür S.Mümtaz adına Azərbaycan Respublikası Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivindəki,( ARDƏİA) 774 fond və bir milyondan çox işdən xəbərsizdir. Burada haqlı olaraq, “axtaran tapar” sözü yadıma düşür. Bu söhbətə və mövzuya təsadüfən toxunmamışam. Ötən saylarımızın birində unudulmaq üzrə olan ziyalılarımızın izinə düşərkən bir təsadüf məni ta arxivə kimi aparmışdı. Orada olarkən eşitdiklərimi və çoxumuzun bilmədiyi məqamları görüncə bu həssas nöqtəyə toxunmadan keçə bilmədim. ARDƏİA haqqında qısa arayış:

Azərbaycan Respublikası Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi Respublika Nazirlər Sovetinin 1965 –ci il 17 iyul tarixli 196 № -li qərarı əsasında 196-cı ilin yanvar ayından fəaliyyətə başlamışdır. 1996-cı ildə Respublika Prezidentinin sərəncamı ilə ona mətnşünas Salman Mümtazın adı verilib.

ARDƏİA XIX əsrdən bu günə qədər Azərbaycan ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin, ədəbiyyat və incəsənət sahəsindəki dövlət idarələrinin və yaradıcılıq təşkilatlarının sənədlərini toplayır, onların mühafizəsi və istifadəsi işini təşkil edir.

Öncədən deyim ki, ARDƏİA –da ədəbiyyat və incəsənət sahələrinə aid arxiv sənədləri mühafizə olunur ki, onların sayı son illər də (müstəqillik illərində) durmadan artır. Fonddakı yeni tapıntıların dəyəri isə qat-qat çoxdur. Burada incəsənətin müxtəlif sahələrində (teatr, musiqi, kinomatoqrafiya və s.) xidmətləri olmuş şəxslərlə yanaşı, bu sənətin növlərinin incəliklərini əks etdirən arxiv sənədləri saxlanılır.

Öz dəyəri və nadirliyi ilə qiymətsiz olan nümunələr cərgəsinə zəmanəsinin durumunu göstərən məktublardan tutmuş əlyazmalara kimi nümunələr vardır. Onlardan M.Ə.Sabirin 1907-ci ildə “Bəhlul” jurnalının redaksiyasına göndərdiyi məktub, Ə.B.Haqverdiyevin hekayələrinin əlyazmaları və bir sıra şəxsi yazışmaların ( Ü.Hacıbəylinin 1913 və 1921-31-ci illərdə H.Sarabiskiyə və C.Hacıbəyliyə olan məktubları) adlarını çəkmək olar. İstər teatr, istərsə də musiqi sahəsində bəlkə də bir daha eyni izi qoyula bilinməyəcək şəxslərə məxsus sənədlər saxlanılır. Əziz Şərifin adını çəkmək kifayət edir ki, ona məxsus fondun nə qədər zəngin ola biləcəyini anlayasan. Məlumat üçün deyim ki, Ə.Şərifə məxsus bir ton yarım sənəd saxlanılır.

Azərbaycan xalqı üçün önəmli, ədəbiyyat və incəsənət sahələrində öz imzalarını qoyan dühalarımızın sənədləri etibarlı əllərdədir.Təbii ki, bütün bunları bir araya gətirmək, toplu halına salmaq zəhmət, səbr və ustalıq tələb edir. ARDƏİA-nın direktoru Maarif Teymurovun (ötən sayımızda Maarif Teymurovun soyismi və vəzifəsi texniki səhv nəticəsində yalnış verilmişdir). Dediyi kimi bu işlərdə peşəkarlıq və məsuliyyət vacib şərtdir. Hər halda bu sözləri ömrünün 45 ilini bu sahəyə həsr edən şəxs söyləyir.

Fondlardakı sənədlərin əksəriyyətinin şəxsi arxiv sənədlərin olduğunu öyrəndikdə M.Teymurov onları qapı-qapı düşüb topladıqlarını bildirdi. ”90 faiz bizdə şəxsi fondlardır”-deyən Maarif müəllim gənclərin istifadəsi üçün açıq olduğunu söylədi. Yəni hər şey hazır şəkildə onları istifadə edəcək və düzgün qiymətləndirəcək şəxslərə ehtiyac var. Bu sənədlərdən yararlanmaq da yeni nəslin azad olmasına baxmayaraq, nədənsə əksər hallarda yalanlarla dolu bəsit internet materiallarından “qidalanmağa “ çalışırlar. Arxiv sahəsində 20 yaşından çalışmağa başlayan M.Teymurovun da bu cür hallara münasibəti birmənalı deyil. Bəs səbəb onların tapıntılarından məlumatsız olması ola bilərmi? İstənilən sahəyə dair informasiyanın rahat şəkildə əldə etməyin reallığı əks etdirdiyini nəzərə alsaq, bunun bəhanə olduğunun fərqinə də varmış olarıq. Müsahibim də dəyərli sənədlərin müxtəlif sərgi və tədbirlərdə nümayiş olunduğunu, internet səhifəsində yerləşdirildiyini təsdiqlədi. Lakin o, bununla kifayətlənməyəcəklərini və təbliğata davam edəcəklərini dedi. Bura ziyalılarımızın yubileyləri və onlarla bağlı toplantılar, elmi müzakirələr daxildir.

Türkan İmanova

Olaylar.- 2011.- 25 oktyabr.- S.13.