Yas mərasimlərindəki israfçılıq

Qanun, yoxsa düşüncə dəyişməlidir

Hacı Bəxtiyar: “Yasa gedirik mənəvi dayaq olmağa, getmirik ki, ev yiyəsinin evini yıxaq”

Rafiq Təmrazov: “İnsan özü dərk etsin ki, mənim imkanım bir stəkan çayla qəndə çatır, yoxsa dəbdəbəli, dörd cür yemək verməyə”

Yas və toy mərasimlərindəki israfçılıq mövzusu artıq ciddi bir müzakirəyə çevrilib. Belə ki, dəfələrlə müxtəlif din xadimləri, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, millət vəkilləri, ictimai xadimlər bu məsələ ilə bağlı fikir söyləsələr də, problem hələ də həllini tapmayıb. Əslində hamı bu mərasimlərdəki israfçılıqdan şikayət etsə də, heç kim bu məsələyə son qoymaqda birinci olmaq istəmir. Birinə deyəndə ki, bəlkə elə siz ilk addımı atasınız, deyirlər ki, “elə mənim filankəsimin yasına qalmışdı məsələnin həlli? Qoy başqaları eləsin də”.

Əgər hamımız belə deyəcəyiksə problem necə həll olunsun? Axı təkcə deməklə iş bitmir, gərək, dediyinə əməl edəsən. Anlamaq lazımdır ki, dəbdəbəli ehsanın ölən adama nə xeyri, bu sadəcə ev sahibinin qayğılarını artırmaqdan başqa bir işə yaramır. Belə ki, insanlar artıq ölənin dərdini çəkməyi bir tərəfə qoyub gələnləri necə doyurmaqlarını düşünürlər. Üstəlik onların dərdi təkcə bir qab yemək, bir stəkan çay olmur, gərək süfrədə mövsümə uyğun oldu-olmadı 5-6 növdə meyvə, meyvə şirələri, çünki ola bilər ki, biri sadə su xoşlamır, filan meyvənin şirəsini xoşlayır, konfet, şokolad və növbənöv şirniyyatlar, ləbləbi, daha nələr-nələr olmalıdır. Bəs görəsən ehsanın əsl mahiyyəti nədir?

Zabrat Cümə məscidinin Axundu Hacı Bəxtiyar yas mərasiminin yaranma tarixi ilə bağlı danışarkən deyir: “İlk dəfə Məhəmməd Peyğəmbərin əmisi oğlu Əli (ə) –ın əmisi oğlu Cəfər Təyyar rəhmətə gedəndə Peyğəmbər onun evinə gəlir, uşaqlarının başına sığal çəkir və bildirir ki, 40 gün bu ailə yaşda olduğundan bu müddətdə kimin evində nə bişəcəksə bu ailəyə də gətirsin. Çünki hüzrü olan adam yemək düşünmür axı. Ona görə də peyğəmbər(S)buyurub ki, hər kəs evində bişəndən gətirsin, həm öz ailəsi, həm də yas da, olan ailə yesin. Deyilməyib ki, sən qarpız gətir, yemiş gətir, min cür şirniyyat gətir. İndi bəzi rayonlarda pul yığıb kömək eləyirlər ev sahibinə, amma bəzi rayonlarda bu köməklik də olmur. Biz yasa gedirik mənəvi dayaq olmağa, getmirik ki, ev yiyəsinin evini yıxaq. Ehsan sözünün kökü də yaxşılıq deməkdir. Biz yaxşılığı süfrənin bolluğunda görürük, amma belə deyil, mən evinə gəlsəm, bir stəkan çay da versən, bir yaxşı söz də desən, ehtiram göstərsən, küçədə getdiyin birinə kömək etsən bu da yaxşılıqdır”.

Sosioloq Rafiq Təmrazov bildirdi ki, yas və ya toy mərasimi insanların, yaxınların, tanışların toplaşdığı bir məqamdır ki, onlarla toyda sevincini, yasda isə kədərini bölüşmək mahiyyəti daşıyır. Tarixən formalaşıb ki, belə mərasimlərdə onun ətrafına toplaşanlar müxtəlif yerlərdən gəldiyinə görə, hər hansı bir formada onların qarşılanması, bu anlamda süfrənin açılmasından söhbət gedir. Amma zaman keçdikcə, bu məsələ adət halını alıb, dəbdəbəyə çevrilib. “İndi çox müzakirə olunur, amma heç kim bu məsələdə nümunə olmaq istəmir. Məşhur insanlar bu məsələdə nümunə olmalıdırlar ki, digərləri də həmin yolla getsinlər. Amma bu mümkün deyil, çünki tarixən elə formalaşıb ki, adətən insanlar maddi durumu, dünyagörüşü, təhsilinə görə, bir-birindən fərqləniblər, ona görə də, hər bir insanın da məclisi özünə, əhatəsinə görə fərqlənir. Bu səbəbdən də həmin məclisləri hər hansı formada qaydaya salmaq mümkün deyil”. Sosioloq problemin kökünün insanların ayaqlarını yorğanlarına görə uzatmaq istəməmələrində olduğunu deyir: “Əsas problem odur ki, normal cəmiyyətlərdə kasıb və varlı adamların məclisi bir-birindən fərqlənir, amma bizdə belə deyil, kasıblar da özlərini varlı adamlar kimi göstərmək istəyirlər. Ümumiyyətlə hər kəsin özünü başqası kimi göstərmək istəməsi bir problemə çevrilib, həmçinin o bu məsələdə də özünü göstərir. Kasıb adamlar külli miqdarda borca girərək, müxtəlif yerlərdən vəsait əldə edərək dəbdəbəli yas mərasimləri təşkil edir. İnsanlar arasında belə bir fikir formalaşıb ki, o məclisi o formada təşkil etməsə qınaq obyektinə çevriləcək. Bu da əslində bir psixoloji problemdir ki, biz özümüz üçün yox, başqaları üçün yaşayırıq, kimlərin bizə nə deyəcəyi barədə hesablaşırıq həyatımızı da ona uyğun qururuq. Bu israfçılıq da bundan irəli gəlir”.

Məsələni necə həll edək

Problemin həllində yanaşmalar müxtəlifdir. Bəziləri bununla bağlı müəyyən qanunun qəbul olunmasını, bəziləri din xadimlərinin təbliğat işi aparmalarını düşünür.

Hacı Bəxtiyar deyir: “Biz ruhanilər Bakının Fatmeyi, Digah, Məhəmmədi, Balaxanı kəndlərində ehsanların yüngülləşməsi üçün çalışırıq. Məsələn, qazan yeməkləri olmasın, pendir, halva belə şeylər olsun. Ehsan yüngülvari olmalıdır. Əgər kimsə qoyulan bu qaydalara əməl etməsə, məclisi idarə edən molla o məclisi tərk edir. Bakı kəndlərinin ağsaqqallarını topladıq belə qərara gəldik ki, kim ehsan vermək istəyir, getsin bir imkansıza, yetimlər evinə, valideyni olmayan bir tələbəni oxutsun, bunun savabı daha böyükdür. Şəhər yerlərinə bizim gücümüz çatmır. Bunun üçün gərək şeyx həzrətləri, bir dəfə qəti surətdə fikir bildirsin. Qanun yuxarıdan olmalıdır, məsələn orucluqda əvvəl oturub yeyirdilər. Amma şeyx həzrətləri deyəndən sonra indi azalıb”.

R.Təmrazov isə məsələyə tamam fərqli yanaşdı, o hansısa qanunun bu məsələni həll etməyəcəyini düşünür: “Niyə dəbdəbəli oldu, niyə belə oldu, bunu nizam, intizama düzək, hamının süfrəsində bir çay, bir qənd olsun bu söhbətlərin heç bir mənası yoxdur. Tarixən belə olub ki, insanlar müxtəlif kateqoriyalara bölünürlər, həm maddi təminatına, həm də dünyagörüşlərinə, həm cəmiyyətdə tutduqları yerə görə. Ona görə də, hər bir insanın öz çevrəsi, tanışları var, hər bir insanın da məclisi öz ətrafına uyğun qurulur. Bunu qaydaya salmaq olmaz. Bununla bağlı tez-tez din xadimləri. müxtəlif qurumların nümayəndələri qanun qəbul olunmasından danışırlar, amma düşünürəm ki, bu məsələni hansısa bir adminstrativ qaydada həll etmək gülüncdür. Hətta bunu tətbiq etsələr belə, müəyyən müddətdən sonra aradan qalxacaq. Bu həm də insanların şəxsi həyatına müdaxilədir. Biri deyəcək ki, mən istəyirəm məclisimdə bunu verim, amma məsələ ondadır ki, həmin adamın ona imkanı varmı? İmkanı yoxdur, amma bu addımı atırsa, özünü əziyyətə salırsa bu həm dini baxımdan günahdır, həm də maddi baxımdan özünə zərər verir. Bunun qarşısını almaq lazımdır. Təbliğat işi elə qurulmalıdır ki, insan özü dərk etsin ki, mənim imkanım bir stəkan çayla qəndə çatır, yoxsa dəbdəbəli, dörd cür yemək verməyə. Ona görə də insanların dünyagörüşü, ictimai şüur dəyişməlidir ki, insanlar başa düşsünlər ki, o varlı adamdır, onun imkanı var, belə məclis verə bilər, mənim yoxdursa mən etməyə bilərəm. adminstrativ tədbirlərlə bunun qarşısını almaq nə mümkün, nə də düzgün deyil”. Ehsana çəkilən xərc israf olunan nemətlər əvəzində, həmin pulun hansısa bir yoxsula kömək etmək, bir imkansız tələbə oxutmaq məsələsinə gəlincə sosioloq bu məsələyə də fərqli yanaşdı: “Bu düzgün düşüncə deyil. Əgər mənim imkanım varsa özüm bilərəm bir tələbəyə və ya başqa birinə kömək edərəm. Əgər cəmiyyətdə belə normalar formalaşsa, hiss olunsa ki, hansısa bir tələbənin istedadı var, amma imkanı yoxdur ki, oxusun, bir imkanlı adam ona kömək edərsə bu onun şəxsi işidir. Hansı formada insanları istiqamətləndirmək olar ki, “Sən atana dəbdəbəli ehsan vermə, onun əvəzində filan tələbəyə kömək elə” axı bu insanların şəxsi işidir. Bu xeyriyyəçilik tədricən formalaşan, ictimai şüurla bağlı olan bir şeydir. Ola bilər ki, hansısa bir hesab açılar ki, bir imkansız tələbə üçün 50 nəfər müəyyən köməklik göstərər, bu tamam başqa bir işdir”. Sosioloq bu məsələnin həllinin insanların düşüncələrinin dəyişməsində görür. “İnsanlarda fikir formalaşmalıdır ki, imkanım 5 manatlıq məclisə çatırsa, 5 manatlıq məclis etməliyəm, yoxsa əlavə 5 manat borc edib 10 manatlıq məclis etməməliyəm. Bəlkə birinin imkanı 20 manatlıq məclisə çatır, qoy elə versin. Biz həmişə başqaları üçün yaşayırıq, belə etməsəm qonşum, qohumum nə deyər, filankəs nə deyər? “Atası rəhmətə getdi, amma yaxşı məclis verə bilmədi”. Bu psixologiyadan uzaqlaşmaq lazımdır. Mən tərəfdarı da deyiləm ki, insanları çərçivəyə salaq ki, belə məclis ver və ya vermə”.

Yas mərasimləri ilə bağlı gündəmə gələn başqa bir məsələ həmin mərasimlər üçün qurulan çadırların maşın yollarına yaxın olması, bəzən nəqliyyatın hərəkətinə maneə olması və s. dir. R.Təmrazov deyir: “Bu da çox çətin bir məsələdir. Xüsusən də, şəhər yerlərində. Kənddə hər kəsin öz həyəti olur, orada qurur yas çadırını, amma şəhərdə isə bu bir problemdir. Mərasimi evdə keçirmək olmur sıxlığa görə. Ona görə də, gələn qonaqları qarşılamaq üçün müəyyən bir obyekt, ərazi olmalıdır. Toy mərasimlərindən fərqli olaraq, yas mərasimlərinin keçirilməsi üçün mərasim zallarından istifadə olunmur. Bəzi yerlər var ki, onlar artıq bu məsələni həll ediblər, yəni məscidlərdə, ya da xüsusən yas mərasimləri üçün nəzərdə tutulmuş yerlərdə təşkil edirlər, amma bu hələ kütləviləşməyib. Bu həll olunsa nəqliyyatın hərəkətinə maneə olunmaz, insanların da narahatlığı aradan qalxar”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2011.- 26 oktyabr.- S.12.