Boşanmalar artır...

Bəs səbəblər nədir?

Mehriban Zeynalova: “Biz həmişə haqlardan danışırıq, heç məsuliyyət haqda düşünmürük”

Elnarə Hüseynova: “Ona görə də, ailə qurarkən bioloji yaşla yanaşı, psixoloji yaş da nəzərə alınmalıdır”

Ölkəmizdə boşanmaların sayı ildən-ilə artır. Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsinin son açıqlamalarına əsasən, bu ilin ilk doqquz ayı ərzində 8 min boşanma qeydə alınıb ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə nisbətdə 1.4% çoxdur. Ümumilikdə isə, rəsmi dövlət orqanları tərəfindən 61.6 min nikah, 8 min boşanma qeydə alınıb. Əhalinin hər 1000 nəfər hesabı ilə 2010-cu ilin ilk doqquz ayına nisbətən nikahların sayı 8-dən 9.1-ə, boşanmaların sayı isə 1-dən 1.2-yə qədər artıb. Demək olar ki, hər ay təxminən min nəfər ayrılıb.

Bəs bu kütləvi boşanmaların səbəbi nədir? Azərbaycanın illərdir formalaşan ailə dəyərlərinin təhlükə altında olmasındanmı xəbər verir? Bu sualları ekspertlərə ünvanladıq. Onlar isə bunu müxtəlif problemlərlə əlaqələndirdilər. Təmiz Dünya İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova ekspertlərin bunu daha çox iqtisadi səbəblərlə əlaqələndirdiklərini, amma məsələnin kökündə bir sıra müxtəlif amillərin də olduğunu bildirdi. “Əvvəllər ailə qurmamışdan əvvəl araşdırırdılar ki, bu şəxsin ailə vəziyyəti, nəsli, kökü kimdir. Bu araşdırmalar ailənin möhkəmliyinə təsir edən amillərdən idi. Bu gün isə evlənmə prosesi çox tez baş verir. Bunu insan haqqları, demokratiya, sevgi azadlığı və.s ilə əlaqələndirib qapıya kim gəldi verirlər. Bu davranış həm də, ailələrdə qıza, qadına olan münasibətdən asılıdır. Təki qız yükündən azad olsunlar deyə bu addımı atırlar. Bundan başqa iş yerlərindəki gərginlik, dözümsüzlük də boşanmaya səbəb olur. Hər kəs düşünür ki, özünün haqqı daha çoxdur, nəinki qarşı tərəfin. Bəzən olur ki, kişilər işdə, cəmiyyətdə aldıqları gərginliyi evə tətbiq edir. Hətta son zamanlar çox qeyri-normal bir hal yaranıb ki, kişilər öz xanımlarını xəyanətdə ittiham edirlər. Bundan başqa informasiya texnologiyalarının inkişafı, kompüter, telefonlar da boşanma səbəbi ola bilir. Məsələn, birinin telefonuna iki dəfə tanımadığı bir nömrədən zəng gəlirsə, bu da artıq ailədə ciddi bir konfliktin yaranmasına səbəb ola bilir. Üstəlik, son zamanlar qızların əksəriyyəti təhsilini başa vurmadan ailə qurmağa meyl edirlər. Onların təhsili, peşə bacarığı olmadığına görə kişidən asılı vəziyyətə düşürlər, fikir söyləmək, mübahisə aparmaq imkanları da məhdudlaşır”. Uşaq və gənclərə sosial yardım mərkəzinin psixoloqu Elnarə Hüseynova boşananların əsas səbəb kimi xasiyyətin uyğun gəlməməsini göstərsələr də əslində bunun altında çox böyük səbəblərin olduğunu deyir: “Burada müxtəlif sosial, iqtisadi, psixoloji səbəblər ola bilər. Boşananlar “xasiyyətimiz uyğun gəlmir” deyərkən, əslində bu onların eyni xasiyyətə malik olduqlarını göstərir. Çünki eyni xasiyyətli insanlar arasında konfliktlər tez-tez baş verir. Yeni ailəyə uyğunlaşmada problemlər olur, xüsusən də adaptasiya qabiliyyəti aşağı olan qızlar daha çox çətinlik yaşayırlar. Övladın olmaması da ən çox yaşanan problemlərdəndir. Maariflənmənin də aşağı olması bir problemdir, çünki məlumatlanma olmayanda gənclər problemi həll edə bilmir, bəzən problemin ciddiliyini dərk etmirlər”.

Gənclər yeni həyata hazır olurmu?

Bəzən gənclər ailənin nə demək olduğunu tam dərk etmədən ailə qururlar. Onların ailə təfəkkürü evdə valideynlərinin davranışlarıdır, amma bu da bir həqiqətdir ki, valideynlər hər zaman örnək ola bilmirlər. Ona görə də bu məsələdə başqa bir tərəfin köməyinə ehtiyac olur. M.Zeynalova vətəndaş nikah şöbələrinin bu məsələdə mühüm rol oynaya biləcəklərini düşünür. “Vətəndaş nikah şöbələri çox passivdir. Onların vəzifəsi sənədləri qəbul etmək, nikah və doğum haqqında sənədləri qeydə almaq və s. ilə bitir. Düşünürəm ki, gənclərin hazırlanmasında bu qurumun çox böyük rolu ola bilər. Şəxslər ərizə verdikdən sonra onlara bir ay müddət verilir ki, bu da çox şeyi dəyişə bilər. Belə ki, bu müddətdə tərəflər düşünə bilərlər ki, onlar ailə qura bilərlər, yoxsa yox”.

Adaptasiya ola bilmirlər

Psixoloq ailə qurarkən psixoloji hazırlığın önəmli olduğunu deyir: “Erkən nikahlarda maariflənmə olmadığına görə, gənclər hazır olmurlar. Bundan başqa qızlar çox zaman yeni ailəyə adaptasiya ola bilmirlər. Düzdür, burada iki məqam var. Belə ki, yaşı az olanlar yeni mühitə daha tez adaptasiya olurlar, uyğunlaşırlar. Amma bir məqam da var ki, 13 yaşlı qız yeni ailəyə tez adaptasiya olsa da, onlar fizioloji, psixoloji baxımdan hazır olmurlar. Üzərlərinə düşən yükün altından qalxa bilmirlər. Ona görə də, ailə qurarkən bioloji yaşla yanaşı, psixoloji yaş da nəzərə alınmalıdır. Ola bilər ki, bir gəncin 22 yaşı olsun, amma o özünü hələ ailə həyatına hazır hiss etmir”.

Seriallar, müğənnilərin həyatı etalon olub

Televiziyada gördüklərimiz, seriallar, müğənnilərin həyatının təbliği insanların həmin həyatlara meyl etməsinə səbəb olur. Mehriban xanım da bunların boşanmalara səbəb olacağını düşünür. “Bunların həyatımıza təsiri var. Düzdür, ola bilər ki, hansısa bir müğənni əvvəlcə çətin şəraitdə yaşayıb sonra isə sənətə gəlib, indi onun maşını, evi və.s hər şeyi var, amma bu o demək deyil ki, o ideal olmalıdır. Əslində başqa bir təbliğat da yoxdur. Televiziyalar yaxşı ailə nümunələrini göstərmir, qızların təhsilə meyl etməsini təbliğ etmir, qızlarını erkən ərə verən valideynlər cəzalanmır. İnsanlar seriala baxır ki, kişi xəyanət edirsə, qadın ondan əvvəl edir, qısamüddətli münasibətlər formalaşır, bunlara meyl edirlər. Bunu da Avropa həyat tərzi ilə əlaqələndirirlər. Əslində isə Avropada ailə münasibətlərinin etibarlılığı təbliğ olunur. İndi kim harada, kiminlə istəyir ailə qurur, yaşayır, sonra da özünü uşaq, ailə qarşısında məsuliyyətdən azad hesab edir. Ancaq ailə böyük məsuliyyət deməkdir. Ailəni qoruyub saxlamaqda isə hər iki tərəfin üzərinə məsuliyyət düşür. Biz həmişə haqlardan danışırıq, heç məsuliyyət haqda düşünmürük.

Vətəndaş nikahı, yoxsa nişanlılıq dövrü

Bu gün gənclər arasında yeni bir dəb də vətəndaş nikahıdır. Bu zaman gənclər bir müddət bir yerdə yaşayıb xasiyyətlərinin uyğun olub-olmadığını, yarana biləcək problemləri öyrənirlər. Mehriban xanım bu məsələnin bizdə hələ tam dərk olunmadığını düşünür. “Hər bir xalqın öz milli xüsusiyyətləri var. Vətəndaş nikahı o ölkələrdə olur ki, orada şüurluluq çox yüksək səviyyədədir. Vətəndaş nikahında yaşadığı halda qanun qarşısında müəyyən məsuliyyətləri olur. Bizdə vətəndaş nikahı deyəndə dini kəbin kəsdirirlər, sonra da deyirlər ki, uşaq mənim deyil. Halbuki, onun atalıq məsuliyyəti olur. Bundan başqa bəzən qadınlar vətəndaş nikahında yaşayır ki, övlad dünyaya gətirim. Düşünürəm ki, şüurluluq mövcud olmadan vətəndaş nikahında yaşamaq ağılsızlıqdır. Bizdə vətəndaş nikahı sovet dövründə də olub ki, onlar müəyyən yaş həddini keçmiş, tənha qalmaq istəməyən insanlar olub. Gənclərin buna meyl etməsi isə ciddi fəsadlar törədə bilər, ona görə də bu ənənə ola bilməz”. Psixoloq isə vətəndaş nikahının bizim nişanlılıq dövrünə uyğun gəldiyini deyir: “Bizim kimi ölkələrdə vətəndaş nikahı əvəzinə nişanlılıq, sevgililik dövrü var ki, bu zaman gənclər bir-birilərini daha yaxşı tanıya bilir. Nişan, xına bunlar hamısı bu məqsədə xidmət edir və gənclərimiz bu dövrü yaxşı dəyərləndirməlidirlər. Hər şey tez olanda fikirlər tam formalaşmır. Onlar dərk etmirlər ki, bizim ailədə vəzifələrimiz nədir”.

Ailələrin müdaxiləsi də problemdir

Bəzən boşanmalarda digər ailə üzvləri də səbəb ola bilir. Böyük məsləhəti problemi həll etdiyi kimi, onun daha da böyüməsinə də şərait yaratmış olur. Oğlan tərəfi oğlunun, qız tərəfi isə qızının haqlı olduğunu sübut etməyə çalışarkən, münasibətlər elə korlana bilir ki, hətta barışıq ehtimalı olan gənclər bundan imtina edir.

M.Zeynalova deyir: “Digər ailə üzvləri gənclərin həyatına müdaxilə edir, onları istəklərini həyata keçirməyə məcbur edirlər. Bəzən isə övladlarını iqtisadi cəhətdən asılı saxlayır, onların maddi cəhətdən güclənməsinə imkan vermir, öz təsirləri altında saxlayırlar. Bu həm ənənəvi haldır, həm də son zamanlar daha da artıb. Valideynlər övladlarına maddi kömək edirsə, onu öz istəklərini yerinə yetirməyə də məcbur edir “mən sənə pul verirəmsə, mənim dediklərimi etməlisən, ailənə, övladlarına bu cür davranmalısan” kimi təzyiq göstərirlər. E.Hüseynova isə valideynlərin hər zaman övladlarının problemlərini həll etməklə onlarda məsuliyyət hissinin formalaşmamasına səbəb olduqlarını bildirdi: “Bəzən iki tərəf arasındakı konflikti yatırmaq daha asandır, nəinki bura bir neçə nəfər qarışanda. Bu zaman keçmişdə baş verən konfliktlər də yada düşür, məsələ daha da böyüyür. Valideynlər çalışmalıdırlar ki, ailə məsələlərinə qarışmasınlar. Onlar hər zaman övladlarının problemlərini həll edəndə, onlar da hər şeyi ata-anadan gözləyəcəklər. Hətta ailə qurub övlad sahibi olanda da, məsuliyyəti öz üzərlərinə götürməyəcək. Əlbəttə, ağsaqqal məsləhəti almaq yaxşıdır, amma çağrılmadan da kömək etmək düzgün deyil. Bundan başqa məhkəmədən əvvəl psixoloqa müraciət etsələr yaxşı olar. Çünki bəzən araşdıranda məlum olur ki, çox adi bir səbəbdən boşanmaya qərar verirlər”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2011.- 28 oktyabr.- S.12.