Bakını Azərbaycana qazandıran gün

Qafqaz İslam Ordusunun erməni-rus birləşmələri üzərinə zəfər yürüşündən 93 il ötür

93 il öncə sentyabrın 14-ə qədər Bakı bizim deyildi. Bu şəhərdə Azərbaycan türkünün iradəsi hakim deyildi. Varlı neft şəhərinə mart qırğınından sonra kütləvi şəkildə türk-müsəlman əhalisinin Bakıdan çıxarmış erməni-rus birləşmələrin nəzarət edirdi. Qeyd edək ki, Böyük Oktyabr çevrilişindən sonra böyük Rusiya imperiyasında xaos hökm sürürdü. Bolşeviklərin başı hakimiyyəti möhkəmləndirməyə qarışmışdı, çevrilişi qəbul etməyən çar generalları ölkəni öz aralarında bölmüşdülər. Bolşeviklər yalnız ölkənin mərkəzi hissələrinə nəzarət etsələr də, müstəmləkə ucqarlarında hakimiyyəti ələ almış erməni-rus bolşevik birləşmələrinə dəstək verirdilər. İmperiya rəhbərləri neftlə zəngin Bakı şəhərinin dəyərini yaxşı bilirdi.

O zaman Bakı mart qırğınlarından təzəcə çıxmış, etnik tərkibcə dəyişmişdi. İndi burada tarix ərzində heç zaman olmamış kimi erməni və ruslar çoxluq təşkil edirdi.

Noyabrın əvvəllərində Bakıda Şaumyan başda olmaqla bolşeviklər hakimiyyət qursalar da, bu, real gücə malik deyildi. Bolşeviklər antiazərbaycan siyasəti yeridirdi. Hakimiyyətlərini möhkəmləndirməkdən ötrü türk-müsəlman əhalisinə qarşı soyqırımlara başlamışdı. Bakı Sovetinin əsas məqsədlərindən biri Bakı neftini əldə saxlamaq idi. Ona görə də Azərbaycan ərazilərində kütləvi qırğınlar törətdilər. Bolşeviklərin silahlı dəstələri Azərbaycanın qərb rayonlarını öz təsirləri altına almaq üçün genişmiqyaslı əməliyyatlar aparır. Şamaxı istiqamətində irəliləyən bolşevik-daşnaklar yollarına çıxan bütün Azərbaycan kəndlərini çapıb-talayır, dinc əhaliyə zülm edirdilər. Mart hadisələrindən sonra azərbaycanlı əhali İrana və Azərbaycanın digər bölgələrinə köçmüşdü, şəhərdə türklər azlıq təşkil edirdi. İyun ayında Bakı Soveti məğlub olandan sonra (qeyd edək ki, Gəncədə formalaşmış milli qüvvələrin və Nuru Paşanı rəhbərlik etdiyi Qafqaz İslam Ordusunun zəfər yürüşü iyun ayından başlanmışdı. İyun-iyul aylarında aparılan uğurlu əməliyyatlar nəticəsində Bakı Sovetinin qüvvələri darmadağın edilmiş, Bakıda hakimiyyət Sentrokaspi adlanan oyuncaq rejimin əlinə keçmişdi. Mayın 28-də Tiflisdə elan olunmuş, iyunun 17-də Gəncəyə köşmüş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin, Fətəli xan Xoyski hökumətinin hakimiyyəti bütün Azərbaycan ərazisinə yayılmamışdı. Ermənilər onsuzda Qarabağda separatçılıq edir, Azərbaycan dövlətinə arxadan zərbə vururdular. Bakı da ermənilərin əlində qaldıqca Azərbaycan dövləti üçün daim təhlükə qalacaqdı. Bir sözlə, Bakısız Azərbaycan başsız bədənə bənzəyirdi və tarixi Azərbaycan şəhəri ermənilərdən geri alınmalı idi.

Bu dövrdə Azərbaycan milli ordu hissələri xeyli zəif idi. Gəncədə olan Nuru Paşanın rəhbərlik etdiyi qüvvə isə beynəlxalq təzyiq altında idi və əməliyyat keçirməyə risk etmirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, türk ordusu qəti qərar verdi və milli Azərbaycan qüvvələri ilə birgə Bakı yürüşü başlandı. Qafqaz Azərbaycanın yeni təşkil olunan Milli Ordu birləşmələri ilə Göyçay yaxınlığında bolşevik-daşnak birləşmələrini məğlub edərək Bakıya doğru irəliləyir. Paytaxta doğru bir neçə istiqamətdə hərəkət edən ordu birləşmələri Şamaxı, Kürdəmir və digər yaşayış məntəqələrini işğaldan azad edir. Sentyabrın 15-də türklərin şücaəti və qanı bahasına Bakı erməni və rus birləşmələrindən azad olundu və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti öz hakimiyyətini bütün ölkə boyu təmin etdi. Nuru Paşa sentyabrın 16-da parad qəbul edərək təntənəli şəkildə şəhərə daxil oldu. Milli hökumətin paytaxtı sentyabrın 17-də Gəncədən Bakıya köçürüldü. Türklər Bakının azadlığı uğrunda döyüşlərdə 1130 şəhid verdilər.

Bakının işğaldan azad edilməsi Azərbaycan dövlətçiliyi üçün ən böyük töhfə və o dövr üçün böyük hadisə idi. Şəhər azad ediləndən sonra irqindən, dinindən, dilindən, millətindən asılı olmayaraq bütün insanlara bərabər münasibət bəslənilir. Silahlar yığılır, şəhərdə qayda-qanun bərpa edilir, dükan-bazar işləməyə başlayır.

Azərbaycan xalqı hər il 15 sentyabrı Bakı şəhərinin qurtuluş günü kimi qeyd edir, şəhərin alınması üçün canını vermiş Azərbaycan və türk şəhidlərini yad edir. Bu baxımdan 15 sentyabr həm də Azərbaycan və Türkiyə xalqları arasında qardaşlığı, dostluğu simvollaşdıran gündür.

Aslan

Olaylar.- 2011.- 15 sentyabr.- S.5.