Siqaret-məişət narkomaniyası

Qiymət artımının nəticəsi

Qabil İbrahimli: “Bu artımda ən çox itirən sadə istehlakçılardır”

Eyyub Hüseynov: “Siqaret çəkmək aludəçilikdi, sadəcə qiyməti artırmaqla bunun qarşısını almaq asan deyil”

Belə deyirlər ki, siqaret çəkən iki dəfə özü ilə fəxr edir. Bir siqaretə başlayanda, bir də atanda. Əlbəttə, bunu çəkənlər bilər, amma bu söz də əbəs yerə deyilməyib. Lakin son zamanlar qadınlar arasında da siqaretə meylin artması isə, bu fikri bir az dəyişdirib.

Görəsən, qadınlar siqaret çəkərkən nə düşünürlər? Nə düşünmələrindən, özlərini necə hiss etmələrindən asılı olmayaraq bu siqaretin zərərlərini azaltmır. Belə ki, tütün tüstüsünün tərkibində insanın sağlamlığı üçün təhlükəli olan bir sıra maddələr, o cümlədən, karbon oksidi (dəm qazı), nikotin alkoloidi, ammonyak, sianid turşusu, tütün qətranı, kanserogen təsirli sulu karbonlar, radioaktiv polonium elementi, hidrogen-sulfid, bədxassəli şişlər törədə bilən (xüsusilə ağciyər şişlərini) kadmium, ondan başqa insan orqanizmi üçün təhlükəli olan nikel, qurğuşun, xrom və stronsium kimi metallar aşkar edilib. Bunların hər biri ayrı-ayrılıqda çox zərərli olduqlarını nəzərə alsaq, hamısının birlikdə qəbulunun hansı nəticələrə səbəb olacağını anlamaq heç də çətin deyil. Aparılan araşdırmalara görə, karbon oksidi (dəm qazı) qanda xolesterinin miqdarını artırır və aterosklerozun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bundan başqa o, aşağı ətraf damarlarının zədələnməsi, son nəticədə səyriyən endarteriitin başlanğıc mərhələsində dərinin avazıması (solğunlaşması), barmaqlarda keyləşmə, toxumalarda qidalanmanın pozulması və nəhayət qanqrena xəstəliyinin əmələ gəlməsi ilə müşayiət edilir. Bundan başqa uzun müddət siqaret çəkmək damarların skleroz xəstəliyini törədir, cinsi fəaliyyəti zəiflədir, miokard infarktı, insult, ürək əzələsinin və beynin arteriyalarının xəstəliklərinin törəməsinə zəmin yaradır. Sianid turşusunun təsirilə insan orqanizmində oksigen aclığı törənir, iflic baş verir və tənəffüs dayanır. Xüsusən də, qadınların siqaret çəkməsi daha təhlükəli nəticələrə səbəb ola bilir. Axı qadınlar həm də anadır. Onlar bu zərərli vasitələrdən istifadə etməklə təkcə özlərini yox, həm də övladlarının da sağlamlıqlarını təhlükə altında qoyurlar. Qeyd edək ki, bir tərəfdən siqaretin nə qədər təhlükəli nəticələrə səbəb olması ilə bağlı araşdırmalar aparılarkən, digər tərəfdən də mütəxəsislər istifadənin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görürlər. Bu addımlardan biri də siqaretin qiymətinin artırılmasıdır. Çünki qiymət nə qədər yüksək olsa, alıcılıq qabiliyyəti də müəyyən qədər azalır. Artıq bir neçə gündür ki, paytaxtda bəzi satış obyektlərində siqaretin qiymətində 10-15 qəpik artım müşahidə olunur. Bu artımın əsas səbəbinin nə olduğunu və hansı nəticələrə səbəb olacağını ekspertlərlə araşdırdıq.

Pullar kimin cibindədir

Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov bunun süni qiymət artımının bir hissəsi olduğunu deyir. “Prezident də süni qiymət artımı ilə bağlı narazılığını bir neçə dəfə bildirib və buna qarşı mübarizə aparmağın zəruriliyini gündəmə gətirib. Amma təəssüf ki, bu gün hələ də Azərbaycan bazarında inhisarçılıq hökm sürür və bu tütün, tütün məmulatlarına da təsir edir”. O həmçinin bildirdi ki, qiymət artımının nəticələri müxtəlif ola bilər: “İstehlakçılar hüquqlarını qoruyan bir təşkilat sədri kimi siqaretin qiymətinin yüksək olmasının tərəfdarıyam. Çünki qiymət yüksək olarsa, bu zaman insanlar onu ala bilməz. Digər tərəfdən bu siqaret çəkənlər üçün 10-15 qəpik yüksək məbləğ kimi görünməsə də, amma ümumilikdə bu milyonlarla vəsait deməkdir ki, bu da istehlakçıların “cibindən çıxır”. Bunun isə qarşısı alınmalıdır. Çox təəssüflər olsun ki, dünya iqtisadi sistemində gedən proseslər Azərbaycan bazarında yalnız istehlakçının zərərinə olan formada əks olunur. Belə ki, Ümumdünya iqtisadi böhranı baş verəndə bu prosesi daha yaxşı müşahidə etdik. Həmin dövrdə bütün dünyada qiymətlər ucuzlaşdı, lakin bizim istehlakçılar bundan istifadə edib ucuz mal ala bilmədi. Ancaq dünya bazarında olan hər bir qiymət artımı bizim bazarda müşahidə olunur. Bu proses dəyişməsi üçün ilk növbədə qanunlarda dəyişikliyə ehtiyac var. Ölkənin antiinhisar qanunu yaxşı işləmir və bunu həyata keçirən dövlət orqanları səmərəli fəaliyyət göstərmirlər. Nəticədə, əziyyət çəkən istehlakçı olur. Hökümət istehlakçıların mənafeyini təmin edən qanunvericilik bazası formalaşdırmalıdır”. E.Hüseynov sədr olduğu təşkilatın artıq istehlakçıların hüquqlarının qorunması ilə bağlı yeni bir layihə hazırladığını da əlavə etdi. “Artıq “İnfliyasiya ilə mübarizədə istehlakçıların rolu” adlanan layihəsini hazırlamışıq. Bu layihə üzərində işləyərkən sahibkarlarla bir çox işlər aparıb, dövlət orqanlarına təkliflər vermişik”.

Böhrana işarə

İqtisadçı ekspert Qabil İbrahimli isə qiymət artımının səbəblərinin müxtəlif olduğunu qeyd etdi. Onun sözlərinə görə, qiymət artımı öncəliklə neftin qiymətinin artımı ilə bağlı ola bilər. “Dünya bazarında neftin qiymətinin bahalaşması hər zaman digər məhsulların da qiymətinə təsir edir. Bu dəfəki artım da bununla bağlı ola bilər, yəni bu məhsulların maya dəyərində enerji məsrəflərini artırıb bu da məhsulların qiymətinin artımına səbəb olur. Hesab edirəm ki, siqaretin qiymətinin də artması idxal infliyasiyasıdır. Eyni zamanda bu insanların yaratdığı süni artım da ola bilər. Lakin daha böyük ehtimal isə, neftin qiymətinin artımı ilə bağlıdır”. Ekspert həmçinin qiymət artımının yeni iqtisadi böhranın başlaması ilə bağlı olacağını bildirdi. “Bu artımlar yeni bir qlobal iqtisadi böhranın dalğasıdır. 2008-ci ildə də eyni hadisə baş vermişdi. Yəni öncə neftin, sonra idxal olunan məhsulların qiyməti qalxdı və sonra iqtisadi böhran başladı. Bu gün Avropanın bir sıra ölkələrində borc böhranı var. Yunanıstanda başlanan böhran dalğası, İtaliya, İspaniya, Portuqaliyaya yayılıb. Çox təəssüf olsun ki, hökümət bu böhranları izləyib, ona adekvat tədbirlər hazırlamır”.

Kim uddu, kim uduzdu?

Ekspertlər qiymət artımını müxtəlif səbəblərlə izah etsələr də, o da məlumdur ki, dünyanın bir sıra ölkələrində siqaretin baha satılması istifadənin qarşısının alınmasına xidmət edir. Bizdə bu artımın istifadəçilərin sayının azalmasına səbəb olacağı ehtimalı isə, real görünmür. Ümumiyyətlə, ekspertlər də qiymət artımının müsbət nəticə verəcəyinə inanmırlar. E.Hüseynov hesab edir ki, qiymət siyasəti ilə siqaretin çəkilməsinin azaldılması çətin prosesdir. “Afrikada insanların müxtəlif bitkilərdən siqaret hazırladıqları məlumdur. Yəni, siqaret çəkmək aludəçilikdi, sadəcə qiyməti artırmaqla bunun qarşısını almaq asan deyil”. İqtisadçı Q.İbrahimli isə, artımın sadəcə istehlakçının cibinə zərər verəcəyini bildirdi. “Bəzi siqaretlərdə bu artım 5-10 %, faiz bəzisində isə daha çoxdur. Bu əlbəttə ki, aşağı təbəqə insanların büdcəsi üçün heç də az məbləğ deyil. Birmənalı olaraq demək olmaz ki, qiymət artımı siqaretdən istifadəni azalda bilər. Bunu dövlət qurumları araşdırmalıdır ki, bu artım nəyə əsaslanıb, rəsmi bir açıqlama verilməlidir. Lakin təəssüf ki, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi bəyan etdi ki, bizdə bununla bağlı hər hansı bir məlumat yoxdur və bu araşdırılmalıdır. Bu da onu göstərdi ki, dövlət qurumları bu tip dəyişikliklərə hazır deyil. Qiymət artımı idxal infliyasıyasıdırsa, burada idxalçılar da itirirlər. Məsələn, onlar əgər məhsulu birinci əldən şərti olaraq bir manata alırdılarsa, indi bir manat 10 qəpiyə alacaqlar ki, bu da əlbəttə onlar üçün də uyğun deyil. Ümumiyyətlə isə, bu artımda ən çox itirən sadə istehlakçılardır”

Səmərəli üsul

Ekspertlərin də qeyd etdiyi kimi sadəcə qiymət artımı ilə məsələ həll oluna bilməz. Aludəçi istənilən halda siqaret almağa pul tapacaq. Məsələnin daha ciddi və təsirli yolunu tapmaq lazımdır. E.Hüseynov da effektli həll yollarından istifadə olunmasını vacib sayır. “Dünya siqaret istehsalçıları nə qədər qutuların üzərinə zərərli olduğunu yazsalar da, əsas məqsəd onun satılmasıdır. Azərbaycan da 10 il öncə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının “Tütün əleyhinə çərçivə” konvensiyasını ratifikasıya edib. Konvensiyada siqaretin üzərində olan yazılar necə olmalıdır, nə zaman dəyişdirilməlidir və s. əks olunub. Amma təəssüf ki, biz ratifikasıya etdiyimiz sənədlərin tələblərinə əməl etmirik. Bundan başqa siqaret istifadəsinin qarşısı almaq üçün yerli qanunlarda müəyyən məhdudiyyətlər var. Məsələn, “Tütün və tütün məmulatları haqqında” qanunda birmənalı olaraq göstərilir ki, siqaretin tək-tək satışı qadağandır, çünki bu kütləvi istifadəni stimullaşdırır. Bundan başqa siqaretin təhsil, səhiyyə müəsissələri yaxınlığında, 18 yaşında aşağı insanlara da satılması qadağası var. Lakin bu gün bütün qəzet köşklərində, mağazalarda, qadağan olunan yerlərdə bu halla rastlaşırıq. Siqaretin çəkilməsinin qarşısını almaq üçün “Tütün və tütün məmulatları haqqında” qanunda göstərilib ki, siqaretin reklamı qadağandır. Lakin dəfələrlə müşahidə etmişəm ki, Heydər Əliyev adına hava limanında siqaretin açıq reklamı verilir. Bundan başqa sellofan paketlərdə siqaret gizli reklam olunur. Siqaretin istifadəsini məhdudlaşdırmaq üçün öncəliklə qanunlara əməl olunmalıdır. Sonra isə bu cür radikal addımlar atılsın. Əgər qanunlarda göstərilən üsullardan istifadə edilsə, siqaretdən istifadəni 10% azaltmaq olar”. O həmçinin əlavə etdi ki, siqaretin üzərindəki “sağlamlıq üçün zərərlidir”, “siqaret öldürür” kimi yazılar vaxtaşırı dəyişdirilməlidir. Çünki dəyişdirilməsə, istehlakçının gözü öyrənir və artıq ona əhəmiyyət vermir. Siqaretin üzərində istehsal, son yararlılıq tarixi yazılmalıdır. Bu tarixlər yazılmadığında bu gün bazarda vaxt ötmüş və zərəri daha çox ola biləcək məhsullar satılır”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2012.- 4 aprel.- S.5.