Tərcümə ədəbiyyatının qüsurları

Sovet hakimiyyəti dağıldıqdan sonra ədəbiyyatımızda bir müddət boşluq yaşandı. Bu boşluğu isə yavaş-yavaş xarici ədəbiyyatların tərcüməsi doldurub. Amma bu tərcümələrin hamısı yaxşı deyil, hətta belə demək olar ki, bir çoxu bərbad tərcümələrdir. İş o yerə çatıb ki, xarici dili yaxşı bilməyənlər də dilmanc və digər tərcümə proqramlarının köməyilə kitab tərcümə edir və belə məsuliyyətli məsələ həvəskarların peşəsinə çevrilib. Ən əsası isə xarici dillə yanaşı, öz dilimizi də mükəmməl bilməyən şəxslər tərcümə işi ilə məşğul olur. Bəs oxucular hansı tərcüməçilərdən narazıdır? Ən pis tərcümə olunan kitablar hansılardır?

Tərcüməçilərin elə özləri kitab tərcümələrindəki problemlərin əsas səbəbini Modern.az saytına danışdı. Öncə bir neçə oxucudan tərcümə ədəbiyyatı ilə bağlı sorğu götürdük.

Şəhla Rəşidova bildirdi ki, o bir oxucu kimi mümkün ola biləcək bütün kitabların tərcümə olunmasını istəyir, çünki müasir ədəbiyyatdan tərcümə nümunələri çox azdır.

”Tərcüməçilərə gəlincə isə müasir ədəbiyyatı tərcümə ilə demək olar ki, oxumuram. Ancaq əvvəlki tərcümələrin əksəriyyəti məncə məqbuldur”.

Oxucu Xanım Əliyeva: “Günel Mövludun tərcümə etdiyi “Yüz ilin tənhalığı” əsərini, Əlisa Nicatın çevirdiyi “Yad”, Zaur Səttarlının tərcüməsindəki “Aqnes”, İsaq İbrahimovun dilimizə çevirdiyi “Polkovnikə məktub yoxdur” əsərləri xoşuma gəlib. İlqar Fəhmi, Afaq Məsud da yaxşı tərcümə edir. Nəriman Əbdülrəhmanlı, Fizzə Heydərli isə pis tərcümə edir. Fizzə Heydərli “Döyüşçü klubu” kitabını tərcümə edib, ona tərcüməçiliyi vermək günahdır”.

Fariz Namazov: “Günel Mövludun tərcümələri yaxşıdır. “Yüz ilin tənhalığı”nı hər adam tərcümə edə bilməzdi, İlqar Fəhmi də yaxşı çevirir. Mən pislərin adını çəkə bilməyəcəm, amma pis tərcümə olunan əsərləri deyim - Sartrın “Ürəkbulanma”, “Beqbederin “Məhəbbət 3 il yaşayır” əsərləri”.

Məlahət Adilovanın fikrincə, Günel Mövlud və Xədicə İsmayıl yaxşı tərcümə edir. Bərbad tərcümə Fizzə Heydərlinin çevirdiyi “Məhəbbət 3 il yaşayır” romanıdır.

Nəriman Əbdülrəmanlı: “Bizdə tərcüməylə peşəkarlar yox, həvəskarlar məşğuldur”

Publisist və tərcüməçi Nəriman Əbdülrəmanlı nöqsanlar barəsində danışır. O, bildirib ki, tərcümə işi ilə peşəkarlar məşğul olmalıdır, bizdə isə artıq tərcümə həvəskarlığa çevrilib. “Çünki tərcümənin xüsusiyyətlərini bilməyən adamlar tərcüməçiliklə məşğul olur, bunun üçün də ortaya zəif kitablar çıxır. Bundan əlavə, kitab tərcüməsinin əsas xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, şeiri şair tərcümə etməlidir, onun şeir anlamı, şeir duyğusu olmalıdır, tərcümə olunan nəsrdirsə, nasir çevirməlidir. Bunlar olmayanda ortaya zəif, az qala texniki tərcümələr çıxır. Birdə ki, tərcümə edən şəxs Azərbaycan dilinin imkanlarını çox mükəmməl bilməlidir, yoxsa ki, edilən tərcümələr çox sönük alınır. Bizdə bu sahəyə xüsusi, peşəkarların nəzarəti olmadığından tərcümə işi özfəaliyyətə çevrilib”.

N.Əbdülrəhmanlı bərbad tərcümələrdən danışsa da, tərcüməçilərin adını çəkmək istəmədi: “Mənim ad çəkməyim düzgün olmazdı, çünki bəziləri qələm yoldaşlarıdır, bunu başqa yerə yoza bilərlər, paxıllıq kimi qəbul edə bilərlər. Məsləhətdir ki, oxucular, jurnalistlər bunları araşdırıb ortaya çıxarsın”.

Yazıçı öz tərcümələri haqqında məlumat verdi. “Mən bu yaxınlarda Elif Şafakın “Eşq” və İsgəndər Palanın “Şah və Sultan” romanını tərcümə edib çap etdirdim. Hazırda dünya ədəbiyyatı seriyasından Jan Pol Sartın, Borkesin, Tomas Russun, Nəcib Fazil Qısakürəyin və Miguel Angel Asturyasın “Seçilmiş əsərləri”ni tərcümə edib çapa vermişəm. Elə indi Paulo Coelhonun “Zahir” romanını çevirirəm. Çox maraqlı və gözəl əsərdir”.

Günel Mövlud: “Mənə təqdim olunan Azərbaycan dilindən iyrəndim”

Tanınmış yazar və bir neçə kitabın tərcüməçisi Günel Mövlud: “Bu tərcümə məsələsi ümumiyyətlə Azərbaycan dilini yaxşı bilən yaxşı yazarların problemidir. Dilə professional yanaşmayan oxucunu bu tərcümə məsələləri bu qədər narahat edirsə, siz indi fikirləşin dili, sözü öz iş materialı kimi təqdim edən yazıçıya necə pis təsir edir, əsəbləşdirir? Məsələn, son illərdə oxuduğum xeyli tərcümələr arasında bu yaxşı tərcümədir deyə biləcəyim bir kitaba rast gəlməmişəm. Bunun da əsas səbəbi bizim tərcüməçilərin xarici dili deyil, öz dilimizi pis bilməkləridir. Tərcümədə problem hansısa cümlənin və ya sözün düzgün tərcümə olunmasında deyil, dilin axıcılığını, ruhunu, rahatlığını bilməməkdədir. Markesin yaxşı bir sözü var ki, tərcüməçiylə müəllif gərək birgə işləsin, yəni əməkdaşlıq etsin. Amma indi bizim Markeslə, Marankiylə, Pelevinlə, eləcə də Dostoyevskiylə əməkdaşlıq etmək imkanımız yoxdur axı? Buna görə də məcburuq ki, əsərlərin hamısını özbaşına tərcümə edək. Amma bizim əlimizdə su kimi axıb gələn, anlaşıqlı, sadə, səmimi dilimiz var. Əgər biz bu dillə işləyə bilmiriksə, bu əsərin orijinalının günahı deyil. Bir çox müəlliflər var ki, onların dili çox çətindir, o mətnləri anlamaq üçün bir çox elmlərdən xəbərdar olmaq lazımdır. Yazarın İQ-si çox yüksək olmalıdır ki, söhbətin orada nədən getdiyini anlasın”.

G.Mövlud ən bərbad tərcümə olunan əsərlərin də adını çəkib. “Viktor Suvorovun “Sonuncu Respublika, Sovet İttifaqı - 2-ci dünya müharibəsini niyə uduzdu? adlı əsəri var. Çox hissəsi memuarlardan ibarətdir, araşdırma tipində bir romandır. Bu əsər mənim son illərdə oxuduğum kitablar arasında ən bərbad, belə deyək ki, ən iyrənc tərcümədir. Mən belə fikirləşirəm ki, yazar qarşısına məqsəd qoysa ki, Azərbaycan dilini “it gününə” qoyacam, məqsədyönlü şəkildə də belə alınmazdı. Yəni o qədər iyrənc bir tərcümədir. O kitabda mənə təqdim olunan Azərbaycan dilindən iyrəndim. Bu Əlisa Nicatın tərcüməsidir. Mən hətta heyrətə gəldim ki, neçə ilin peşəkarı belə bir iyrənc tərcümə edə bilər? Mən inanmadım və Əlisa Nicat niyə o kitaba öz imzasını atıb bunu bilmədim”.

Yazar öz tərcümələri barəsində də danışıb. “Mən Markesin “Yüz ilin tənhalığı”, Murakaminin “Norveç meşəsi” və Pelevinin “Omon Ra” adlı üç böyük əsəri tərcümə etmişəm və indi də Stendalın “Qara və qırmızı” əsərini tərcümə edirəm. Ümid edirəm bəyəniləcək, çünki tərcüməçi kimi yox, yazıçı kimi o əsərləri mən yenidən yazıram. Cəhd edirəm ki, əsəri təzədən yazmış olum, yəni tərcümə etməyim. Məncə son illərdə ən uğurlu tərcümə “Yüz ilin tənhalığı”dır”.

Olaylar.- 2012.- 10 aprel.- S.8.