“Eurovision”: beynəlxalq və yerli “oyunçular”ın bəhanəsi

Şoudan əvvəl komediya oynayanlar

Bizim ölkədə əhəmiyyətli hadisələri urvatdan salmaq üzrə ixtisaslaşmış “professionallar” dəstəsi var. İndiyə qədər siyasi proseslərdə həm özünü, həm də prosesi hörmətdən salanları çox görmüşük. Çoxu dərd-azarını həll eləmək üçün seçki illərini gözləyir. Seçki ili gəldimi, əcnəbi xaricdən, iç “siyasətçilər”, “qəzetçilər”, “QHT-çilər” də daxildən təzyiqlərə, haray-həşirə başlayırlar.

Deməli, seçki ərəfəsində Azərbaycanda demokratiya, insan haqları, söz azadlığı, siyasi məhbuslar, dağılan yollar, olmayan xeyir-şər evləri yada düşür. Bir qrant davaları, məruzə, təqdimat yarışı, çıxış sırası, müsahibə xahişi başlayır ki, gəl görəsən. Xarici və daxili təzyiq vasitələri və vasitəcikləri işə salınır. Seçki bitdimi, qazana bilən qazandımı, qazanmayan da ümidini və nəfsini gələn seçkiyə saxlayıb, demokratiyanı, söz azadlığını, insan haqlarını əziz-əziz büküb qoyur arxivin bir küncünə… Gələn seçkidə üstü toz basmış söhbətlər bir də gəlir ortaya. İki onillik elə belə də yola verilib. Ən pisi odu ki, siyasi və ictimai səhnədə olan (arada onlara mədəni səhnədə olanlar da qarışır ki, bu, ümumiyyətlə, dözülməz mənzərə yaradır) bir qrup adam nə bu xislətindən əl çəkir, nə də onlardan istifadə edənlər yorulur. Arada hay-küyə gedənlər seyrəlir, yerinə “yeni qurbanlar” tapılır, amma əsas oyunçular dəyişmir! Seçkiyə beş-altı ay, bəzən bir il qalmış adamlar başlayır bizə demokratiya, azadlıq, əyilməzlik, sınmazlıq dərsi keçməyə, yazmaq, tərəfsizlik, qərəzsizlik, “Avropaya inteqrasiyanın yolunu” öyrətməyə… Elə ki məqam yetişdi, bəzilərinin səsi lap qalınlaşır, bəziləri də yavaş-yavaş boğazağrısına tutulur. Onda yağın harda əridildiyi bəlli olur…

Növbəti seçkidə hər şey yenidən başlayır…

Bu il isə təzə kampaniya var. Evində işığı yanmayandan xaricə mühacirətə getmək istəyənə, Azərbaycanda böyük iqtisadi və siyasi maraqlarını təmin etmək istəyən, donorundan “çox sağ ol” almaq ümidində olan xarici təşkilatlara qədər hamının əlinə fürsət düşüb: “Eurovision!”

Elə-belə məsələ deyil! Müstəqilliyini 20 il əvvəl bərpa eləmiş, savaşdan çıxmış, öz gücünə iqtisadiyyatını dirçəltmiş, ordusunu, infrastrukturunu qurmuş ölkədə dünya şöhrətli şou keçiriləcək! Bu ölkə bir də mədəni sferada göstərdiyi gücün, qazandığı qələbənin təntənəsini yaşayacaq!

***

Bəri başdan qeyd eləyim ki, mən qətiyyən ölkədə problemlərin olmadığı qənaətində deyiləm. Bu ölkədə sosial, iqtisadi, mədəni, siyasi, təhsil sferasında problemlər var. Bu, heç vaxt danılmayıb. Mən də bir vətəndaş kimi zaman-zaman o problemləri hiss eləyirəm, yaşayıram, aradan qaldırılması üçün çalışanları dəstəkləyib, mane olanları qınayıram. Əgər bu problemlərdən bir çoxu keçirilən beynəlxalq tədbirlər ərəfəsində aradan qaldırılırsa, mərhələli şəkildə həll olunursa, çox əla! Hansı səbəblə edilməsindən asılı olmayaraq, xaricə son iki səfərimdə Bakı aeroportundakı bütün yoxlama məntəqələrini cəmi 10 dəqiqə içində keçməyin nə qədər məmnunedici olduğunu qəbul edirəm. Avropa Birliyinin üzvü olan Macarıstanın paytaxtında pasport yoxlamasından keçmək üçün gündüz saat 11-də bir saat növbə gözlədiyim halda, gecə saat 5-də, iki təyyarənin endiyi vaxtda Bakı hava limanının sərhəd-keçid məntəqəsində cəmi iki dəqiqə vaxt sərf edib, özümün də, başqalarının da bu durumdan razılığını görmək və yazmaq xoşdu. Yolların təmiri, küçələrin işıqlandırılması, mədəni tədbirlərin artırılması, turizmin inkişafına xidmət edən otellərin, restoranların tikilməsinin də səbəbi o beynəlxalq tədbirlərdirsə, lap yaxşı! Çox sadə məntiqlə, bu tədbirlər bitəndən sonra o yollar dağıdılmayacaq, otellər sökülməyəcək, restoranlar bağlanmayacaq ki… Yaranmış xidmət vərdişinin daha yaxşı pul qazandırdığını görəndən sonra ondan da imtina edilməyəcək. Onda niyə “Eurovision” ərəfəsində yolların təmiri, binanın işıqlandırılmasından narahat olurlar ki?

Bu ölkədə heç kim evlərin sökülməsi, konpensasiyaların verilməsi ilə bağlı bəzən problemlərin ortaya çıxması faktını danmayıb. Onlarla, yüzlərlə yeni layihənin reallaşdığı ölkədə subyektiv yanaşmasına əsasən, narazı qalanlar olduğu kimi, şəxsi marağı naminə insanları narazı salanlar da olacaq. Bəzi hallarda kompensasiyalara daha ədalətli, ailə vəziyyətinə və mövcud şərtlərə görə individual baxılması ilə bağlı mübahisə eləmək mümkündü. Bunu zatən dövlətin yüksək vəzifəli məmurları da deyirlər.

Amma mən anlaya bilmirəm ki, şəhərin mərkəzində və ya Bayraq meydanı ətrafındakı köçürülmədən, Keşlədə, Sulutəpədə baş verən söküntüdən narazı qalan insan, ya da ev fırıldaqçısının qurbanı olan adam niyə günahı “Eurovision”da axtarır? Axı paytaxtın mərkəzi hissəsi yeni planda layihələşdiriləndə, Bayraq Meydanı proyekti icraya başlayanda bu ölkənin 2011-ci ildə “Eurovision”da necə təmsil olunacağını belə bilən yox idi, o ki qala qalib gələcəyini! Çox sadə bir səbəbdən… Çünki bu proyektlər 2009-2010-cu illərdə icra olunmağa başlayıb, Azərbaycan “Eurovision”da iki il sonra qalib gəlib. Bu müsabiqədən lokal səviyyədə “bəhrələnmək” istəyənlərin “arqumetləri”nin həqiqətəuyğunluq göstəricisini sübut edən bircə sadə fakt…

***

“Eurovision”dan bir də Azərbaycana beynəlxalq təzyiq üçün istifadə olunmağa başlanılıb. Əlbəttə bu beynəlxalq təzyiqin də siyasi aktivlik göstərməyə cəhd eləyən Azərbaycan boyutu var.

Amma əvvəlcə bu xüsusda aktivlik edərək, Azərbaycandakı söz azadlığı, ifadə özgürlüyü, insan haqları məsələsindən dəhşət narahat olan, yuxusu ərşə çəkilən beynəlxalq media və QHT-lərin arqumentlərinə baxaq. Onlar deyirlər ki, “Eurovision” kimi mötəbər yarışmanı söz və insan haqları sahəsində problem olan ölkədə keçirmək yarışmaya hörmətsizlikdi. Deyirlər…

İndi görək tarix nə deyir!

1969-cu ildə bu yarışma Frankonun hakimiyyəti dövründə İspanyada keçirilib. Burda artıq şərhə ehtiyac olmadığı üçün davam eləyək.

1990-cı ildə “Eurovision” Yuqoslaviyaya gəlib. Bircə onu xatırlatmaq gərəkdir ki, həmin ildə Yuqoslaviyada etnik qruplar arasında küçə döyüşləri gedirdi… Siyasi qətllər, təqiblər, media təzyiqləri bir il sonra müharibəyə çevrildi.

1999-cu ildə bu müsabiqə dünyaya İsraildən yayılırdı. Xatırlamaq üçün uzaq tarix olmamalıdı, İsraildə siyasi qarmaqarışlıqların, müharibə və təhlükənin olduğu illər idi.

2001-ci ildə Danimarka “Eurovision”a ev sahibliyi edirdi. Bu, Danimarkada irqçilik və dözümsüzlüklə bağlı ən pis vəziyyətin qeydə alındığı tarixdi. Hətta o qədər pis ki, Avropa Şurasının İrqçilik və Dözümsüzlüklə Mübarizə Komissiyası Danimarkaya xəbərdarlıq edib. Bu, Danimarkada islam əleyhinə karikaturalara start verilən vaxtlardı. Məhz bu tarixdə baş vermiş hakimiyyət dəyişikliyi ilə Danimarkada televiziya və universitetlərdə ciddi senzura tətbiqi, solçu düşüncə sahiblərinin görünməsinin yasaqlanması qeydə alınıb. Hətta dözülməzlik o həddə çatır ki, Danimarka Xalq Partiyası ölkədəki müsəlmanların qeyri-müsəlmanlarla evlənmək istəməməsini gündəmə gətirib, bununla bağlı nifrət dolu açıqlamalar yayır.

Bunu, mən yox, həmin dövrdə Avropa Şurasının və beynəlxalq təşkilatların yaydıqları hesabatlar deyir.

2004-cü ildə Türkiyə “Eurovision” müsabiqəsinə ev sahibliyi edir. Türkiyədə müsabiqə “Əl Qaidə” terror təşkilatının törətdiyi və 57 nəfərin ölümünə səbəb olan bomba partlayışından iki ay sonra keçirilir. Həmin il Türkiyədə seçki keçirilir və hakimiyyət dəyişikliyi baş verir, Türkiyənin inflyasiya həddinin ən yüksək olduğu, iqtisadi böhranın girdabında keçirdiyi ağır illərdən biri də 2004-cü ildi.

2005-ci ildə Ukrayna yarışmanın təşkilatçısı idi. Müsabiqə Ukraynada siyasi vəziyyətin gərginləşdiyi, ölkənin “narıncı inqilab” ərəfəsində olduğu zamanda keçirildi. İqtisadi böhranın artdığı, qonşuları ilə ciddi problemləri olan Ukraynada “Eurovision” xəbərləri hər gün baş vermiş kriminal olayların, prezidentliyə namizədlərə qarşı qara piar kampaniyalarının, sabiq daxili işlər naziri Yuri Kravçenkonun müəmmalı intiharının arasında itib-batırdı.

2009-cu ildə bu müsabiqənin ev sahibi Rusiya idi. Rusiya üçün insan haqları, söz, ifadə azadlığı, etnik və dini dözümlülük məsələlərində il və ayrıntılar sadalamaq yəqin ki artıq vaxt itkisidi. Hər şey aydındı…

2011-ci ildə “Eurovision” Almaniyada keçirildi. Bu il Almaniya tarixində irqçi Neonazi terrorçu qruplaşmasının ortaya çıxması, 8 türk və bir yunanın etnik zəmində qətlə yetirilməsi, qeyri-almanların evlərinə basqın edilib, yandırılması, məscidə bomba atılması ilə qaldı. “Şpigel”in yazdığına görə, Almaniya xüsusi xidmət orqanları hələ 1999-cu ildən belə bir terrorçu qruplaşmanın saxlandığı yeri müəyyənləşdirsə də, onların zərərsizləşdirilməsi istiqamətində heç bir addım atmır.

Məhz bu il Almaniyada “silahlı bank soyğunları ili” kimi də xatırlanır. Bu bank soyğunlarının istintaq araşdırması da izləri Neonazi terrorçu qruplaşmasına aparıb çıxarır.

Yenə həmin ildə Sərhədsiz Reportyorlar Birliyi hesabatında yazır: “Almanyada media azadlığı Konstitusiya ilə “təməl haqlardan biri kimi” təmin edilib. Amma buna rəğmən məlumat alma azadlığı və tərəfsiz yayın hüquqları ilə bağlı narahatlıqlar var. Almaniyada da media ciddi təzyiqlərə məruz qala bilir”.

Həmin açıqlamada 2005-ci ildə Almaniyanın “Cicero” siyasi jurnalının redaksiyasında və jurnalistlərindən birinin evində axtarış aparılmasından sonra başlayan məhkəmə çəkişməsindən bəhs edilib. Bildirilib ki, prokurorluq axtarış aparılmasına səbəb kimi jurnalistlərdən birinin “dövlət sirrinin yayılmasına dəstək verməsi ilə bağlı məlumatların varlığını” göstərib.

Sərhədsiz Reportyorlar Birliyinin Almaniya təmsilçisi Mixail Redişke bildirib: “Almaniyada xəbər qaynaqlarının qorunması adı ilə təzyiqlərə tez-tez rast gəlinir. Redaksiyalar, qəzet ofislərində axtarışlar aparılır. Elə bir müddət əvvəl Hamburqda yayınlanan bir özəl televiziyada axtarış aparılıb. Konstitusiya Məhkəməsi bu axtarışın qanunsuz olduğunu dedi. Amma mən əminəm ki, dövlət qurumları və prokurorluq məlumat alınmasına maneə yaratmağa davam edəcəklər”.

Ötən il Almaniya hökuməti şübhələndiyi vətəndaşların şəxsi kompüterlərindəki məlumatların gizli izlənilməsinə icazə verən qanunun müzakirəyə çıxarılmasını da təklif edib. Eyni zamanda terrorçularla əlaqə ilə bağlı məlumatlar əldə edildiyində vətəndaşın bütün şəxsi kommunikasiya vasitələrinin gizli olaraq dinlənilməsi və qeyd edilməsinə şərait yaradan qanun təklifi də olub, lakin ölkənin Konstitusiya Məhkəməsi bunların insan haqlarının kobud pozulması olduğunu bildirib.

M.Redikşe hazırda hökumətin bu istiqamətdə yeni qanun layihəsi üzərində işlədiyini bildirib.

Almaniyada televiziyaların tərəfsiz və qərəzsiz verilişlər yayınlamaqla bağlı da problemləri var: “Çünki bu qurumların idarə heyətlərində siyasi partiyaların üzvləri var ki, onlar da verilişləri mütəmadi olaraq öz siyasi görüşlərinin marağı çərçivəsində yönəltməyə çalışırlar. İki il əvvəl Alman İkinci Televiziya kanalı ZDF-in baş direktoru Nikolaus Brenderlə müqavilə bağlanmasına idarə heyətindəki mühafizəkar düşüncəlilər mane olmuşdu. Çünki bu kanalın idarə heyətinin üzvlərinin yarıya qədəri siyasi partiya və hökumət üzvləridir”.

Alman Qəzetçilər Birliyinin başqanı Mixail Konken isə ölkəsində son illərdə siyasətçilərin təftiş olunmağa dözə bilmədiyini qeyd edib: “Jurnalistlər artıq sadəcə düşmən kimi görülür”.

O deyib ki, medianın əzilməsinə səbəb iqtisadi asılılıqdır: “Bütün bölgə və əyalətlərdə yayımı ancaq bir neçə nəşriyyat və yayım şirkəti həyata keçirə bilir. Reklamvericilər də mediaya mütəmadi təzyiq edir. Bu isə təbii olaraq özünü senzuranı gücləndirir”.

Və nəhayət, ötən il Almaniyanın dünyaca məşhur "Quadriga" mükafatının ənənəvi təqdimetmə mərasimi olub. Bu ödül Almaniyanın birləşməsi günündə təqdim olunur. Mükafat dünyada insan haqlarının qorunması və demokratiyanı müdafiə etməsi ilə məşhurlaşmış şəxslərə verilir. 2011-ci ildə mükafata Rusiyanın baş naziri Vladimir Putin layiq görülüb!!!

Almaniyanın insan haqlarına olan “hörmət və ehtiramını” nəzərə alaraq, bir cümlə də yazmadan, keçək indiyə kimi müsabiqənin qalibi olan digər ölkələrdəki mətbuatın, həm də elə son aylarda Azərbaycanın ardıcıl tənqidçisi olan Almaniya mediasının vəziyyəti ilə bağlı rəsmi hesabatlardan sitat gətirərək yazdıqlarıma... Bunları oxuyanda “belə hallar Azərbaycanda heçmi olmayıb?” sualı ilə ağız büzənlərin, istehza ilə qaş qaldıranların olacağını bilirəm. İnformasiya əsrində, ölkənin və siyasətin məlumat üzərində qurulduğu müasir dünyada belə halların baş vermədiyi, mediadan maraqlar üçün istifadə edilmədiyi yer tapmaq xəyalında olanlar gərək Antraktidaya getsinlər.

Sual isə tam başqadı: Əgər bəzi beynəlxalq təşkilatlar və xarici media bu hallara qarşı bu qədər dözümsüzdürsə, niyə bizdən əvvəl bu halların baş verdiyi, xeyli illər öncə müstəqillik və inkişaf təcrübəsi olan ölkələrlə bağlı kampaniya başlatmırdı? Niyə o ölkələrdə media azadlığı, söz, insan haqqı, ədalət prinsipi yada düşmürdü? Niyə müsabiqəni boykota çağırmırdılar? Məsələn, “Şpigel” bizim ölkənin inkişafında, demokratik dəyərləri mənimsəməsində Almaniyanın demokratikləşməsindən daha çox maraqlıdı? APA-nın İspaniyanın inkişafına, sürətlə demokratik dəyərlərə sahiblənməsinə Azərbaycanın maraqlarından daha çox dəstək verməsi nağılı nə qədər inandırıcı olar, görəsən?

Və sualın o biri tərəfi, əgər bu media və təşkilatlar üçün insan haqlarından öndə heç bir maraq yoxdusa, nə əcəb Dağlıq Qarabağda insan ləyaqətinin ayaq altına atılmasına, Ermənistanda əsirlərə, azyaşlılar tükürpədici işgəncələr verilməsinə, təcavüz edilməsinə dözdülər? Niyə bir dəfə də insan haqqı deyib, Ermənistanla bağlı aksiya başlatmadılar? Axı Azərbaycanda haqqı pozulduğunu iddia etdikləri adamların qardaşı, bacısı, balası, anası olan azərbaycanlılar idi ermənilərin təcavüz elədikləri, qanını içdiyi, tikə-parça elədiyi... O azərbaycanlının bu azərbaycanlıdan fərqi nədəydi?

O təşkilatların bəyanatında həqiqət olan tezislər var. Bəli, doğru deyirlər, insanların mülkiyyət hüququ var, onu qorumaq lazımdı. Amma o mülkiyyətin olması üçün əvvəlcə insanların doğulduğu torpaqda yaşamaq, mülkiyyətə sahib olmaq kimi təməl haqları da var. Hər şeydən əvvəl ümumiyyətlə insanların yaşamaq, milli və dini kimliyinə görə soyqırıma məruz qalmamaq, cəzalandırılmamaq haqqı var.

Axı Azərbaycan xalqının Ermənistandakı ata-baba yurdunda yağmalanan milyardlarla dəyəri olan mülkiyyətinin də hüququ var, Qarabağda məhv edilən evlərin, abidələrin, elə o beynəlxalq təşkilatlara donorluq edən ölkələrin şirkətlərinin daşıyıb apardığı təbii sərvətlərin də mülkiyyət hüququ var. Mülkiyyət hüququ ancaq Bayılda qorunmur, cənablar!

Əgər bu beynəlxalq təşkilatlar və onlara dəstək verən “yerlilər” illərlə Dağlıq Qarabağda ermənilərin məhv etdiyi, təcavüzə uğratdığı mülkiyyət hüququnun davasını aparsaydılar, insan haqlarını barbarcasına ayaq altına alan Ermənistana bircə dəfə “dur” desəydilər, o zaman onların indiki çağırışlarının səmimiyyətinə inanmaq mümkün idi...

İndi isə... İndi anlaşılandır ki, bu, haqq, hüquq davası deyil. Bu hay-küyün əsas “ruhlandırıcısı” rolunda erməni diasporu və lobbisinin olduğunu görmək üçün xüsusi qabiliyyətə ehtiyac yoxdu. Əlbəttə, Azərbaycan üçün beynəlxalq birlikdə səsləndirilən hər “bacardı!” kəlməsi, ermənilər üçün məğlubiyyət zəngidi!

Həm erməni lobbisi və diasporunun etimadını qazanmaq, həm də Azərbaycana təzyiq etməklə maraqları təmin etmək üçün münbit şərait var! Siyasətdə fürsəti qaçırmırlar!

Faktlar və sadə məntiq beynəlxalq medianın, təşkilatların özlərinin, donorlarının maraqlarına oynadıqlarını göstərir.

Amma daha biriləri var... Nifrətinin, hikkəsinin hədsizliyindən onların yanında yer alan “yerlilər”. Hər halda bu ölkədə heç nə “Eurovision”la bitmir, yarışma mayın 26-da yekunlaşır. Gələnlər o gecə çalıb oynayacaq, sonra da gedəcəklər. Bizim tariximizə Avropanın önəmli bir tədbirinə ev sahibliyi etməyimiz yazılacaq.

Sabah açılacaq və ayın 27-si olacaq. Sonra da o biri günlər... Mübarizəni, bir hadisədən, məmurdan, prosesdən narazılığı onda da elə o prosesin, marağın, iddianın adı ilə demək, qışqırmaq, dava eləmək olar. Daha “Eurovision” niyə? Bu dava haqq-hüquq, Avropa dəyəri davası deyil axı... Bunu hamı bilir, bu komediyada oyunçu vəzifəsi üçün qonorar ödənənlər belə... Ağlı başında olanlar isə seyr eləyir. Başqa neyləyəsidi ki? Komediyanı seyr eləyərlər. Amma bu janrda oyunçular üçün çox tragik son olur həmişə: finalda tamaşaçı aktyorların ağlamağına gülür!!!

Və... Fransızlar demiş, Finit la comédie! Yəni, komediya bitir!!!

Vacib qeyd: Azərbaycan çox dram ssenarilərinin komediyaya çevrildiyi məmləkətdi! Burda rənglər zövq almaq, güllər ətir saçmaq, fəsillər yaşamaq üçündü!

P.S. “Eurovision” isə möhtəşəm şoudu. Eurovision Mahnı Müsabiqəsinin icraçı rəhbəri Yan Ola Sand necə demişdi? “Eurovision Mahnı Müsabiqəsinin populyarlığı onun qeyri-siyasi mövqe tutması ilə izah olunur. Burdan belə nəticəyə gəlmək olar ki, müsabiqə qeyri-siyasi mövqeyini itirsə, nüfuzunu da itirər”...

Vüsalə Mahirqızı

Olaylar.- 2012.- 13 aprel.- S. 5.