Xarici serial dövrü sona çatır

Yeni dövrdə bizi nələr gözləyir?

Zeynal Məmmədli: “Yerli seriallarda ictimai önəmli məsələlərə diqqət çəkilməlidir”

Təvəkkül Dadaşov: “Efiri bu qədər xarici materiallarla doldurmaq olmaz, bunun üçün Şuranın xüsusi bir qərar qəbul etməsinə ehtiyac yox idi”

Ələsgər Məmmədli: “Efiri doldurmaq istəyən tərəf izləyicinin maraqlarını düşünürsə...”

Mayın 1-dən Azərbaycanda xarici serialların yayımı dayandırılacaq. Milli Televiziya və Radio Şurasının ötən ilin dekabrında bununla bağlı verdiyi qərarın əsas məqsədi xalqın mədəni irsini təbliğ edən və mənəvi-əxlaqi dəyərlərini aşılayan yerli teleserialların çəkilməsi üçün imkanların yaradılmasıdır.

Qeyd edək ki, milli serialların çəkilməsi ilə bağlı artıq telekanallara 300 min manat verilib, bundan başqa 500 min manat da ayrılacaq. Lakin şuranın bu qərarı cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmadı. Bəziləri bu qərarı dəstəkləsə də, bir qisim bunun tədricən aparılmasını bildirdi. Qeyd edək ki, artıq bir neçə aydır bəzi telekanallar milli seriallar efirə verirlər. Lakin onlar uzun müddətdir, professional seriallara baxan tamaşaçının zövqünü oxşaya bilmir. Belə olan halda MTRÇ-nın yeni qərarı hansı nəticələrə səbəb olacaq? Media eksperti Ələsgər Məmmədli bu addımı o qədər də doğru hesab etmədiyini bildirdi. Çünki belə bir qərarı vermək Milli Teleradio Şurasının funksiyalarına aid deyil. “Hansısa filmin Azərbaycan dilinə dublyaj olunduqdan sonra yayımının dayandırılmasına hüquqi baxımından məhdudiyyət qoyulmamalıdır, çünki bu həm də söz, informasiya azadlığının məhdudlaşdırılması deməkdir. Əlbəttə, dövlət hansısa öncəlik müəyyən edir və maliyyələşdirə bilər. Bunun üçün qanunvericilikdə MTRŞ-ya konkret səlahiyyət verilib ki, dövlət sifarişlərinin istər özəl, istərsə də dövlət teleradio yayımçılarından tələb etsin. O, hansısa milli dəyərləri inkişaf etdirən, qanuna hörməti, korrupsiyanın yox olmasını təbliğ edən seriallar və ya filmlərin çəkilməsini sifariş verə bilər. Bu sifariş çərçivəsində televiziyalarda seriallar hazırlatdırıb yaya bilər. Amma konkret olaraq heç bir milli-mənəvi dəyərlərə zidd olmayan, eyni zamanda qəddarlığı, zorakılığı təbliğ etməyən, sadəcə bədii formatda çəkilmiş serialların istehsal yerinə görə məhdudlaşdırılması Azərbaycan qanunvericiliyi, qoşulduğu beynəlxalq aktlar, Avropa Konvensiyası, BMT-nin insan hüquqlarına dair bəyannaməsi, eyni zamanda “Mülki siyasi hüquqlara dair paktı”na, bundan başqa Konstitusiyaya görə də belə bir məhdudiyyət yolverilməzdir”. Media eksperti Zeynal Məmmədli də xarici serialların yayımının dayandırılması ilə bağlı verilən qərarı birmənalı qarşılamadı. “Serialların dayandırılması birmənalı olaraq XXI ərsə yaraşmayan bir qərardır. Amma burada bir düşündürücü məqam isə, Azərbaycan televiziyalarında yerli verilişlərin həcminin artırılması, yerli serialların çəkilişlərini stimullaşdırmaq kimi aktual məsələni də gündəmə gətirir və bu olmalıdır. Amma bunu xarici serialların yayımını məhdudlaşdıraraq etmək, sanki Azərbaycanı təcrid etməkdir. Bu həm də, Azərbaycan izləyicisini peyklə yayımı izləməyə məcbur etməkdir. Rəqəmsal yayıma keçdikdən sonra isə bu da məhdudlaşacaq, pullu yayım artacaq. İstər-istəməz izləyicisi də sevdiyi seriala kabel televiziyası ilə baxacaq. Burada həm kommersiya maraqlarının olduğunu güman etmək olar, başqa bir məqam isə insanların seçimini məhdudlaşdırmaq kimi də qiymətləndirilə bilər. Belə bir qərar qəbul edilmədən öncə ciddi müzakirələr getməli idi. Bu qərarla bağlı seyrçilər nə düşünür?”

Serial bumu

MTRŞ-nın ekspertiza, proqramlaşdırma və analitik şöbəsinin müdiri Təvəkkül Dadaşov insanların xarici seriallara ehtiyacının olmadığını bildirdi. “Demək olmaz ki, bu gün insanların seriallara və həqiqətən də xarici seriallara böyük bir ehtiyacı var, ona görə bunlar mütləq verilməlidir. Bu görüntünü telekanallar özləri yaradırlar. Elə kanal var ki, gündə 4-5 serial verir, axı bu tələbatdan irəli gəlmir. Onlar sadəcə əllərində olan materialı efirə verir və insanları məcbur edirlər ki, ona baxsınlar. Mayın 1-dən əllərində milli serial yoxdursa, məcbur olub maraqlı verilişlər hazırlayacaq. Xarici serialın yeri sadəcə milli seriallarla doldurulmamalıdır. Onların əvəzində mədəni-maarif, intellektual verilişlər hazırlaya bilərlər”. Qeyd edək ki, bəzi mütəxəssislər xarici serialların tədricən dayandırılmasını bildirirlər. Lakin T.Dadaşov serialların bu qədər kütləvi nümayişinin bir neçə aydır başladığını bildirdi. “Əvvəllər hər kanalda bir və ya iki serial vardı. MTRŞ-nın məlum qərarından sonra onlar əllərində olan bütün materialları efirə verdilər. Onlar özləri anlamalı idilər ki, efiri bu qədər xarici materiallarla doldurmaq olmaz, bunun üçün Şuranın xüsusi bir qərar qəbul etməsinə ehtiyac yox idi. Onlar süni surətdə efirdə serial bumu yaratdılar. Bir neçə il əvvəl də eyni problemlər var idi, bəzi telekanallar həftədə 30-40 saat Türkiyə serialları verirdi. Şuranın qərarından sonra onları müəyyən verilişlərlə əvəzlədilər. İndi də eyni prosesdir, düşünürəm ki, çox tez bir zamanda bu problem də həll olacaq və televiziyalar daha maraqlı layihələr hazırlayacaq”.

Televiziyalar hazırdır?

Qeyd edək ki, bu gün bəzi telekanallar günün böyük bir hissəsini məhz xarici seriallar yayımlayır. Lakin birdən-birə bunların dayandırılması, həm də efirin necə doldurulacağı kimi suallar yaradır. Lakin hələ ki, telekanalların sakitliyi onların bu qərarla razılaşdığına bir işarə kimi qiymətləndirilə bilər. Ə.Məmmədli isə, onların etiraz etməmələrinin başqa səbəblərlə əlaqəli olduğunu bildirdi. “Burada televiziyalar etiraz etməmələrinin əsas səbəbi, onların lisenziya aldıqları qurumun qərarlarını tənqid edə bilməmələri və ya bundan çəkinirlər. Ancaq biz müstəqil tərəflər kimi bu qərarlara obyektiv qiymət verməliyik və bu tip məhdudlaşdırıcı normalarla nəyisə tənzimləyəməyəcəyimizi dərk etməliyik. Bizə inkişaf lazımdır, bunun üçün də rəqabət mühiti də yaratmalıyıq. Rəqabət olmayan yerdə, baxımlı olan serialı çıxarıb onun yerində baxımlı olmayan bir serialı versəniz tamaşaçını zorla televiziyaya baxdıra bilməzsiniz”. T.Dadaşov bu qərarın yeni olmadığını və televiziyaların hazırlaşmaq üçün zamanlarının olduğunu bildirdi. “MTRŞ bu proseslə bağlı təxminən bir il bundan əvvəl qərar qəbul edib və proseslər də uzun müddətdir ki, başlanıb. Prezident milli serialların çəkilməsi üçün maliyyə vəsaiti ayırdı, 2011- ci ilin sonlarında artıq qəti qərar qəbul olundu. Telekanalların bu qərara hazırlığı üçün kifayət qədər vaxtları olub. Bunun üçün onların həm vaxtları, həm də vəsaitləri olub. Mayın 1-dən sonra isə, qiymətləndirəcəyik ki, onlar bu prosesə necə hazırlaşıblar. Bu günkü təhlillər onu göstərir ki, telekanallar milli serialların çəkilməsi ilə bağlı ciddi nəticələr ortaya qoymayıblar. Düzdür, xeyli serial çəkilib, bəziləri yayımlanır, bəzilərinin anonsları gedir, yəqin ki, mayın 1-dən efirlərdə bir çox yeni seriallar görəcəyik. Ümumilikdə telekanallar yaranacaq boşluğu köhnə layihələrin bərpası, yenilərinin yaradılması, sənədli eyni zamanda, bədii filmləri verməklə efirə verilməsi ilə dolduracaqlar. Hesab etmirik ki, ciddi bir problem olacaq”. Efirin necə doldurulacağına gəlincə isə, Ə.Məmmədli bildirdi ki, məqsəd efiri doldurmaq olmamalıdır. Əgər tamaşaçının diqqətini çəkmək istəyirsizsə, reytinq gətirə biləcək və böyük auditoriyanı özünə cəlb edə biləcək verilişlər hazılamalısınız. Bu serial yox, aktual proqramlar, canlı disskusiyalar ola bilər, efiri doldurmaq istəyən tərəf izləyicinin maraqlarını düşünürsə, buna uyğun şəkildə özünün yaradıcılığından istifadə etməlidir. Serial bunların içərisində çox cüzi bir yer tutur. Bu gün dünyanın bir çox telekanallarında aktual seriallar var ki, onlar gündə bir neçə saat serial verir, qalan saatlar isə, başqa üsullarla doldurulur. Televiziyalar özləri maraqlı olmalıdır ki, tamaşaçıya maraqlı efir təqdim etsinlər. Teleradio Şurası bunu hansısa inzibati qərarla etməməlidir. Bu həm də Teleradio Şurasının qanunvericilikdə nəzərdə tutulan səlahiyyətlərinə uyğun deyil. Qanuna zidd olduğunu əsaslandırmadan qadağa qoymaq düzgün deyil”.

“Birmənalı olaraq

... televiziyalar buna hazır deyil”. Bunu Z.Məmmədli telekanalların yeni qərara hazır olub-olmadığına münasibət bildirərkən dedi. Serialların müxtəlif növləri var. Məsələn, seatkom-situasiya komediyalarıdır. Bir çox xarici ölkələrdə bu serialların amerikan versiyaları tərcümə edilərək, yerli şəraitə uyğunlaşdırılıb yerli koloritlər artırılaraq çəkilir. Bundan başqa həm yerli, həm də dünya klassikasından ciddi əsərlərin ekpanizasiyasıdır. Lakin bizim kinolarda bu üsuldan istifadə çox az olduğu halda, bunu televiziyanın çəkməsi asan deyil. “Çünki televiziya azməsrəfli çəkiliş deməkdir ki, bu üsullarla belə serialları çəkmək təcrübəmiz yoxdur. Hansı texnika ilə işlənilməsi, rejissor, prodüser işinin özəlliklərinin öyrənilməsi, büdcənin müəyyən olunması və s. baxımından təcrübələr öyrənilməli idi. Bu gün Türkiyə serialları Yaxın Şərqi bürüyüb. Amma televiziyalar onlara ayrılmış pullarla kadrlarını həmin çəkilişlərə göndərdimi, kadr hazırladımı?” O həmçinin Milli Teleradio Şurasının izləyicilərdə demokratik dəyərlərin alışması, çağdaş dünya ilə bütünləşmə kimi xüsusiyyətləri özündə əks etdirən serialların çəkilməsinə maraqlı olmalıdır.

“Təkcə məişət, əyləncəli seriallar çəkilməməlidir. Elə bir reklam bazarı da yoxdur ki, oradan gələn gəlirlər hesabına serial çəkilsin. Ona görə də yerli seriallarda ictimai önəmli məsələlərə diqqət çəkilməlidir. Bu səbəbdən də MTRŞ dövlət sifarişi elan etməlidir. Məsələn, M.S.Ordubadinin “Qılınc və qələm”, Əziz Alpoutun “Xatirələr”, milli istiqlal mücadiləsi aparan azərbaycanlıların xaricdəki həyatı və s. əsərləri əsasında, bundan başqa ötən əsrin əvvəllərində yaşamış tarixi şəxsiyyətlər, H.B.Zərdabi, M.F.Axundovun həyatı haqqında seriallar çəkmək olar. Çünki kanallara sadəcə 300, 500 min manat ayırmaq, bunun necə, nə üçün xərclənəcəyinə nəzarət etməmək dövlət büdcəsindəki pulların nəzarətsiz, mənasız, hədəfsiz xərclənməsi deməkdir”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2012.- 20 aprel.- S.13.