Ayaqüstü yeyilən qida depressiya yaradır...

Sevgim Rəhmanov: “Kartofu evdə özləri hazırlayıb uşaqlara versələr...”

Tahir Əmiraslanov: “Bu qidalar narkotik kimidir, bir neçə dəfə yedikdən sonra asılılıq yaranır”

Nəsib Quliyev: “Ayaqüstü qidanın uşaqlara verilməsini qəti şəkildə məsləhət görmürük”

“Yemək üçün yaşama, yaşamaq üçün ye” bu deyimi adətən yeməyə düşkün olanlar üçün deyirlər. Amma deyəsən artıq yeməklər yaşamağımız yox, ölməyimiz üçün hazırlanır. Əvvəl isti ocaqda təbii məhsullarla bişirilib, süfrə ətrafında yeyilən yeməkləri indi mənşəyi bəlli-olmayan süni qidalar əvəz edir. GMO məhsulların həyatımıza daxil olması, qidaların tərkibinə müxtəlif qatqıların əlavə olunması ilə artıq yaşamaq üçün yediyimiz qidaların bizi məhv etdiyini görürük. Bunların sırasına bir də ayaqüstü qidalar əlavə olunub.

Hər gün şəhərin müxtəlif yerlərində yeni fast-food qidaları satılan obyekt açılır. Bunlar da əsasən, ofislər, təhsil ocaqlarının yaxınlığında yerləşir. İşdən çıxarkən acanlar, ya da işlədiyi yerdə yemək imkanı olmayanlar üçün bu yerlər çox əlverişlidir. Hər gün çoxlarının qəbul etdiyi fast-food qidaları: peroşki, dönər, müxtəlif növ hamburgerlər, cız-bız, soyuq buterbrodlar, sandviçlər, pizza, qızardılmış kartof çipsi, toyuq, kolalı içkilər, kappuçino və s. sürətli və ucuz başa gəldiyinə görə sevilir və çox istifadə edilir.

İşdə, şəhərdə gəzərkən, daha çox bu növ yeməkləri sifariş verir, alır, gündəlik rasionumuza çeviririk. Fast-food təkcə küçədə yox, bəzən evdə də “köməyimizə” çatır. İşdən yorğun gələndə yemək bişirməmək üçün bu qidaların satıldığı obyektlərə üz tutur ailə üzvlərinin sayına uyğun sayda “şam yeməyi” alırıq. Bəzən isə, mağazalardan aldığımız qablaşdırılmış hazır yeməkləri - yəni, süni qidaları həll edib mədəmizə ötürürük. Düşünürük ki, nə gözəl, həyat necə də asanlaşıb, rahat olub. Bəs bütün bu qidaları yeyərkən sağlamlığımıza təsirinin olub-olmaması haqda düşünürükmü?

Nə yediyimizi bilirik?

Çox düşündürücü məqamdır ki, ömründə bir dəfə bu qidaların satıldığı yerlərə baş çəkən biri mütləq ikinci dəfə də ora getmək istəyir. Hətta iş o yerə çatır ki, bəzilərimiz küçəyə çıxıb həmin qidalardan yeməsək özümüzü narahat hiss edirik. Ən azı gündə bir dəfə bu qidalardan yemək ehtiyacında oluruq. Bu həm də psixoloji asılılıqdır, lakin araşdırmalara görə, bu qidalar təkcə asılılıq yaratmır. Belə ki, isveçrəli alimlər mütəmadi olaraq fast-fud yeyən insanlar hövsələsiz olduğunu, digərlər insanlarla müqayisədə daha çox depressiyaya düşdüklərini müəyyən ediblər. Buna səbəb qidanın tərkibindəki yağlardır. Əlbəttə, təsir sadəcə psixoloji yox, həm də fizikidir. Bu qidalar həmçinin kişilərdə sonsuzluq riskini artırır. Alimlər bildirir ki, bu cür tez hazırlanan qidaların tərkibindəki kimyəvi və fiziki dəyişikliyə uğramış qatışıq maddələr bədənin müqavimətini zəiflədir.

Tərkibi

Fast-food məhsullarındakı yağlar heyvan mənşəlidir, əksəriyyətində isə doymuş yağ var. Həmçinin bu qidalar insan orqanizmi və maddələr mübadiləsi üçün çox zərərli olan bir konserogen maddələr, çoxlu miqdarda duz var. Bu qidalar hazırlanarkən adətən, keyfiyyətsiz məhsullardan istifadə olunur. Bunlar isə, bir çox ciddi xəstəliklər mədə, bağırsaq, xərçəngin yaranmasına belə səbəb ola bilir. Əlbəttə, bunlar həm də istehsal normalarının pozulması deməkdir. Tacirlər və istehsalçılar birliyinin sədri Sevgim Rəhmanov məhsulların qaydalara uyğun hazırlanmasını bildirdi. “İstehsal olunan bütün qidalar sənədə uyğun hazırlanmalıdır. Qida məhsulları, sənədə uyğun hazırlanırsa, onun hazırlanması üçün istifadə olunan keyfiyyətlidirsə, normal şəraitdə saxlanılırsa, daşınmasında heç bir əngəllər törədilmirsə həmin məhsullar yeyilməyə layiqdir. Bu qayda ümumi qidalarla bağlıdır. Amma hər gün fast-food yeyib, otursaq həyat tərzi keçirmək əlbəttə də ki, zərərlidir”. O həmçinin bildirdi ki, bu məhsulların hazırlanma tərkibi ilə bağlı araşdırma aparmamışıq, lakin qidalar hazırlanarkən mütləq qayda qanunlara əməl olunmalıdır. Məsələn, qaydalara görə, tort hazırlanarkən mütləq şit yağdan istifadə edilməlidir, başqa yağdan istifadəsi qanunsuzdur. O zaman zəhərlənmə olur ki, texnologiyaya uyğun hazırlanmır.

Hədəf uşaqlardırsa?

Fast food yeməkləri nəinki böyüklərin, hətta uşaqlarımızın da gündəlik və sevimli yeməklərinə çevrilib. Fast-food sənayesinin hədəfi xüsusilə uşaq və gənclərdir. Uşaqları cəlb etmək üçün əsasən məşhur cizgi filmlərinin surətlərindən də istifadə edilir. Həmçinin uşaqlar üçün xüsusi hədiyyələr verilir, bəzən isə bir hədiyyənin tamamlanması üçün bir neçə dəfə həmin qidalardan alınması kimi şərtlər olur. Cizgi filmlərində, reklamlarda belə qidaların qəbul edilməsi tez-tez göstərilir. Bunlar hamısı hələ formalaşmaqda olan uşaq təfəkkürünə təsir edir. Əlbəttə, uşaqların bu qidalara maraqlı olmasının bir səbəbkarı da valideynlərdir. Adətən, onlar uşaqlarının hansısa yaxşı bir işini qiymətləndirmək, ad günü, və s. xüsusi günlərdə övladlarını məhz həmin satış obyektlərinə aparırlar. Əslində isə, onlar övladlarının ən xoş günündə onları zəhərlədiklərini heç düşünmürlər. Şübhəsiz ki, həmin uşaqlar, sabahın gəncləri, valideynləri olaraq fast-foodu həyatlarının ən önəmli hissəsinə çevirəcəklər. Baş pediatr Nəsib Quliyev də valideynləri bu məsələdə diqqətli olmağa çağırır. “Həmin qidalarda müxtəlif xəstəliklərin yoluxma ehtimalı var, həmçinin bu qidaların tərkibi normal olmur, həm də hazırlanma normalarına əməl olunmur. Bunun heç kimə xeyri yoxdur. Ayaqüstü verilən qida insanları yoluxdura bilər, tərkibi standartlara uyğun gəlmir, uşaqlarda həzm pozğunluqları, bəzən də qida zəhərlənmələrinə gətirib çıxara bilər. Mədə bağırsaq problemlərinə səbəb olur. Ayaqüstü qidanın uşaqlara verilməsinə qəti şəkildə məsləhət görmürük”. Azərbaycan Milli Kulinariya Assosiasiyasının rəhbəri Tahir Əmiraslanov fast food-la qidalanan zaman mədəyə qan getmədiyini, buna görə də ayaqüstü yeyilən qidalar yaxşı həzm olunmadığını bildirdi. Mədəyə çox ağırlıq verir, əksər fast-foodlar bədəni tədricən zəhərləyir. O həmçinin bu qidaların uşaqlara verilməsinin tam əleyhinədir. “Dünyanın heç bir ölkəsində uşaqlar üçün kolbasa istehsal olunmur, amma bizdə var. Çünki heç kim uşaqları düşünmür, onlar üçün əsas pul qazanmaqdır, kimdir uşaqları düşünən? Bu cür reklamlar oyunlar keçirməklə onlar uşaqları cəlb edir, daimi müştəriyə çevirirlər. Bu qidalar narkotik kimidir, insana bir neçə dəfə yedikdən sonra asılılıq yaranır”.

Yemək mədəniyyətimizi sıradan çıxarıb

Əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi, artıq insanlar fast-food yeməyə o qədər adət ediblər ki, hətta ən önəmli görüşlər bu satış müəssisələrində olur. Məsələn, illərdir görüşmədikləri dostları, yaxınları ilə görüş yeri fast-food satış mərkəzləridir. Lakin bunlar həm də xalqımıza məxsus yemək ənənəsini də sıradan çıxarır. İnsanlar yüngül, asan həyat tərzinə öyrənir. T.Əmiraslanov bu gün xüsusən şəhər insanlarının çox pis qidalandığını bildirdi. “Ən çox da pis qidalanan varlı təbəqədir, çünki nə qədər çox pulu varsa, o qədər də zəhərli qidalar-fast-food, restoran yeməkləri yeyirlər. Bu gün valideynlər makaron, kartof bişirir, üstünə mayonez ya da ketçup vurur uşaq yeyir deyir dadlıdır. Bir şeyin ki, üstünə ketçup, mayonez vurulur, uşağın dad bilmə qabiliyyətin məhv edir, inkişafına da maneə olur. Bu qidalar sadəcə az vaxt sərf edirik, lakin dad, keyfiyyət və digər məsələlərdə itiririk”.

Küçə satışları

Bu qidaların tərkibi hazırlanma şəraiti bir tərəfə onlar çox zaman onlar satış normalarına da əməl etmirlər. Küçələrdə, xüsusən də avtomobil yollarının kənarında, üstü açıq obyektlərdə satılan bu qidalar, həm də müxtəlif xəstəliklərin yayılma obyektləridir. S.Rəhmanov satış obyektlərinin normalara cavab verməməsinin ciddi bir pozuntu olduğunu bildirdi. “Ticarətdə qayda qanun yaratmaq üçün ticarət haqqında qanun olmalıdır. Bu gün isə, ticarət Nazirlər Kabinetinin 1998-ci ildə verdiyi 80 nömrəli qərara görə nizamlanır. Həmin qərar isə, həm köhnədir, həm də oradakı qaydalara əməl olunmur. Küçələrdə qidaların normalara uyğun satılmamasına polislər, yerli icra hakimiyyəti orqanları, səhiyyə işçiləri cavabdehdir. Axı həmin şəxslərin, küçənin ortasında, üstü açıq, xalatsız, tibbi arayış olmadan, çirkli əllərlə satış həyata keçirmələrinə kim icazə verir? Bu mövzular araşdırılmalıdır. Yeyinti məhsullarını istehsal edən və satanların tibbi kitabçaları, əyinlərində xalat, əlcək olmalıdır. Əlbəttə, bu normalar pozulduğundan insan orqanizminə mütləq zərər verəcək”.

Qiymət ucuz, bəs keyfiyyət

Məlumdur ki, ölkədə satılan fast-foodların əksəriyyətinin xammalı müxtəlif xarici ölkələrdən gətirilir. Tez-tez də müxtəlif alimlər bu məhsulların zərərləri ilə bağlı məlumatlar yayırlar. Lakin hələ ki bu araşdırmalar idxala təsir etmir, həmin məhsullardan istifadə olunur. Əlbəttə, onların nə dərəcə keyfiyyətli olması da düşündürücü məqamdır. S.Rəhmanov da bu qidaların tərkibinin açıqlanmasını vacib hesab edir. ““Mc-Donalds, “Coca-cola”, “Pepsi-cola”, kimi içkilər gətirilir, lakin onların tərkibi açıqlanmır. Valideynlər anlamalıdırlar ki, orada yeyilən kartofu evdə özləri hazırlayıb uşaqlara versələr daha çox xeyirli olar, nəinki necə hazırlandığı məlum olmayan yerdə yemək”. Qeyd edək ki, bu qidalar çox zaman daha ucuz qiymətə təklif olunur. Qiymətin ucuzluğu insanları, xüsusən də gəncləri, yeniyetmələri daha çox cəlb edir. T.Əmiraslanov isə, ucuzluğun keyfiyyət göstəricisi kimi qəbul etməyin tərəfdarı deyil. “Ucuz ətin şorbası olmur, yəni əgər qida keyfiyyətlidirsə, onun müəyyən qiyməti var. Qiyməti həddindən artıq aşağı salmaq olmaz. Amma bir tərəfdən isə, bizim öz restoranlarımızda qiymətlər çox yüksəkdir, bu o demək deyil ki, oradakı qidalar keyfiyyətlidir. Ona görə də, qiymətə görə, qidanın keyfiyyəti dəyərləndirilmir. Satış qiymətində ərzağın qiyməti 20-25%-dən artıq təşkil etməlidir. Bu cür aşağı qiymətə satırlar ki, çox alsınlar bu ticarət qaydalarıdır, normaldır. Qiymətdən asılı olmayaraq fast-foodların tam əleyhinəyəm, bu qidaları qəbul etməyi zərərli hesab edirəm”.

Gülxar Şərif

Olaylar.- 2012.- 25 aprel.- S.13.