Azərbaycanı layiqincə təmsil edən diaspor təşkilatları

Zaman-zaman ölkədə və regionda baş verən bu və ya digər proseslər səbəbindən bəşəriyyətin dörd bir yanına səpələnmiş soydaşlarımızın coğrafi məkan baxımından dünyanın istənilən nöqtəsində var olduğunu desək yanılmarıq. Müxtəlif səbəblərdən dünyanın ayrı-ayrı ölkələrinə köç etmiş soydaşlarımız yaşadıqları ölkələrin ictimai-siyasi həyatında önəmli rol oynayaraq həmin ölkələrdə Azərbaycan diasporunun formalaşdırılmasına nail olublar. Artıq dünyanın hər bir ölkəsində fəaliyyət göstərən Azərbaycan diasporu ölkəmizi həmin dövlətlərdə layiqincə təmsil edir, xalqımızın və dövlətimizin üzləşdiyi problemləri dünya ictimaiyyətinə çatdırırlar.

Almaniya---Bu gün Azərbaycan diasporu coğrafi məkan baxımından ən geniş şəkildə Avropada yayılıb və formalaşıb. Soydaşlarımızın da tarixən mühacirət etdiyi ölkələr sırasında Avropa dövlətləri başlıca yer tutub. Avropa ölkələri sırasında isə azərbaycanlıların daha fəal olduğu ölkə Almaniya hesab edilir. Bu ölkəyə azərbaycanlıların mühacirəti tarixin müxtəlif zaman kəsimində baş versə də, azərbaycanlıların diaspor kimi formalaşması əsasən XX əsrin 80-90-cı illərinə təsadüf edir. 1988-ci ildən etibarən Almaniyada fasilələrlə onlarla cəmiyyət fəaliyyət göstərib ki, onların əksəriyyəti bu gün də işini davam etdirir. Bunlardan biri kimi 1988-ci ildə Berlin şəhərində yaradılmış "Azərbaycan-Almaniya Cəmiyyəti"ni göstərmək olar. Eyni illərdə bu ölkədə "Azərbaycan Kültür Ocağı" və onun nəzdində "Savalan" jurnalı, "Ocaq" Cəmiyyəti, "Odlar Yurdu" Mədəniyyət və Təhsil Cəmiyyəti yaradıldı. Müsbət məqamlardan biri ondan ibarət idi ki, soydaşlarımızın təsis etdiyi cəmiyyət və birliklər yalnız paytaxt Berlin üçün xarakterik deyildi, Almaniyanın digər iri şəhərlərində də Azərbaycan cəmiyyətləri, müxtəlif birlik və təşkilatlar yaradılırdı. 1990-cı ildə Frankfurt şəhərində "Azərbaycan Mədəni Əlaqələr Cəmiyyəti", Köln şəhərində "Azərbaycan Kültür Cəmiyyəti", Nürnberq şəhərində "Azərbaycan Kültür Dərnəyi"nin yaradılmasını buna misal göstərmək olar. 1991-ci ildə Bonn şəhərində "Azərbaycan Kültür Ocağı", Düsseldorf şəhərində "Alman-Azərbaycan Cəmiyyəti"nin yaradıldı. 1997-ci ildə isə Limburq şəhərində "Azərbaycan Evi" fəaliyyətə başladı. Bütün bu təşkilat və birliklər Azərbaycan Respublikası ilə Almaniya arasında ictimai-mədəni və iqtisadi əlaqələrin inkişafında yaxından iştirak edirdilər. Almaniya-Azərbaycan əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində “Almaniya-Azərbaycan Cəmiyyətləri Federasiyası”nın fəaliyyətini xüsusi vurğulamaq lazımdır. 1996-cı ildə Almaniyadakı Azərbaycan cəmiyyətlərinin vahid strukturda - "Almaniya-Azərbaycan Cəmiyyətləri Federasiyası"nda birləşməsi ilə adı çəkilən qurum təsis edildi.. Federasiyanın əsas məqsədi diaspor təşkilatları arasında əlaqələri daha da gücləndirmək idi. 1999-cu il avqustun 21-22-də AACF-nin Bonn şəhərində birinci qurultayı keçirildi. 2004-cü ilin oktyabrında Almaniyanın paytaxtı Berlin şəhərində "Nizami Gəncəvi adına Mədəniyyət İnstitutu" fəaliyyətə başladı. 2004-cü il aprel ayının 17-də isə Almaniyanın paytaxtı Berlində "Avropa Azərbaycanlıları Konqresi"nin təsis edilməsi isə müxtəlif ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıların təşkilatlanması istiqamətində əhəmiyyətli hadisə oldu. Dünyanın 28 ölkəsində 50-dən artıq diaspor təşkilatı - Rusiya, Ukrayna, Belarus, Moldova, İsveç, İsveçrə, Norveç, Danimarka, Fransa, Hollandiya, Avstriya, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan, Belçika, Finlandiya və Almaniyadakı Azərbaycan icmaları Avropa Azərbaycanlıları Konqresinın kollektiv üzvləri seçildi. Regionda azərbaycanlıların milli-mədəni xüsusiyyətlərini qorumaq, sosial və siyasi-hüquqi maraqlarını təmin etmək konqresin əsas vəzifələrindən sayılırdı. Avropa Azərbaycanlıları Konqresinın fəaliyyət sahələrindən biri də Azərbaycan, Qafqaz və Xəzər bölgələri ilə əlaqəli elmi-tədqiqat işlərini dəstəkləmək, fondlar, tədqiqat institutları, kitabxanalar və arxivlər təsis etmək idi. Təşkilat Avropada, MDB-də və digər regionlarda fəaliyyət göstərən diaspor qurumları ilə də yaxından əməkdaşlıq edirdi.

Amerika Birləşmiş Ştatları---Azərbaycan mühacirətinin ən geniş təmsil olunduğu ölkələrdən biri Birləşmiş Ştatlar sayılır. Okeanın o tayında yaşayan azərbaycanlıların sayı haqqında dəqiq məlumatlar olmasa da, müxtəlif mənbələrdə onların sayı 400 mindən 1 milyona qədər göstərilir. Hazırda Birləşmiş Ştatlarda onlarla Azərbaycan diaspor təşkilatı fəaliyyət göstərir ki, həmin təşkilatlar öz fəaliyyətləri ilə Azərbaycanı okeanın o tayında layiqincə təmsil edirlər. 1970-ci ildə Birləşmiş Ştatlarda yaranmış "Amerika-Türk Assosiasiyalar Assambleyası"nın Amerika və Kanadada 60-dan artıq şöbəsi fəaliyyət göstərir və assambleyanın əhatə dairəsi hər ötən il bir qədər də genişlənir. Assambleya Birləşmiş Ştatların mətbuat aləmində də müəyyən rol oynayır və bu ölkənin kütləvi informasiya vasitələri ilə yaxından əməkdaşlıq edir. Həmçinin Amerika-Türk Assosiasiyalar Assambleyası bir sıra dövri nəşrlər, o cümlədən, 1989-cu ildən etibarən "The Turkish World" jurnalını dərc etdirir. ATAA Türkiyə və Türk-Amerika icmalarının keçirdiyi forumlarda da yaxından iştirak edir, digər icmalarla sıx əlaqə yaradır.

1997-ci ildə Birləşmiş Ştatların Los-Anceles şəhərində yaradılmış Dünya Azərbaycanlıları Konqresi isə yalnız Amerika ərazisində deyil, dünyanın müxtəlif ölkələrindəki Azərbaycan cəmiyyətlərinin fəaliyyətini əlaqələndirməyə çalışır.

Böyük Britaniya da azərbaycanlıların daha çox məskunlaşdığı Avropa ölkələrindən biri sayılır. Bu ölkəyə azərbaycanlıların ilk nümayəndələri XX əsrin ortalarından məskunlaşmağa başlayıblar. Hazırda Londonda xeyli sayda azərbaycanlı yaşayır və güclü diaspor təşkilatları fəaliyyət göstərir. Azərbaycan-İngiltərə Cəmiyyəti, Avropa-Azərbaycan Cəmiyyəti və Azərbaycan Gənclər Klubunun fəalları öz aktiv fəaliyyətləri ilə Azərbaycan həqiqətləri, Dağlıq Qarabağ problemi, ermənilərin zaman-zaman azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdikləri soyqırımlar barədə Britaniya ictimaiyyətini ətraflı məlumatlandıra biliblər. Hazırda da Böyük Britaniyadakı Azərbaycan diasporu Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması, azərbaycanlıların təşkilatlanması istiqamətində geniş və əhatəli işlər görürlər. Böyük Britaniyadakı diaspor təşkilatlarımız Azərbaycan tarixi, mədəniyyəti, adət-ənənələrinin təbliği istiqamətində də məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirirlər. Gənc nəslin millətə, Vətənə bağlılığının artırılması, Azərbaycan dilinin bu ölkədə yaşayan gənc soydaşlarımız tərəfindən unudulmaması da əsas diqqət yetirilən sahələrdən biridir. Məhz bu baxımdan Böyük Britaniyanın paytaxtı Londonda azərbaycanlı uşaqların öz dilini unutmaması üçün Azərbaycan məktəbləri fəaliyyət göstərir. Bundan başqa, Avropa-Azərbaycan Cəmiyyətinin dəstəyi ilə ingilis dilində "Visions of Azerbaiyan" jurnalı dərc olunur. Təşkilat mütəmadi olaraq Dağlıq Qarabağ problemi, Xocalı soyqırımı ilə bağlı tədbirlər keçirir, ölkəmizin üzləşdiyi problemlərin avropalılara çatdırılması üçün səy göstərir.

Rusiya Federasiyası da Azərbaycan diasporunun aktiv fəaliyyət göstərdiyi ölkələrdən hesab olunur. Qeyri-rəsmi məlumatlara əsasən Rusiya ərazisində yaşayan azərbaycanlıların ümumi sayı 3 milyona yaxındır. Ölkədə fəaliyyət göstərən ən güclü Azərbaycan diaspor təşkilatı "Ümumrusiya Azərbaycanlıları Konqresi"dir. Konqresin 2001-ci il, martın 5-də keçirilən təsis qurultayında Rusiya və Azərbaycanın yüksək dövlət rəhbərləri, ictimaiyyət nümayəndələri də iştirak edib. Rusiya dövləti ilə Azərbaycan Respublikası arasında sosial-iqtisadi və mədəni əməkdaşlığın inkişaf etməsi və dərinləşməsi prosesinə yardım göstərməyi qarşısına məqsəd qoyan konqres fəaliyyət göstərdiyi 10 ildən artıq bir müddətdə Rusiya ilə Azərbaycan arasında ikitərəfli dostluq münasibətləri, siyasi əlaqələrin inkişaf etdirilməsi istiqamətində real addımlar atıb. Təsadüfi deyil ki, Rusiya ərazisində yaşayan azərbaycanlıların bir çox görkəmli nümayəndəsi də məhz ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresinin işinə cəlb edilib: Həmçinin bu ölkədə fəaliyyət göstərən digər milli cəmiyyət və icmalar da ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresinin kollektiv üzvləridir: "Ocaq" Mədəniyyət Mərkəzi, "Azərbaycan" Cəmiyyəti, "Nizami" Cəmiyyəti, "Azəri-Dərbənd", "Odlar Yurdu" cəmiyyətləri və s. buna misal göstərmək olar. Konqresin mərkəzi strukturuna "İqtisadi İnkişaf Fondu", "Hüquqi Müdafiə Mərkəzi", "Азербайджанский Конгресс" qəzeti də daxildir. Rusiya ərazisində azərbaycanlıların ilk teleradio şirkəti, bu ölkədə verilişlərini milli dildə yayımlayan "İnter-Azərbaycan" şirkəti, "Millətin səsi", "Asudə vaxt" qəzetləri, "İrs" elmi-publisistik jurnalı, "Azərbaycan" kommersiya-sərgi mərkəzi də ÜAK-ın yardımı ilə fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2012.- 26 aprel.- S.15.