Rusiya azərbaycanlıları

Azərbaycan diasporunun ən geniş və intensiv fəaliyyət göstərdiyi ölkələr sırasında Rusiya Federasiyası xüsusilə seçilir

Bu gün Azərbaycan diasporunun ən geniş və intensiv fəaliyyət göstərdiyi ölkələr içərisində Rusiya Federasiyası xüsusi yer tutur. Hazırda qeyri-rəsmi statistikaya görə, Rusiyada 2,5 milyon soydaşımız yaşayır ki, onlar da bu ölkənin 89 subyektində məskunlaşıblar. Rusiya ilə Azərbaycanın tarixi əlaqələri X əsrdən etibarən inkişaf etməyə başlayıb. Rusiya dövlətinin qüdrətli inkişaf dövrü keçdiyi zaman başqa yerlərdə olduğu kimi, Azərbaycandan da Rusiyaya köçənlər arasında ticarət və elm xadimləri üstünlük təşkil edirdi. Tədqiqatçıların araşdırmalarına görə, Böyük Moskva knyazı III Vasili, İvan Qroznı və I Pyotrun çarlığı dövründə Rusiyaya köçən azərbaycanlı sənətkarlar, tacirlər və elm xadimləri Moskva, Sankt-Peterburq və Moskva ətrafı ərazilərdə məskunlaşırdılar. Azərbaycanlılar içərisində Rusiya dövlət idarələrində çalışanlar barədə bu ölkənin arxivlərindəki məlumatlarda da rast gəlmək olur.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyində tərcüməçi işləmiş Nəsirov və Mirzə əbu Turab Vəzirov XVII əsr Azərbaycan diasporunun tanınan nümayəndələri idilər. 1828-ci il, “Türkmənçay” müqaviləsinə qədər Rusiyaya təhsil almaq məqsədilə gedib burada daimi yaşayan soydaşlarımızdan Mirzə Abdulla Vəzirov, Mirzə Cəfər Topçubaşov, Abbasqulu ağa Bakıxanov kimi tanınmış şəxslərin adlarını çəkmək olar.

1828-1991-ci illərdə Rusiyaya axını güclənən mühacirət prosesini bir neçə mərhələyə bölmək mümkündür.

Birinci mərhələ 1828-1918-ci illəri əhatə edir. Bu illərdə əsasən elm, sənət və digər işlərlə məşğul olan Azərbaycan mühacirləri Rusiya ərazisində say etibarilə seçilən icmalarını yarada bildilər. Bu illər ərzində bir çox tanınmış azərbaycanlılar imperiyanın sayılıb-seçilən insanlarından olmaqla, bu ölkənin elminə və iqtisadiyyatına öz töhfələrini verirdilər. Rusiya elmində, hərbi sahədə, eləcə də iqtisadiyyatda danılmaz rolu olan azərbaycanlılardan Əliağa Şıxlinski, Mirzə Məhəmmədəli, Hacı Kazım, Mirzə Kazım bəy, Ağababa Sadıqov, İbrahim ağa Usubov və yüzlərlə bu kimi şəxslərin adını çəkmək mümkündür.

İkinci mərhələ 1920-1960-cı illəri əhatə edir. Azərbaycan Demokratik Respublikasının süqutundan sonra bolşevik siyasi ideologiyasının tərəfdarı olan bəzi azərbaycanlılar Rusiyaya köçməyə başladılar. Əsasən II dünya müharibəsi illərində və müharibədən sonrakı dövrdə rus qadınları ilə ailə qurub burada yaşayan soydaşlarımız Azərbaycan mühacirətinin ikinci dalğasının nümayəndələri hesab edilirdi. Bununla yanaşı, 1930-cu illərin repressiyaları zamanı Sibir, Mərkəzi və Orta Asiya, Rusiyanın ucqar əyalətlərinə sürgün edilən azərbaycanlılar həmin ərazilərdə yaşamağa məcbur olublar. Sonradan onların çox cüzi hissəsi Azərbaycana qayıda biliblər.

Azərbaycanlıların Rusiyaya mühacirətinin üçüncü mərhələsi 1960-1980-ci illəri əhatə edir. Bu dövrün mühacirəti əsasən sosial və iqtisadi səbəblərlə bağlı olub. İlk olaraq Rusiyanın əyalətlərində böyük tikililər- Sibirdə Baykal-Amur magistralı, Volqaboyunda, Tümendə yeni neft yataqlarının istismarı, eləcə də yeni şəhərlərin salınması səbəbindən minlərlə azərbaycanlı buraya köçüb. 1970-ci illərdə isə Rusiyaya təhsil almağa gedib geri qayıtmayan azərbaycanlılar çoxluq təşkil edirdi. Moskva, Leninqrad və digər iri şəhərlərə oxumağa gedən azərbaycanlılar təhsil müddəti bitdikdən sonra bu ölkədə öz ixtisasları üzrə işləyərək Rusiyada Azərbaycan icmasının ziyalı təbəqəsini təşkil edirdilər.

Azərbaycanlıların 1991-ci ildən bu günə qədər davam edən mühacirəti isə soydaşlarımızın şimal qonşumuza mühacirətinin dördüncü mərhələsi kimi xarakterizə edilir. Bu mühacirət dövrü əsasən iqtisadi səbəblərlə əlaqələndirilir. Həmin tarixdən başlanan mühacirət prosesi barədə bəzi tədqiqatlarda qeyd olunur ki, Rusiyaya mühacirət edən azərbaycanlılar ölkənin müxtəlif şəhər və rayonlarında məskunlaşdıqdan sonra Rusiyada Azərbaycan diasporunu formalaşdırmaq zərurəti meydana çıxdı. Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra Rusiyadakı soydaşlarımızın diaspor formalaşdırması prosesi xüsusi intensivliklə başlayıb və bu gün də uğurla davam etməkdədir. Hazırda Rusiya Federasiyasında məskunlaşmış azərbaycanlıları öz ətrafında birləşdirməyə çalışan 13 mərkəz fəaliyyət göstərir. Həmin mərkəzlərdən ikisi, ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresi, Rusiya Azərbaycanlılarının Federal Milli Mədəni Muxtariyyəti ətrafında Azərbaycan cəmiyyətləri və təşkilatları toplaşıb və Rusiyanın bir çox bölgəsində özəkləri mövcuddur. Ümumiyyətlə, Rusiyada Azərbaycan diaspor təşkilatları 89 subyektin hamısında fəaliyyət göstərir. Bu ölkədə fəaliyyət göstərən Azərbaycan diaspor təşkilatları və cəmiyyətlərini öz ətrafında birləşdirən iri qurumlar diaspora sahəsində fəal işlə məşğul olurlar. Belə qurumlardan geniş imkanlara malik olanı ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresidir. 2001-ci il, martın 5-də Moskva şəhərində təsis edilən ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresi həm Azərbaycan, həm də Rusiyanın rəsmi dövlət strukturları tərəfindən tanınır. Konqresin Rusiyanın 60-dan artıq şəhərində strukturu formalaşıb. Ölkənin demək olar ki, bütün iri şəhərlərində fəaliyyət göstərən Azərbaycan cəmiyyət və təşkilatları ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresinin üzvləridir. ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresi bu ölkədə kütləvi informasiya vasitələri ilə yaxından əməkdaşlıq edir. Hətta konqresin təsis etdiyi bir neçə təbliğat vasitəsi fəaliyyət göstərir. Hazırda ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresi bu ölkədə “Azerbaydjanskiy konqres” qəzetini nəşr edir. Eyni zamanda ÜAK azcongress.ru saytını yaradıb. Konqresin təşəbbüsü ilə Tümenin yerli televiziyasında Azərbaycan dilində verilişlər yayımlanır. ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresinin 2001-ci il, oktyabrın 4-də keçirilən birinci qurultayı zamanı ÜAK-ın qarşısına bir sıra məqsəd və vəzifələr qoyulub. Həmin məqsəd və vəzifələr sırasına Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olub Rusiya Federasiyasında yaşayan azərbaycanlıların vətəndaş hüquqlarının müdafiəsi, sosial-mədəni inkişafa yardım etməklə reallaşdırmaq, bu ölkədə azərbaycanlıların milli əlaqələrini, kimliyini və dinini, mədəni irsini qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirməkdir. Həmçinin Rusiya və Azərbaycan xalqları arasında dostluq münasibətlərini inkişaf etdirmək, milli-mədəni tədbirlərin reallaşdırılmasında iştirak mədəni və milli əlaqələrin müxtəlif formalarda inkişaf etməsinə nail olmaq da ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresinin qarşısında dayanan məqsəd və vəzifələrdəndir.

ÜmumRusiya Azərbaycanlıları Konqresindən başqa bu ölkədə Azərbaycan diaspor təşkilatlarını ətrafında birləşdirən böyük qurumlardan biri də Rusiya Azərbaycanlılarının Milli Mədəni Muxtariyyəti birliyidir. 1999-cu ildən fəaliyyətə başlayan AZERROS həmin il oktyabrın 10-da Rusiya Federasiyası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınıb. Qurum Rusiya hökuməti və Dövlət Duması yanında prezidentin fərmanı ilə yaradılmış Məsləhət Şurasının üzvüdür. Bununla Dövlət Dumasında səs hüququ əldə edən AZERROS ekstremizm, cinayətkarlıq, milli münasibətlər və s. məsələlərin müzakirəsi zamanı öz əlavə və dəyişiliklərini təklif etmək, yeni layihələr təqdim etmək təşəbbüsü ilə çıxış etmək hüququna malikdir. Rusiya Azərbaycanlılarının Milli Mədəniyyət Muxtariyyətinin əsas məqsəd və vəzifələri bu ölkədə Azərbaycan mədəniyyətini təbliğ etmək, azərbaycanlılar arasında həmrəyliyə nail olmaq, Rusiya azərbaycanlılarının hüquqlarını müdafiə etmək, ölkələr arasında ikitərəfli əlaqələrin inkişafına nail olmaq və nəhayət Rusiyada informasiya işini qurmaq və lobbiçilik fəaliyyəti ilə məşğul olmaqdır.

Rusiyada fəal diaspora işi ilə məşğul olan təşkilatlardan biri də Rusiyanın Azərbaycanlı Gənclər Təşkilatıdır. 2009-cu il, aprelin 18-də təsis edilən təşkilat Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində fəal iş aparmağa nail olub. Təşkilatın sədri Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə başlamış “Xocalıya ədalət” beynəlxalq təbliğat kampaniyası çərçivəsində dünyanın bir sıra ölkələrində Xocalı soyqırımı ilə bağlı tədbirlər təşkil edilib, bu soyqırım aktının nəticələri barədə məlumatlar verilib. Ümumiyyətlə, Rusiyada Azərbaycanlı Gənclər Təşkilatı qısa vaxt ərzində böyük işlər görə bilib. Təşkilat Rusiya Federasiyasında yaşayan bütün azərbaycanlı gəncləri öz ətrafında birləşdirməyə müvəffəq olub. Təsadüfi deyil ki, Rusiyanın Azərbaycanlı Gənclər Təşkilatı hazırda dünyanın ən nüfuzlu Azərbaycan diaspor təşkilatlarından biri hesab edilir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2012.- 14 fevral.- S.15.