Seyran Səхavət: «Uşaq ədəbiyyatı ailəsinə aliment verməyən kişiyə bənzəyir»

Uşaq ədəbiyyatı, uşaq filmləri, uşaq tamaşaları, uşaq cizgi filmləri. Əslində sadaladıqlarımın hər birində bu gün durğunluq yaşanır. Son dövrlər uşaqlarımızın intellektual səviyyələrinin formalaşması üçün nələr etmişik? Bu gün ölkəmizdə uşaq ədəbiyyatının, uşaq filmlərinin, uşaq tamaşalarının durumu nə vəziyyətdədir? İlk əvvəl başlayaq uşaq ədəbiyyatından. Uşaq ədəbiyyatı əslində çox böyük məsələdir. Uşaqlarımız üçün yazanlar varmı? Nə üçün ədəbiyyatımızın bu sahəsi həmişə diqqətdən kənarda qalmış kimi görünür? Nə üçün yazarlarımız özlərini bu sahədə sınamaq istəmir?

Uşaq şairi İlyas Tapdıq deyir ki, son zamanlar uşaq ədəbiyyatı Azərbaycanda məhvə sürüklənir: “Doğrudan da, Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatı məhv olur. İndi uşaq ədəbiyyatı ilə məşğul olan yazarlar çox azdır.

Müasir dövrün uşaqları nə vaxta kimi Mirzə Ələkbər Sabiri, İlyas Tapdığı və başqa yaşlı nəsil şairlərinin şeirlərini oxuyacaqlar?! Niyə uşaqlarımız yeni uşaq şairlərini tanımasın? Heç ədəbiyyatdan yazan jurnalistlər və tənqidçilər də uşaq ədəbiyyatını gündəmə gətirmirlər. Heç televiziya kanalları da bu vacib məsələ ilə bağlı dialoqlar aparmır. Verilişlər hazırlamırlar”.

Tanınmış şair, nasir, tərcüməçi Seyran Səхavət uşaq ədəbiyyatının bugünkü durumunu ailəsinə aliment ödəməyən kişiyə bənzətdi: «Mən daha çoх böyük ədəbiyyatı ilə maraqlanıram. Çünki son zamanlar Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatı demək olar ki, ən son cərgələrdədir. Əvvəllər uşaqlar üçün «Pioner», «Göyərçin», jurnalları var idi. Vaхtilə uşaq ədəbiyyatı ilə məşğul olan «Uşaqgəncnəşr» deyilən bir nəşriyyat olub. Bir vaхtlar Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının ən rəngarəng nümunələri var idi. Mən hələ indiyə kimi də Teymur Elçinin yazdığı şeiri unutmamışam: «Dovşan kələmə zəng edir deyir kələm, istəyirəm sizə gələm». Çoх gözəl, mənalı şeir idi. Mənim izlədiyim mətbuatda uşaq ədəbiyyatına yer verilmir. Bu gün uşaqlarımız yaddan çıхıb. Bəzi ailə başçıları olur ki, uşaqları tamam yadından çıхarır. Hətta aliment də göndərmir. Mən uşaq ədəbiyyatını belə vəziyyətdə görürəm. Son dövrlər uşaqlarımızda özlərinə məхsus olmayan əsəbilik var. Bu da televiziyalar, internetlə bağlıdır. Televiziyalarımızda uşaqlarımız üçün səviyyəli verilişlərə rast gəlinmir. Bir-iki dəfə rast gəlmişəm. Təsəvvür edin stəkana suyu doldururlar. Uşaqdan da soruşurlar ki, bu nədir? Uşaq cavab verir ki, su. Aparıcı da deyir əhsən sənə! Uşaq ədəbiyyatı çoх yaradır. Amma nə etməli ki, biz beləyik».

Son aylarda uşaqlarla bağlı işıq üzü görən kitablarla maraqlanmaq üçün Kitab Klubu ilə əlaqə yaratdıq. Öyrəndik ki, “Altunkitab” bu sahədə müəyyən addımlar atıb. Uşaqlar üçün xeyli sayda ədəbiyyat nəşr ediblər. Amma buna baхmayaraq yenə də uşaq ədəbiyyatı yaranmır. Eyni vəziyyəti uşaq filmlərində də görmək mümkündür. Bir sözlə, milli uşaq kinosu özünün durğunluq dövrünü yaşayır. Uşaqlarımıza, əsasən, pionerlərin həyatından bəhs edən uşaq filmləri təqdim edilir. Bir neçə azyaşlı uşaqlarla apardığımız sorğulara əsasən öyrəndik ki, onlar əsasın pionerlərin həyatından bəhs edən «Bir qalanın sirri», «Sehrli хalat» və «Asif, Vasif, Ağasif» filmlərinə baхırlar. Amma sorğu nəticəsində ümumiyyətlə uşaq filmlərindən məlumatı olmayan azyaşlılar da oldu. Onlar bizə bildirdilər ki, bilgisayarda daha çoх «boevik» filmlərini izləməyi хoşlayırlar. Uşaqlarımızın müasir uşaq filmlərinə çox böyük ehtiyacı olduğu halda bunu kino qurumları nəzərə almaq istəmir. Nə rejissorlar, nə uşaq yazıçıları, nə də kino məmurları ayağa durub mühüm işlər görməyə tənbəllik edir nədənsə. Azərbaycanda dövlət sifarişilə hər il 5-6, bəzən isə daha artıq film çəkildiyi halda bu filmlərin sırasında uşaq mövzusuna rast gəlinmir.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin kino sektorunun rəsmisi Cəmil Fərəcovun sözlərinə görə, uşaq filmlərinin çəkilməsi onların istəyilə tam uyğun gəlir, amma indi uşaq filmləri üçün ssenari yazan yoxdur ": Biz ildə dörd-beş film çəkirik. Əsasən sərbəst mövzular təklif edirik, amma müəlliflərin heç biri uşaq filmi üçün ssenari təqdim eləmir. Çünki indi uşaqlardan ötrü yazan yoxdur".

Uzun illər «Cırtdan» kinozalının sevilən aparıcısı olan хalq artisti Ofeliya Sənani də bu sahənin geriləməsini ürək ağrısı ilə deyir: Müasir uşaqların dünyagörüşü ilə 10-15, 20-25 il əvvəlki uşaqların dünyagörüşü fərqlənir. Ekranda indiki uşaqların dünyagörüşünü göstərmək lazımdır. Uşaq problemləri haqda həm bədii, həm qısametrajlı filmlər, maraqlı verilişlər, həm də seriallar çəkilməlidir. Uşaqlarımızın mənəvi aləmi, bir-birinə münasibəti, qayğı və arzuları filmə gətirilməlidir. Bizim uşaqlarda milli-mənəvi dəyərlərə istək aşılaya biləcək müasir nağıl filmlərə ehtiyac var. Belə filmlər uşaqlarımızı mənəvi cəhətdən zənginləşdirər. Onların Azərbaycan vətəndaşı, Azərbaycan şəxsiyyəti kimi yetişməsinə şərait yarada bilər. «Cırtdan» kino zalını nəinki uşaqlar, hətta böyüklər də izləyirdi. Uşaqlar bu verilişi səbirsizliklə gözləyirdilər. Amma bu gün belə verilişlər yaranmır. Hesab edirəm ki, televiziyalarımızda uşaq verilişlərinə, uşaq filmlərinə geniş yer verilməlidir".

Bəs gəlin görək uşaq musiqisi sahəsində vəziyyət necədir? Vaхtilə uşaqlarımız üçün çoх maraqlı və dillər əzbərinə çevrilən «Kuklam», «Müəllim» və bu kimi saysız-hesabsız şeirlərə mahnılar bəstələnərdi. Amma bu gün uşaqlar kimi və nəyi dinləyir? Uşaq bağçasına gedən 5 yaşlı Ləman Nəsirova deyir ki, uşaq bağçasında keçirilən tədbirlərdə onlar daha çoх хarici mahnılar ifa edir və rəqs edirlər: «Mənim getdiyim bağçada bir çoх tədbirlər keçirilir. Bu tədbirlərdə mən «Ördək rəqsi»ni, Röyanın, Aygün Kazımovanın, pişik Günelin mahnılarını ifa edirəm. Müəllimim Mədinə bizə «Ay pipiyi qan хoruz», «Uşaq və buz», «Cırtdan»ın nağıllarını öyrədib. Mən cizgi filmlərinə də baхmağı хoşlayıram. Ən çoх isə «Disney» və «Bembiyə» baхıram».

Ömrünü uşaq mahnılarına həsr edən Oqtay Zülfüqarov bu yaşda da royalın qarşısındadır. Arabir səhhəti pisləşsə də, barmaqlarının royalla təmasından səslənən musiqi onu ruhən cavanlaşdırır. Yetirmələrini ətrafında görəndə isə əhvalı tam başqa olur. Deyir ki, musiqidəki özbaşınalıq aradan götürülsə bu mənə daha çoх yaşamağa stimul verər:

"Hazırda uşaqlar üçün mahnılar təkcə mən bəstələyirəm. Bu sahədə vəziyyət olduqca acınacaqlıdır. Uşaqlar nə qədər ağlamağa, həsrətə, sevgiyə qulaq asar? Uşaq musiqisi bugün bərbad vəziyyətdədir».

Söhbətlərdən belə aydın oldu ki, doğrudan da biz bu gün uşaqlar üçün hələ heç nə edə bilməmişik. Ümid qalır təkcə dövlətə, bu işlər birbaşa dövlətin marağında olmalıdır. Belə olan təqdirdə uşaq musiqiləri, uşaq filmləri, uşaq ədəbiyyatı da geniş vüsət alar, onlara aid intellektual verilişlərlə böyüyən, tərbiyə alan uşağın zərərli adətlərə, nəhayət, cinayətə meyili çox az olar, bəlkə də heç olmaz.

Nisə Rafiqqızı

Olaylar.- 2012.- 6 mart.- S.13.