Azərbaycanın “Bəxt üzüyü”

Və xoşbəxtliyin itmiş qafiyəsi

90-cı illər- müharibələr və milli azadlıq hərəkatından sonra yorğun düşmüş Azərbaycan.. Yenicə müstəqil olmuş dövlətin nə edəcəyini bilməyən əhalisi. Həmin illərdə hələ körpə olsam da, böyüklərim bu dövrü xatırlayarkən üzlərində yaranan kədərdən çox çətin günlər olduğunu sonralar başa düşmək çətin deyildi.

Hər bir ölkənin həyatında buna bənzər dövrlər olur və tarix göstərir ki, belə anlarda xalqın köməyinə çata biləcək ən yaxşı vasitələrdən biri sənətdir. “Bəxt üzüyü” də məhz belə dövrdə yaranmış filmidir. Rejissor Ramiz Əzizbəyli “O dövrdə Azərbaycan xalqının başını elə qara buludlar almışdı ki, xalq öz nikbin ruhunu itirmək ərəfəsində idi. Mən qərara gəldim ki, komediya janrında film çəkərək xalqın itmiş təbəssümünü bir az da olsa geri qaytarım.” Film kimi çəkilməmişdən öncə teatr səhnəsində tamaşaya qoyulan “Bəxt üzüyü” hələ o zamanlardan diqqət toplamağa başlayır. Vaqif Səmədoğlunun pyesinin motivləri əsasında çəkilən Qrotesk obrazlardan biri – Saranın (Gülşad Baxşıyeva) bəxt üzüyünü itirməsi ilə başlayan və davam edən mübahisələr üzərində qurulub. Bəxt üzüyü – bizim ölkəmizdə qadınlar üçün çox önəmli məna daşıyır. Toy zamanı həyat yoldaşı tərəfindən qadına hədiyyə olunan üzüyün itməsi bədbəxtçiliyə işarədir. Əslində isə bu dövrdə bəxt üzüyünü tək Sara yox, bir çox azərbaycanlı qadın itirmişdi. 88-ci ildən başlayan erməni- Azərbaycan müharibəsi, qanlı yanvar faciəsi qadınlardan həyat yoldaşlarını, analardan oğullarını, bacılardan qardaşlarını almışdı.

“Bəxt üzüyü” təqdim olunduğu ilk dövrdən ən çox baxılan filmlərdən birinə çevrilir. Çünki güclü sujet xətti və sarkazmı ilə, həmin dövrdə aktual olan problemlərin çox hissəsini özündə birləşdirə bilmişdi. Artıq Braziliya, Hind və Rus filmlərindən bu filmdə özünə məxsus nə isə tapa bilirdi və yaşadığı problemləri gülərək izləyirdi.

Ölkənin ən çətin anlarında itirilən “bəxt üzüyü”nün əvəzinə “xoşbəxtliyə” qafiyə axtaran Moşu (Valeh Kərimov), savadsız və avam Söylü (Afaq Bəşirqızı), igid oğlanların müharibəyə getdiyi dövrdə bizneslə məşğul olub, insanları saqqızla aldadan Rasim (Rəfael Dadaşov) və onun pullarını özünə avropalı imici yaratmaq üçün israf edən Sevda (Firəngiz Rəhimbəyli), unudulmuş mübarizə ruhunu xatırladan müharibə veteranı Tanrıbəy (Nəsir Sadıqzadə) –bunlar hamısı həmin dövrdə Azərbaycanın müxtəlif təbəqəsindən olan insanlar idi. Onların bir birinə qarşı yalançı mehribanlığının dağılması üçün bir qığılcım bəs edir. Üzüyün itməsi xəbəri stolun başında yeyib içən qonşuları bir anda düşmən edir. “Ölülər” əsərinin Kefli İsgəndər obrazını xatırladan və gördüyü həqiqətləri unutmaq üçün içkiyə qurşanan Hüseyn (Ayşad Məmmədov) bu səhnədən sonra göz yaşları ilə stolun başında tək qalır. Bu təsirli və ağrılı məqamla rejissor əslində ölkədəki insanların arasındakı uçurumu və xalq kimi birləşə bilməməsini göstərir.

Ramiz Əzizbəyli “ Mənim bu filmdə üzə çıxarmaq istədiyim əsas məqam SSRİ dönəmində bir icma ətrafında birləşən müxtəlif zümrələrin nümayəndələrinin bir birinə olan münasibətinin və düşüncələrinin yalan üzərində qurulması idi. Buna görə də bir bəxt üzüyü bəhanə olur ki, bunların yalançı dostluq, qardaşlıq münasibətləri üzə çıxsın.”

Müstəqilliyin ilk filmi olan “Bəxt üzüyü” 1993-cü ildə Bakıda Azərbaycan filmlərinin II festival müsabiqəsində quruluşçu rejissor Ramiz Əzizbəyliyə tamaşaçı rəğbətinə görə mükafat qazandırıb. Lakin filmin keçdiyi yol heç də olan olmayıb. Ramiz Əzizbəyli “ Kino stabil dövrünü yaşamırdı və belə çətin bir dövrdə kinonun məhv olmaması üçün əlimizdən gələni etməyə çalışırdıq. Film büdcəsi deyilən bir şey mövcud deyildi. Təbii ki, tək çarə sponsor tapmaq idi. Həmin dövrdə ayrı-ayrı insanlar vardı ki, onları da xalqın problemləri, dərdi-səri, yaşam tərzi narahat edirdi və biz müraciət edəndə, onlar sənətin dəyərini, qüvvət və meyarını başa düşərək, bildilər ki, sənət bu problemləri hamıya göstərə biləcək və ümumxalq müzakirəsinə çıxara biləcək yeganə gücdür.”

Artıq bu çətin dövrlər geridə qalıb. Azərbaycan bir çox sahədə inkişaf edib. Dövlət büdcəsindən kino sahəsinin inkişafı üçün külli miqdarda vəsait ayrılıb. Amma çox maraqlıdır ki, bu sahə hələ də öz böhranlı dövrünü yaşayır. Biz köhnə filmlərimizə həsrətlə baxmaqda davam edirik. Onlar yenisi ilə əvəzlənmir. Yaxud, çəkilən yeni filmlərin keyfiyyəti bizi qane etmir.

Ramiz Əzizbəyli “Xalq öz marağını və diqqətini bu filmə göstərib. Bəxt üzüyünün yenisi çəkilsə əvvəlkindən də daha yaxşı qarşılanar. Yəni filmin davamı ola bilər. Beynimdə açıqlamaq istəmədiyim çoxlu ideyalar var. Azərbaycanın müstəqillik illərindəki sonrakı dövrdə taleyini göstərmək üçün kifayət qədər material var.”

Bəs bizi yeni bəxt üzüyündən ayıran səbəb nədir? “ Xalqın marağından çıxış edərək deyə bilərəm ki, əgər xalq istəsə öz dəstəyini və tələbini versə bəlkə də Azərbaycanda bu kinoya sahib çıxa biləcək qeyrətli bir oğul tapılar. Mən filmin gələcək taleyini yalnız həmin adamla bölüşə bilərəm.”

Aygül Əsgərova

P.S. Bəlkə birləşib xoşbəxtliyə yeni qafiyə tapaq?

Olaylar.- 2012.- 17-19 mart.- S.13.