“Ən
təhlükəli müharibə mənəviyyatda gedən
müharibədir”
Hüseynbala Mirələmov:
“Yabançı mənəvi meyllər Qarabağ
müharibəsinin vurduğu zərbədən
daha təhlükəli ola
bilər ”
Müsahibimiz millət vəkili,
yazıçı Hüseynbala Mirələmovdur
-Hüseynbala müəllim, bir
millət vəkili, bir söz
adamı və bir vətəndaş olaraq Azərbaycanın dünya
düzənindəki indiki və gələcək perspektivləri
barədə nə düşünürsünüz?
- İlk
öncə onu qeyd edim ki, hazırda ölkəmiz dünyanın ən böyük enerji layihələrinin
həyata keçirildiyi bir
ölkə kimi nəinki özünün,
eyni zamanda daxil olduğu Qafqaz və Xəzər regionunun
dünya birliyinə inteqrasiyasında mühüm rol oynayır. Bu gün Azərbaycan dünyaya işıq bəxş
edən müqəddəs bir məkandır.
Xəzər dənizindən Avropaya uzanan neft kəmərləri
dünyaya işıq, nur
daşıyır.
Qlobal siyasətdə dünyanın ən önəmli
geopolitik mərkəzlərindən biri hesab olunan qədim
Odlar Yurdu dünya birliyinə təkcə maddi sərvətləri
ilə deyil, həm də zəngin mənəvi sərvətləri
ilə inteqrasiya olunmaqdadır. Qərblə Şərqin
qovuşuğunda yerləşən Azərbaycan və onun
paytaxtı Bakı bir çox dövrlərdə milli mədəniyyətin
klassik nümunələri ilə dünya mədəni irsinə
layiqli töhfələr vermişdir. Bu proses indi də davam
edir. Bu gün Bakı Şərqin bütün gözəlliklərini
özündə əks etdirən Qərb şəhəri
kimi, yaxud da Qərb cazibəsini özündə əks etdirən
Şərq paytaxtı kimi qəbul olunur. Təsadüfi deyil
ki, Bakı şəhəri 2009-cu ildə İslam mədəniyyətinin
paytaxtı elan edilmişdir. Həmin ilin martında Bakıda
keçirilən “Muğam aləmi” I Beynəlxalq Muğam Festivalı
bu klassik sənətin müasir ifaçılarını bir
araya gətirmiş, Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin
təmasında mühüm hadisə olub. Ötən il Bakıda Mədəniyyətlərarası
dialoqa həsr olunmuş ümumdünya forumunda Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyev 2018-ci ildə Azərbaycanın qədim
şəhəri Naxçıvanın İslam mədəniyyətinin
paytaxtı elan edilməsinin gözlənildiyini qeyd edərək
dedi ki, “müsəlman ölkələri arasında Azərbaycan
bir çox uğurlara imza atıb. Azərbaycan
qadınları müsəlman Şərqində ilk dəfə
səsvermə əldə edib. Azərbaycan ilk dəfə səsvermə
hüququnu tanıyan ölkədir. Şərqin ilk operası
Azərbaycanda yazılıb. Azərbaycan həmçinin
müəyyən mədəni və siyasi ilklərə imza
atmış ölkədir”. O eyni zamanda onu da bəyan etdi ki,
Azərbaycan həm də Avropa Şurasının
üzvüdür və bu onu
göstərir ki, Azərbaycan mədəniyyətlərarası
dialoqların keçirilməsi ilə Qərblə Şərqi,
iki sivilizasiyanı birləşdirə biləcək ölkələrdən
biridir.
-Axı, bir məsələ də
var ki, ölkəmiz 24 ilə yaxındır ki, müharibə
vəziyyətindədir və müharibə hələ də
həll olunmamış qalır.
-Doğrudur,
Azərbaycan hələ müharibədən
çıxmayıb, hələ də gözəl təbiət
guşələri ilə zəngin torpaqlarımız
işğal altındadır. Ancaq bununla belə,
hamımızda bir daxili əminlik
var ki, torpaqlarımızı erməni faşistlərinin
işğalından azad edəcəyik. Bu inamı isə bizə
mənəvi gücümüz, iqtisadi potensialımız diktə
edir. Lakin ən təhlükəli müharibə mənəviyyatda
gedən müharibədir. Biz yad təsirlərin mənəvi
işğalına məruz qalmamalıyıq. Mənəviyyat
dedikdə, ilk növbədə insanın və cəmiyyətin
mənəvi dəyərləri və ənənələri,
dini baxışları, vətənpərvərliyi və
qeyri-maddi mədəniyyətə münasibəti başa
düşülür. Azərbaycan müsəlman ölkəsidir.
Çox təəssüf ki, son vaxtlar bəzi dövlətlərdə
“müsəlman”, “İslam” terminlərini mənfi mənada
işlədirlər. Bu onu göstərir ki, cəmiyyətdə
və beynəlxalq aləmdə mənəvi ekoloji tarazlıq
pozulub. Onu da deyim ki, mənəviyyatın
ekologiyası insanın şəxsiyyət kimi
formalaşmasına son dərəcədə təsir edir. Azərbaycan
İpək yolunun üstündədir. Ümummilli lider Heydər
Əliyevin uzaqgörənliyi və iradəsi sayəsində
tarixi İpək yolunun bərpası ideyası reallığa
çevrildi. 2020-ci ilədək Böyük İpək yolu
dünyanın bütün turistlərinin üçdə
birini qəbul edə bilən marşruta çevriləcək.
Demək, ölkəmiz təkcə coğrafiyasına görə
deyil, həm də mədəniyyət və düşüncə
aktuallığına görə Şərqlə Qərb
sivilizasiyalarının ortaq məkanı, vəhdət ərazisidir...
-Burada bir faktı heç cür danmaq olmaz ki,
İpək yolu ilə Azərbaycan iqtisadiyyatının
dirçəlişinə təkan verəcək imkanlarla yanaşı, elə bu
yolla da mənəviyyatımıza
yad təsirlərin, daha
qorxulu meyillərin ayaq
açması da qaçılmazdır.
-Sağlam mədəni-mənəvi mühit formalaşdırmaq və onu qoruyub saxlamaq
qloballaşma şəraitində heç də asan məsələ
deyil. Azadlıq və demokratiya
adı altında böhtana və şantaja rəvac verənlər
unutmamalıdırlar ki, cəmiyyət gec-tez ağı qaradan seçə
bilir. Mənəviyyatımızı işğal etməkdə olan
yabançı mənəvi meyillər Qarabağ
müharibəsinin vurduğu zərbədən
daha təhlükəli ola
bilər. Ona görə də mənəviyyat
ekologiyasının qorunması müasir dövrün ən qlobal
problemlərindən biridir. Bayağı
mədəniyyətlərin ayaq
açıb yeridiyi, xarici
ölkələrdən milli-mənəvi mühitimizə
yabançı olan təsirlərin
gücləndiyi bir vaxtda
sosial-mənəvi ekologiyanın problemlərini öyrənmək
və lazım gəldikdə həyəcan təbili çalmaq lazımdır. İstər qədim Azərbaycan eposlarında, istərsə müasir ədəbiyyat
nümunələrində dərin əxlaqi-mənəvi
keyfiyyətlər dönə-dönə tərənnüm
edilir, böyük insani nəsihətlər verilir,
özünü cəmiyyətdə aparma qaydaları göstərilir.
“Kitabi-Dədə Qorqud”, dahi Azərbaycan şairi və
filosofu Nizami Gəncəvinin “Sirlər xəzinəsi”,
“İsgəndərnamə”si, məşhur astronom və filosof
Nəsirəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri”, İmadəddin Nəsiminin,
Məhəmməd Füzulinin əsərlərində
söylənilən dərin etik fikirlər etik təfəkkürün,
əxlaqi-mənəvi dayaqların o dövrlərdə və
sonrakı zamanlarda da cəmiyyətdə möhkəmlənməsinə
xidmət göstərib. Bədii və müdrik sözün
qüdrətiylə təsdiq etmişlər ki, uğurlu gələcəyin
yolu mənəvi mədəniyyətdən, bilik, elm və
yaxşı tərbiyədən keçir.
-Onu da qeyd etmək lazımdır ki, mənəviyyatın
ekologiyası həm də bəşəri problemdir.
-Açıq
şəkildə qeyd etməliyəm ki, azadlıq və
demokratiya adı altında həqiqətin tam inkarına rəvac
verənlər abır-həya etmədən özlərinin
kimliyini unudurlar. Əli ibn Əbu Talibin də dediyi kimi, “həyanın ən
yüksək zirvəsi insanın özü-özündən
həya etməsidir”. Ancaq ən dəhşətlisi budur ki,
belələri xalqlar arasında mənəvi ekologiyaya ziyan
vururlar. Misal üçün götürək elə bir
müddət Fransa Senatı tərəfindən
qəbul edilən və sonradan elə həmin ölkənin
Konstitusiya Şurası tərəfindən rədd edilən qondarma “erməni soyqırımı”nı
inkar edənlərə tətbiq edilən məlum qanunu. Bu sənədin yalnız Türkiyə və ya
türk dünyasına şamil olunduğunu düşünənlər
elə əvvəlcədən
kökündən yanılırlar. Çünki bu
başdansovdu qərar hər şeydən öncə “iradə
azadlığı cinayətdir” fikrinə əsas verir. Məntiqlə
belə çıxır ki, ilk növbədə Fransa
parlamentində bu qanunun əleyhinə olan 70-dən çox
deputat cəzalanmalıdır. Bu düşünülməmiş
və gülünc addım - Qərbi Avropada azadlıq və
demokratiya çarçısı olan bütün dövlətlərin
mənəvi aləmi haqqında formal təsəvvür
yaratmağa əsas verir. Ona görə BMT-nin İnsan
Hüquqları üzrə Ali Komissarlığının, ATƏT-in
və Avropa Birliyinin bu məsələ ilə ələqadər
təşkilatlarının Fransa Senatının qərarı
ilə bağlı vaxtında reaksiya verməməsi və
obyektiv mövqelərini bildirməməsi yolverilməz
haldır. Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərinin
ən əsası bizim müqəddəs kitabımız
Qurani-Şərifdə öz əksini tapıb. İslam
etikanı çox yüksəkliklərə qaldırır,
insanların yaşam tərzinin, belə demək
mümkündürsə, mənəviyyat ekologiyasının
bir sıra vacib prinsip və qaydalarını irəli
sürür və təbliğ edir. Bar verən ağacı kəsmək,
insan qanını tökmək ən böyük
günahdır. Babalarımızın bizə
ötürdüyü milli-mənəvi dəyərlərin
çoxu İslamdan götürülüb və İslam da
sonuncu din, Quran isə sonuncu səmavi kitab olduğundan,
İslam dini və Quranla gələnlər dünyanın
sonuna kimi öz müasirliyini itirməyəcək. Heydər Əliyevin milli-mənəvi
dəyərlər haqqında müdrik fikirlərindən
birində deyildiyi kimi, “Azərbaycan xalqının milli-mənəvi
dəyərlərinin ən əsası bizim müqəddəs
kitabımız Qurani-Şərifdə öz əksini
tapıb. Ancaq bununla yanaşı, Azərbaycanın mütəfəkkir
insanları, mütərəqqi insanları, Azərbaycanın
böyük şəxsiyyətləri, Azərbaycanın
hörmətli siyasi və dövlət xadimləri,
böyük elm, mədəniyyət xadimləri Azərbaycan
xalqının milli-mənəvi dəyərlərini
yaradıblar. Bu, bizim adət-ənənələrimizdir. Bu,
bizim milli əxlaqi mentalitetimizdir. Bu, bizim bütün başqa
mənəvi dəyərlərimizdir”. Milli-mənəvi dəyərlər
adət-ənənələrlə nəsildən-nəslə
ötürülən yazılmamış qayda-qanunlardır,
onların mənfi ünsürlərdən qorunması və
təbliğində yaradıcı insanların rolunu ulu
öndər hələ sovet dönəmində yüksək
qiymətləndirirdi. Heydər Əliyevin fəaliyyətində
də milli tarixə, mədəni irsə qayğı,
xalqın milli ruhunun, qan yaddaşının dirçəldilməsi
mühüm yer tuturdu. Məhz onun himayəsi sayəsində
xalqımızın tarixi qəhrəmanlıq
keçmişini əks etdirən filmlər kinomuzun əsas
mövzusu oldu. “Nəsimi”, “Babək, “Dəli Kür” kimi filmlər
gəncliyin milli ruhda tərbiyəsində və sonralar
kütləvi surətdə müstəqillik hərəkatına
qoşulmasında böyük rol oynadı. O, milli kökə
bağlı Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza, Məmməd
Araz, İsa Hüseynov, Anar, Elçin kimi istedadlı sənətkarları
daim himayə edirdi. Belə sənətkarlar ədəbiyyatın
milli varlığımızla, dəyərlərimizlə
bağlı mövzularını uğurla işləyib
inkişaf etdirirdilər. O, deyirdi ki, “biz öz milli-mənəvi
dəyərlərimizlə fəxr etməliyik. Bizim milli-mənəvi
dəyərlərimiz əsrlər boyu xalqımızın həyatında,
yaşayışında formalaşıbdır,
xalqımızın fəaliyyətində
formalaşıbdır. Milli-mənəvi dəyərləri
olmayan millət həqiqi millət, həqiqi xalq ola bilməz”.
-Yeri gəlmişkən, mənəviyyat
ailə, cəmiyyət, maariflənmə, məfkurəçilik
əxlaqi, ictimai-siyasi və vətənpərvərlik işi
vasitəsilə əldə edilir.
-Bildiyiniz kimi, vətənpərvərlik insanın öz vətəninə sevgi
və sədaqətindən, onun tarixi, milli və mədəni
dəyərləri üçün qürur hissi keçirməkdən,
doğma vətənin siyasi,
iqtisadi və mədəni tərəqqisi
naminə çalışmaqdan və onun
müdafiəsinə hər an
hazır olmaqdan ibarətdir. Hər bir xalq milli-mənəvi dəyərlər
sisteminə malikdir. Bu
milli-mənəvi dəyərlər bizim tariximiz, dilimiz, dinimiz, adət-ənənələrimiz, mentalitetimiz, mədəniyyətimiz, ədəbiyyat
və incəsənətimizdir. Mənsub olduğu xalqın tarixi
keçmişinə, mədəni irsinə və mənəvi
dəyərlər sisteminə sönməz məhəbbət
duyğularıyla yanaşan ulu öndər
vaxtı ilə deyirdi ki, “bizim
hamımızın bir vətəni var - bu, Azərbaycandır.
Azərbaycanlı hər yerdə yaşaya
bilər, ancaq azərbaycanlılığını,
öz dilini, dinini, milli ənənələrini
unutmamalıdır. Onun qəlbi daim doğma Azərbaycanla
bir vurmalıdır. Təhsil
ocaqlarında gənclərimizi xalqımızın mənəvi
dəyərləri əsasında tərbiyələndirmək,
mənəvi cəhətdən sağlam
və saf insanlar tərbiyə
etmək məsələsi mühüm yer tutmalıdır”. Mənəvi ekoloji problemlər ictimai mühitin əhval-ruhiyyəsinə, cəmiyyətin
maddi-mənəvi sərvətinə, eləcə də
dövlətin və beynəlxalq aləmin müvafiq
qurumlarının fəaliyyətinə maneələr
yaradır. Bəşər həyatı və insanın mədəni
səviyyəsi onun həyat təhlükəsizliyi
ilə ölçülür, siyasi güc, mövqe və sərvət sahibi
olmaq insan zəkasını
korşaltmamalıdır. Bəşər oğlu
ağıl və mühakimə işığıyla hərəkət
etməlidir.Mənəvi mədəniyyətin dialektikası mənəvi
istehsalın xüsusiyyəti ilə sıx
bağlıdır. Yaşadığımız dövrdə
dünyadakı iqtisadi
böhranların səbəbi, əslində, həm də mənəvi
ekoloji problemlərlə
bağlıdır. Dünyanın bir tərəfində
bazarlar vaxtı keçmiş
yeyinti məhsulları ilə tığ vurduğu halda, o biri tərəfində milyonlarla insan
açlıqdan və susuzluqdan əziyyət
çəkir. Lokal və qlobal
ekoloji tarazlığın pozulması ifrat istehsal və
istehlakın insanın maddi və mənəvi
tələbatından artıq olması və sair
dünyanı narahat edir.
Mənəviyyatın ekologiyası ilk
növbədə dünya həyatında
harmoniyanın bərpası üçün
lazımdır. 21-ci əsr
xalqların, sivilizasiyaların, fərqli mədəniyyətlərin
bir-biri ilə qovuşacağı əsr hesab olunur. Qlobal
sivilizasiyaya doğru dünya inkişafı prosesində milli dövlətlərin rolunun
azalması deyil, əksinə, artması və
güclənməsi bu inkişafı bütün istiqamətlərdə təmin edən
tendensiyadır. Xalqları tanıdaraq məşhurlaşdıran
həm də onların milli mədəniyyəti,
milli-mənəvi dəyərləridir. Qloballaşma
tendensiyasının eyni zamanda
xalqların milli-mənəvi dəyərlər sisteminə
yönəlmiş təhdidləri şəraitində bu məsələlərə əvvəlkindən
daha da çox
diqqət yetirilməsinin vacibliyi ortaya çıxır. Azərbaycanda bu reallıq nəzərə alınmaqla
ölkədə uğurla gerçəkləşdirilən
mədəniyyət konsepsiyası təkcə paytaxt
Bakıda deyil, ümumən regionlarda da mənəvi-intellektual
yüksəlişi təmin edir. Nailiyyətlərlə
yanaşı, mənəviyyat ekologiyası sahəsində
ölkəmizin qarşısında mühüm
vəzifələr durur. Odur
ki, insan mənəviyyatının
formalaşması onun ətraf mühitə münasibətini
müəyyən edir.
Alim
Olaylar.- 2012.- 9-10 may.- S.4.