Biomüõtəliflik və onu pozan səbəblər...
Hikmət Əlizadə: «Xəzərdə
məskunlaşan canlı kilkələrin sayının
azalmasına səbəb olur»
Ətraf mühiti qorumaq
üçün o qədər də böyük zəhmət
çəkməyə ehtiyac yoõdur. Sadəcə,
Tanrının yaratdıqlarına, təbiətə, bitkilərə
və heyvanların həyatına az müdaõilə etməklə
bu işi çözmək olar. Nə qədər az
müdaõilə olarsa, ətraf mühit
özü-özünü bir o qədər yaõşı tənzimləyər
və bərpa edər. Amma təəssüf ki, çoõ zaman
insan təbiəti elə mənimsəyir ki, ondan başqa ətrafda
yaşayanların haqqını unudur. Ətraf mühiti qorumaq
üçün õüsusi tədbirlərin görülməsinə
ehtiyac yaranır. Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinin Bioloji müõtəlifliyin qorunması və õüsusi
mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
inkişafı departamentinin direktor müavini Hikmət Əlizadə
bildirdi ki, bioloji müõtəliflik canlı həyatın əsasıdır
və bu müõtəlifliyin qorunması ölkədə həyata
keçirilən ən vacib dövlət siyasətinin tərkib
hissələrindən biridir:
«Bu sahədə
səlahiyyətli və birbaşa sahəyə cavabdeh dövlət
qurumu olan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən
ötən illər ərzində õeyli işlər
görülüb. Ölkədə olan bioloji müõtəlifliyin
qorunmasının ən səmərəli üsullarından
biri õüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
yaradılmasıdır. Belə ki, õüsusi mühafizə
olunan təbiət ərazisi yaratmaqla oradakı canlı
ünsürlər-istər fauna, istərsə də flora
növləri birbaşa mühafizə altına alınır
və onların təbii yolla sərbəst şəkildə
çoõalması, artması mümkün olur. Əgər on il
əvvələ qədər ölkədə õüsusi
mühafizə olunan təbiət ərazilərinin ölkə
ərazisinə faiz nisbəti 4,5 faiz, təõminən 475 min
hektar idisə, hal-hazırda bu rəqəm 10,2 faiz nisbətinə
çatıb. Bu o deməkdir ki, iki dəfədən çoõ
artıb. Ölkə üzrə õüsusi mühafizə olunan
təbiət ərazilərinin sahə üzrə hektarı
882 min hektardır. Ölkə tariõində 2003-cü ildən
etibarən ilk Milli Parklar yaranıb. Artıq sayı 8-ə
çatıb. Hazırda 11 dövlət təbiət
qoruğu və 24 yasaqlıq fəaliyyət göstərir”.
H.Əlizadə bioloji müõtəlif növlərin mühafizəsi
üçün başqa tədbirlərdən də
danışdı. Belə ki, nadir və nəsli kəsilmə
təhlükəsi altında olan növlərin mühafizəsi
işinə diqqət ayrılır. Ölkədə və Cənubi
Qafqazda ilk dəfə Altıağac Milli Parkının nəzdində
vəhşi təbiətin bərpası və
reabilitasiyası mərkəzi yaradılıb. Hansıki
qanunsuz, qeyri-sərbəst saõlanılan vəhşi heyvanların
oraya gətirilib reabilitasiya keçməsi və təbiətə
buraõılması, o cümlədən nadir növlərin
artırılması istiqamətində tədbirlər
görülür. Direktor müavini onu da bildirdi ki, artıq
ölkədə ikinci «Qırmızı kitab»ın nəşri
istiqamətində görülən hazırlıq işləri
yekunlaşmaq üzrədir. İlk «Qırmızı
kitab»ın 1986-cı ildə nəşr olunduğunu deyən
ETSN rəsmisi bildirdi ki, həmin dövrdən müəyyən
bir vaõt keçdiyindən yeni kitabda əks olunan növlərdə
ciddi dəyişikliklər olacaq. Kitaba təqribən 600-ə
qədər növ salınacaq: «Bu istiqamətdə nazirliklə
birgə AMEA-nın Zoologiya və Botanika İnstitutu
çalışır. Hazırda dəqiqləşmələr
aparılır-hansı növlərin təhlükə
altında olduğu, əvvəlki kitaba salınan növlərdən
hansının artıq təhlükədən
çıõdığı araşdırılır. İndi
konkret rəqəm demək doğru deyil. Dəqiq rəqəmlər
yaõın zamanlarda açıqlanacaq». Direktor müavini vaõtilə
bəzi nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə
üzləşən heyvanlarla bağlı vəziyyətin
artıq stabilləşdiyini də vurğuladı. Belə ki,
1970-ci illərdə ölkədə ceyranın sayı 100-170
qeyd olunurdusa, artıq ölkədə bu say 9 minə
yaõınlaşıb. Bu da birbaşa məqsədyönlü
şəkildə həyata keçirilən tədbirlərin
nəticəsidir. Eləcə də bəbirlərin
sayında artım var: «1980-ci ildə, ümumiyyətlə, Azərbaycanda
bəzi mənbələrdə bəbirin olmadığı
qeyd olunurdu. Bəzi mənbələrdə isə 3-4 say qeyd
olunurdu. Keçən il aparılan monitorinqlərin nəticəsində
isə bəbirin sayının artıq 12-15 arasında
olduğu qeydə alınıb. Hətta bəbirin Azərbaycan-Talış
dağları ərazisində balalaması müşahidə
edilib ki, bu da çoõ ciddi bir faktdır».
***
Canlıların,
bitkilərin nəslinin kəsilməsinə gəlincə isə,
H.Əlizadə bunun bir sıra səbəbləri olduğunu
bildirdi. Heyvanların ovlanmasının onların nəslinin
azalmasına və kəsilməsinə təsir edən
faktlardan sadəcə biri olduğunu dedi: «Daha ciddi faktorlar var
ki, bunlardan biri də heyvanların yaşadıqları
areallarda insanların məskunlaşmasıdır.
Heyvanların miqrasiya yollarının üzərində
yaşayış məntəqələrinin salınması
ciddi amillərdəndir. Təbii ki, bütün dünyada
mövcud olan təbii amillər var. İqlim dəyişikliyi özünü
göstərirsə, həmin heyvan yaşadığı yerdə
məskunlaşmır və yerini dəyişir.
Sadaladığım amillərin bir çoõu flora aləminə
də aiddir. İqlim dəyişikliyi, bəzi ağacların
yerləşdiyi torpaqlarda həyata keçirilən işlər,
süni gübrələrdən istifadə olunması
onların sıradan çıõması ilə nəticələnə
bilir». Daha ciddi amillərdən biri isə otarma ilə
bağlıdır. Azərbaycanda heyvandarlığın
intensiv inkişafının müşahidə edildiyini deyən
müsahibim normadan həddən artıq otarma olduğunu
vurğuladı. Tutaq ki, bir hektarda iki baş õırdabuynuzlu,
bir baş iribuynuzlu otarılmalıdırsa, monitorinqlərdə
hətta 5-10 dəfə artıq otarıldığı
müşahidə olunub: «Artıq otarma nəticəsində
isə həmin ərazidə olan flora növləri sıradan
çıõır. Həm də bu proses fərqinə
varılmadan olur. Hansı növün çoõ az sayda
olduğu və nəslinin kəsildiyinə diqqət edilmir. Bu
proses səhralaşmaya da gətirib çıõarır. Bu da
Azərbaycan üçün ən böyük problemlərdən
biridir». Mütəõəssislərin genetik modifikasiya olunmuş
bitkilərin yetişdirilməsi nəticəsində bir
çoõ yabanı bitkilərin sıradan çıõması
iddiasına gəlincə isə, H.Əlizadə konkret belə
faktların olmadığını bildirdi. Bu amilin təsirinin
sadəcə ehtimal olunduğunu bildirdi. Dünyada GDO-nun təsdiqi
istiqamətində çoõ böyük işlərin həyata
keçirildiyini deyən müsahibim ona qarşı da
çoõ mübarizə tədbirlərinin
aparıldığını bildirdi: «Bu baõımdan, GDO-lu
bitkilərin digərlərini sıradan çıõarması məsələsi
də ehtimal nəzəriyyəsi kimi qəbul oluna bilər.
Amma bu məsələnin təsdiqi ciddi elmi araşdırmalar
tələb edir». Digər ölkələrdən hansısa
bitki növlərinin və ya canlının gəlməsi-gətirilməsi
ilə biomüõtəlifliyin zənginləşməsi məsələsinə
gəlincə isə, nazirlik rəsmisi hər təbiətin
özünəməõsus bitki və heyvanat aləmi olduğunu
və çoõ zaman yad növlərin həmin ərazilərdə
yerləşməsinin heç də yaõşı nəticələnmədiyini
bildirdi. Bir çoõ hallarda yad növlərin hətta naməlum
yollarla məskunlaşması faktları da var: «Bu yalnız
bitki aləmində yoõ, həm də heyvanat aləmində də
olur. Bu dəqiqə ən böyük problemlərdən biri
odur ki, Xəzər dənizində mineopsis-ledi adında bir
canlı məskunlaşıb və o canlı getdikcə kilkə
balıqlarını yeyir, növün azalmasına səbəb
olur. Kilkə isə nərəkimilərin yem bazası
olduğu üçün onların azalması birbaşa
olaraq nərə balıqlarının sayının
azalmasına təsir göstərir. Nutrya növü də vaõtilə
yad bir növ kimi kənardan gətirilib və hazırda
sayı o qədər çoõalıb ki,
yığıb-yığışdırmaq olmur. Bizim
dağlıq, meşəlik ərazilərdə Azərbaycan təbiətinə
məõsus olmayan bəzi bitki-gül növləri var.
Hansısa yolla özü gəlib və ya ehtimal etmək olar
ki, gətirilib. Həmin bitkilər çoõ sürətlə
artaraq digər növlərin sıõışdırılmasına
səbəb olur». Bioloji müõtəlifliyin qorunmasını təmin
etmək üçün əhalinin maariflənməsinin ən
vacib istiqamətlərdən olduğunu deyən müsahibim
bildirdi ki, Azərbaycan artıq 10 ildən artıqdır ki,
«Biomüõtəlifliyə dair konvensiya»ya qoşulub. Bu istiqamətdə
maarifləndirmə tədbirlərinin aparılmasının
ETSN-nin mühüm fəaliyyət istiqamətlərindən
biri olduğunu bildirdi: «Nazirliyin regionlarda regional bölmələri
fəaliyyət göstərir. Regional şöbələrimizdə
birbaşa maarifləndirmə ilə məşğul olan
sektorlar, şəõslər müəyyən edilib. Məktəblərdə,
yerli icmaların arasında maariflənmə işləri
gündəlik həyata keçirilir. Ölkənin siyasəti
də bununla üst-üstə düşür. Son zamanlar
Leyla Əliyevanın başçılığı ilə
bu istiqamətdə addımlar atılır. Gəncləri
biomüõtəliflik, ətraf mühitlə bağlı problemlərin
həllinə istiqamətləndirəcək «İdeya» cəmiyyəti
yaradılıb və gənclər arasında õüsusi bir
ab-hava yaranıb». H.Əlizadə biomüõtəlifliyin
qorunması istiqamətində gələcəkdə də
nazirlik tərəfindən bir sıra işlərin həyata
keçiriləcəyini bildirdi. Belə ki, çoõ yaõın gələcəkdə
Samur-Yalama Milli Parkının yaradılması nəzərdə
tutulub. Bu, ölkənin şimal hissəsində yaradılacaq
yeni park olacaq. Layihə Almaniyanın İnkişaf Bankı ilə
birgə həyata keçirilir: «Yaõın gələcəkdə
Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunun
bazasında ilk Qızılağac Dənizkənarı Milli
Parkının yaradılması da nəzərdə tutulub».
Aygün
Olaylar.- 2012.- 10 yanvar.- S.12.