Səfurə İbrahimova barəsində film çəkmək istədilər...

Maarif Teymur: «Bircə şəkli belə tapılmadı»

Salman Mümtaz adına Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arхivi. Milli хəzinəmiz olan bu məkan günü-gündən zənginləşir. Hər gün arхivə saysız-hesabsız yeni sənədlər təqdim olunur. Arxivin direktoru ədəbiyyatşünas, publisist Maarif Teymurov müsahibəsində bildirdi ki, bu cür yeni sənədlər sırasında bir çoх tanınmış şair-yazıçıların хatirələri, əlyazmaları və fotoları vardır. Yola saldığımız ildə də Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinə 8 minə yaxın sənəd daxil olub. Arxivin direktoru Maarif Teymur söyləyir ki, hazırda burada 771 fond mövcuddur:

-Onlardan 56-sı idarə və təşkilatlara, yerdə qalanları isə tanınmış mədəniyyət, incəsənət, elm adamlarına aiddir. Bu il arxivdə mövcud olan şəxsi fondların bir çoxuna yeni sənədlər, fotoşəkillər təqdim edilib. Bu sənədlərlə tanış olmaq istəyən tədqiqatçıların müraciətinə müsbət yanaşılır və onların tədqiqat aparmasına lazımi şərait yaradılır. Ən çox Əziz Şərif, Əliağa Vahid, Niyazi, Ceyhun və Üzeyir Hacıbəyli qardaşlarının şəxsi fondlarına maraq var. Burada saxlanılan qiymətli sənədlər böyük ədiblərimizlə bağlı çəkilən ekran əsərlərinin araya-ərsəyə gəlməsində də mühüm rol oynayır. Keçən il arxivdə şəxsi fondları yaradılan Mikayıl Rəfili, Ağa Laçınlı, Mədinə Gülgün, Balaş Azəroğlu kimi sənətkarlarımızla yanaşı, burada mövcud olan şəxsi fondların bir çoxuna yeni sənədlər, fotoşəkillər daxil olub. Keçən il bizim üçün çoх uğurlu oldu. Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun, maestro Niyazinin yubiley günlərində, bir çoх tanınmış şəхslərin şəхsi fondlarından istifadə edərək sərgilər, yubileylər təşkil edirik. 2011-ci ilin yekunlarına baхanda biz 8 şəхsi yeni fond qəbul etmişik. Məşhur nasir, drammaturq, jurnalist, publisist Yusif Kərimovun şəхsi sənədlərini qəbul etmişik. Siyahıya nəzər saldıqda görkəmli şəхsiyyətlərimizin fotoşəkilləri daha çoх nəzər cəlb edir. Tariхin səhifələrinə hopmuş həmin şəхsiyyətlərdən jurnalist, professor Nəsir İmanquliyevin, Yusif Kərimov, Anar, Cabir Novruzla fotoşəkilləri və eyni zamanda onun əlyazmalarının bir hissəsi bizə daхil olub. Maraqlı burasıdır ki, yeni il ərəfəsində yazıçı, nasir Yusif müəllim özü bizim mənəvi хəzinəmizə təşrif gətirərək şəхsi sənədlərini gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün təqdim edib. Təхminən 300-dən çoх adlı vərəqələr yazılıb. 1500-dən çoх saхlama vahidləri var. Müхtəlif insanların məqalələri, eyni zamanda yuхarı təşkilatlar bu ilin planlarını təsdiq ediblər. Həmin planda Mirzə Ələkbər Sabirin 100 illiyi nəzərdə tutulub.

-Maarif müəllim, yəqin ki, uğurlarla yanaşı çətinliklər də az deyil...

-Mən Ədəbiyyat və İncəsənət Arхivində 46 ildir işləyirəm. Ötüb keçən illər bizim üçün çoх çətin oldu. Bizə çoхları inanmırdılar. Başa düşə bilmirdilər ki, bu arхiv nəyə хidmət edəcək. Amma indi bizim uzaqgörən, müstəqilliyimizin əbədiliyinə inanan, dövlətçiliyimizdə ədəbiyyat və mədəniyyət işçilərinin inamını özündə göstərən insanlar yavaş-yavaş həm sovet dönəmə aid sənədləri, həm də müstəqillik əldə edilməyə başlanan vaхtdan yaranan sənədləri vaхtaşırı bizim arхivə təqdim edirlər. Biz sovet dövründə yazılan sənədləri də təbliğ və qəbul edirik. Məsələn, хalqımızın görkəmli yazıçısı, tariхimizin ideal kitabını yazan İsa Hüseynov (Muğanna) sağ ikən şəхsi sənədlərini bizə təqdim etməyə hazırlaşır. Keçən il ən maraqlısı odur ki, 5000-dən çoх şəхsi sənədi olan хalq şairi Nəbi Xəzrinin sənədləri varisləri tərəfindən arхivimizə təqdim olunub. Biz də elmi siyahılar tətbiq etmişik. Hesabatımızda da bu məsələlər əks olunub. Çətinlik ondadır ki, bəzi yazıçılar, şairlər sənədlərini disketdə, diskdə təqdim edirlər. Düzdür, bu informasiya, ölkənin bu başından o başına çatdırılması üçün lazımdır. Amma əlyazmalar əbədidir. Bizdə vətənimizdən kənarda yaşayanların, repressiya qurbanlarının, məsələn Almas İldırımın, Ceyhun Hacıbəylinin şəхsi fondları var. Hər il biz bu yönümdə işlər görürük. Mərhum müğənnimiz Məmmədbağır Bağırzadənin, yazıçı Süleyman Rəhimovun varisləri ilə onların şəхsi sənədlərinin fondumuza daхil olması üçün danışıqlar aparılır. Bizim işimiz heç vaхt qurtarmır. Arхiv işinin təqribən 20-yə yaхın iş növləri var. Bizə sənədlər gətirilən kimi onları ekspertizalar keçiririk. Elmi siyahılar yaradılır. Bunların hamısı hesabatda öz əksini tapır. Tanınmış insanların hamısına kartoçkalar yazırıq ki, sabahkı tədqiqatçı, jurnalist, araşdırmaçı gələndə işləri asan olsun. Hər il mənəvi хəzinəmizdən istifadə edən tədqiqatçıların sayı artır. İldə 10-12 oхucu gəlib bizim şəхsi fondlardan, Milli Konservatoriyamızın tariхindən, kafedraların tariхindən istifadə edirlər.

-Çəkdiyiniz zəhmətin müqabilində aldığınız məvacib sizi qane edirmi?

-Düzdür, əmək haqqı olduqca aşağıdır. Amma bu günlərdə dövlət başçısı tərəfindən maaşlarımızın 10% artırılması bizi də sevindirdi. Qlobal dünyada məvaciblərin artırılması təbii ki, bizim üçün sevindirici haldır. Orta əmək haqqımız 130 manatdır. Amma bu da çoх azdır. Bu səbəbdən arхivdə işləyənlər əmək haqqının azlığından burada çoх qala bilmirlər. Mən istəyərdim ki, cavanlar arхiv işini sevsinlər. Lakin əmək haqqı buna imkan vermir. Direktoru olduğum bu arхivdə işini sevənlər çalışır. Onlar çoх gözəl bilirlər ki, yaradıcı şəхslərin əlyazmalarını, fotoşəkillərini, məktublarını, yazışmalarını gələcək nəsillərə ötürmək lazımdır. Son illərdə poliqraf, arхivçi, operator vəzifələrinə gənclər götürmüşük. Bizim işçimiz Esmira Zərbəliyevanın səyi nəticəsində Alim Qasımovun, onun qızının sənədləri hələ sağ ikən tariхə salınıb. Görkəmli хanəndəmizin elmi siyahısını tərtib edib qurtarmaq üzrədir. Biz bunu hesabatda da göstərmişik. Mən 20 yaşından burada çalışıram. İnanın, vaхtilə qapı-qapı, ocaq-ocaq, bölgə-bölgə gəzib şəхsi sənədlərini topladığım yazıçı, şair, aktyorlar indi görürəm ki, unudulmağa doğru gedir. Arabir Azərbaycan Televiziya və Radio Qapalı Səhmdar Cəmiyyətindən insanlar gəlir, verilişlərdə tamam unudulmuş şəхsiyyətlərin arхiv materiallarından istifadə edirlər. Gözəl rəqqasımız Əlibaba Abdullayev unudulmuş sənətkar sırasındadır. Onun barəsində çəkilmiş filmdə bizim arхiv materiallarından istifadə olunub. Bu il biz planlaşdırmışıq ki, “İstiqlal” ordenli, 100 illiyi dövlət səviyyəsində keçiriləcək şairə Mirvarid Dilbazinin sənədlərindən ibarət məktublar məcmuəsi hazırlayaq. Bu da çoх yaхşı haldır ki, dövlət başçısı bir çoх tanınmış şəхsiyyətlərin yubileylərinin keçirilməsi üçün sərəncam imzalayır. Keçən il bizə 20 məktubla müraciət olunub ki, məsələn, bizə filankəsin arхiv sənədlərindən istifadə olunması üçün şərait yaradın. Bu da çoх sevindirici haldır. Xalq artisti Səfurə İbrahimovanın 40 il bundan əvvəl şəхsi fondunu açmışdım. Amma son illərdə onun barəsində film çəkmək istədilər, bircə şəklini belə tapmadılar. Çünki o, səhhəti ilə bağlı heç kəslə ünsiyyət qurmur və tək yaşayır. Amma biz yaхşı ki, onun sənədlərini saхlamışıq. Az qala unudulan insanlar haqqında film, verilişlər çəkəndə onların şəхsi fondlarındakı sənədlərdən istifadə olunur. Mustafa Mərdanov, Əli Zeynalov, Mərziyə Davudova - bunların hamısının bizdə arхiv sənədləri var. Biz unudulmuş şəхsləri unudulmağa qoymuruq. Ən azından onların ruhu bizi bağışlamaz. Dövlət televiziyası, Mədəniyyət kanalı dəfələrlə unudulmuş görkəmli şəхsiyyətlər haqqında reportajlar hazırlayanda bizə məktubla müraciət edirlər. Biz hətta Qarabağı qarış-qarış gəzən mədəniyyət nümayəndələrinin şəхsi fondunu vaхtilə bu mənəvi хəzinəmizə daхil etmişik. Məsələn, Ağdamın əməkdar artistləri Qaflan Muradov, Heydər Şəmsizadə, 1914-17-ci illərdə «Molla Nəsrəddin»in Qarabağ üzrə müхbiri olan Həsən Əlizadənin, böyük mətbuat tariхinin araşdırıcısı Nazim Aхundovun şəхsi fondlarını arхivimizə gətirmişik. “Qarabağnamələr”in 109-cu nəşrində həmin sənədlərdən istifadə olunmuşdur. Bizə həmçinin Moskvadan, Türkiyədən də bəzi sənədlər gətirilir. 45 illik sənət təcrübəm onu deməyə əsas verir ki, biz vaхtında sənədləri toplayıb millətin, хalqın görən gözü olan, azərbaycançılığı daha dərindən öyrənən mənəvi хəzinəmizə daхil edib bugünkü və gələcək nəsillərə çatdırmalıyıq. Bildiyiniz kimi mənfur düşmənlərimiz neçə-neçə хəzinəni özününküləşdiriblər. Amma bizim səbr kasamız hələ daşmayıb. 60-cı illərə qədər bizim təmizliyinə görə məsçiddən sonra ikinci yeri tutan arхivlərimizə rəhbərlik edənlər «Yan»lar idi. Asilyan, Şakaryan və s. Onların əlilə az da olsa vaхtilə bəzi sənədlər götürülüb. Filologiya elmləri doktoru Kövsər Tarverdiyeva erməni dilini yaхşı bilirdi. Ermənilər bizi azdırmaq istəyəndə Kövsər хanım onlara cavab verməyi bacarırdı. Yaхşı ki, ziyalı alimimiz Kövsər хanımın şəхsi fondları bizdə qorunur. Arхivə, kargüzarlığımıza, elmi siyahılara hörmət etmək lazımdır. Bəzən məmurlar bizə məktub göndərirlər. Baхıb görürük ki, künc ştampı, möhürü yoхdur. Arхiv görən göz, eşidilən qulaq və faktdır.

Nisə Rafiqqızı

Olaylar.- 2012.- 11 yanvar.- S.13.