Sənətkar ömrünün şirin nağılı

O, sazı instrumental ansambl ifaçılığına gətirdi

Atası Məhərrəm müəllim bir gün balaca Hüseynağadan böyüdükdə hansı peşənin sahibi olacağını soruşdu. Hüseynağa isə bu zaman radio ilə verilən konsertə, tarzənin məharətli ifasına qulaq kəsilmişdi. Atasının yalnız üçüncü dəfə soruşmasına uyğun olaraq sualı anladı.

Amma belə sualın cavabına hələ hazır deyildi. Odur ki, başını aşağı dikib susdu, sonra da ağladı. Lənkəran rayonu, Velədi kənd məktəbinin 5-ci sinifində oxuyurdu. Dərs əlaçısı idi. Sinif yoldaşları özlərinə müxtəlif peşələr seçirdilər: kosmonaft, həkim, mühəndis, aqronom, müəllim,.. O isə radioda verilən konsert proqramlarına qulaq asmağı, tarı xoşlayırdı. Ağzı ilə tarı yamsılamağa başlamışdı. Atası ona daha bir gün müvafiq sualı verərkən “Tarçalan olmaq istəyirəm!” dedi. Cavab atasının heç xoşuna gəlmədi. Beş bacının bir qardaşı üçün ailədə həkim peşəsi daha müvafiq seçilibmiş. Atası ondan Lənkəranda hansı tarzəni tanıdığını soruşdu. Bəhməni, bir də...bir qoca kişi vardı, əvvəllər kənd toylarına gələr və xanəndə üçün tar çalardı. Son illər onu görmürdü. Atası Lənkəranın yerli radiosunun ilk diktoru kimi rayonun bütün sənət adamlarını yaxşı tanıyırdı. O tarzənin adı Heydər kişi idi. Atası bir gün Hüseynağanı özü ilə şəhər bazarına apardı və orada ona tarzən Heydər kişini göstərdi. Heydər kişi çox qocalmışdı və bir küncdə stol üstünə mayka-tuman yığıb satırdı. “Bax, əgər tarçalan olsan, qocalanda sən də belə mayka-tuman satacaqsan!” atası bildirdi. “Mən istəyirəm ki, sən elə peşə seçəsən ki, hamı səni sevsin, hörmət eləsin.” Hüseynağa bu həqiqətə ağlamaqla cavab verdi. Ürəyi çox kövrək idi, hər şeydən ötrü ağlayırdı. Atası da deyəsən bunu nəzərə aldı və “Yox, səndən həkim çıxmaz!” dedi.

Bir dəfə kənd məsçidinin qarşısındakı meydanda həmyaşıdları ilə durmuşdu. Bu gün kənddə toy vardı. Maraqlı ifaçı olacaqdısa, yorğanın altından sivişib çıxacaq, xəlvətcə maraq dalından məclisi izləməyə gedəcəkdilər. Birdən bir “Pobeda” maşını tozanaq qaldırıb meydana daxil oldu. Maşından bir kişi düşdü, onları zənd ilə süzdü, sonra onlara tərəf gəldi. Yoldaşlarının hamısı qorxudan qaçıb uzaqlaşdı. O isə bu kişini tanıdığı üçün duruxub qaldı. Bu, tarçalan Bəhmən idi. “Sən Məhərrəm müəllimin oğlunu tanıyırsan?” deyə Bəhmən kişi ondan soruşdu. Hüseynağa qeyri ixtiyari başını təsdiq ifadəsilə tərpətdi. ”Hə tanıyıram... Mənəm Məhərrəm müəllimin oğlu.” Cavabı Bəhmən kişini güldürdü. O gedib maşının arxa qapısını qaldırdı. Oradan bir tar götürüb, ona doğru gəldi. “Atan mənə bir tar düzəltdirməyi sifariş vermişdi. Ala, bu da sənin tarın, çal görüm!” Hüseynağa tamam çaşıb qalmışdı. Ancaq tarı əlinə alan kimi özünə gəldi, sevindi, üzü güldü. İlk dəfə idi ki, bu gözəl alətə toxunurdu. Ağzı ilə o qədər tar çalmışdı ki! Bəhmən kişi cibindən bir kiçik şey (mizrab) da çıxardıb ona verdi. Hüseynağa tarı əsil tarzənlər kimi sinəsinə tutdu, mizrabla simləri bir neçə dəfə “dınqıldatdı”, səslərin yerini tapdı və birdən “Yeni Dehli” hind filmindən musiqini çalmağa başladı. İfasının belə asanca alınması özünü də heyrətləndirdi. “Sənin tar müəllimin kimdir?” Bəhmən kişi soruşdu. “Heç kim” –o dedi. “Necə yəni heç kim? Müəllimsiz də belə çalmaq olar? Ay zarafatçı!” Bəhmən kişi onun saçını qarışdırdı və son olaraq “Mən Məhərrəm müəllimə deyəcəyəm, onun oğlu yaxşı sənətkar olacaq!” dedi və maşına mindi. Hüseynağa əlindəki tara və bu günki toy yerinə sarı uzaqlaşan maşına sarı bir qədər təəccüblə baxdı, sonra çevrilib evlərinə tərəf qaçdı. Həmin gün tarını o qədər dınqıldatdı ki, axşamacan artıq “Yeni Dehli” filminin musiqisini tamam çalmağı öyrənmişdi. Sanki yeni həyat, yeni dünya başlayırdı. Bu dünyada musiqi səsləndirən radiodan, ondan və tarından başqa heç nə yox idi. Nəhayət bir gün atası onu musiqi təhsili almasından ötrü Lənkəran Mədəniyyət evinə gətirdi. Burada direktorun verdiyi ən çətin taktı da olduğu kimi təkrar elədi. Ancaq ertəsi gün musiqi müəlliminin dərsi başa düşməyən şagirdin üstünə bağırması, yumruğunu stola çırpmasını eşitdi və ilk dərsə girmədən geri qayıtdı. Atası onu tez başa düşdü; onun kövrək qəlbli oğlu həyatın bu cür sərt üzünə hələ hazır deyildi. Bir müddət sonra atası onu “Müəllimlər evi”ndəki pullu kursa üzv yazdırdı. Müəllimləri Cümşüd Axundov ilk dərsdə şagirdlər üçün “101” adlanan musiqidən bir kiçik hissə çaldı və sonra da onlara təkrar etmələrini tapşırdı. Təkcə Hüseynağa asanca ifa etdi. Sonra müəllim bu əsərdən digər hissəni ifa elədi. Yenə də yalnız Hüseynağa bacardı. Beləcə müəllimin heyrətli baxışları altında o musiqini sonacan ifa elədi. Cümşüd müəllim onun əvvəllər haradasa təhsil aldığını düşündü və dərsi o biri şagirdlərə öyrətməsini tapşırdı, özü isə yaxınlıqdakı bazarın yolunda fəaliyyət göstərən foto-atelyeyə getdi. Hüseynağanın bu “müəllimliyi” kurs şagirdlərinin xoşuna gəlmədi. Daha kimsə istifadə üçün ona öz tarını vermək istəmirdi. Yolda böyük uşaqlar tutub tarını əlindən almasınlar deyə məşğələlərə tarsız gələrdi. Sonrakı günlərdə öz tarını gətirəsi oldu. Bir dəfə dərsdən çıxıb evə gedirdi. Yolda həmkəndliləri olan İbad və bir qohumu onu gördü. Onlar onun evə piyada qayıtmasına rişğənd elədilər. Pul qoyub 1 manat müqabilində evə taksi ilə gedə biləcəklərini dedilər. Onun payına 50 qəpik düşürdü. Pulu vardı. Özündən yaşca böyük olan bu oğlanlar hamamda çiməcəklərini bildirdilər və ondan oturub bir az gözləməsini xahiş elədilər. O da hamamın gözləmə salonunda oturub, tarını qucaqladı və gözlədi. Əlində tarı görən xidmətçilər bir şey çalmasını xahiş etdilər. O da çaldı. Bir mahnı, iki mahnı, beş mahnı, on mahnı. Kənd uşaqları çimib çıxanacan özünün ilk solo konsertini hamamda verdi. Nəhayət eşiyə çıxdılar. Hava tamam qaralmışdı. Taksi tutub kəndə getdilər. Stamurdov kənd körpüsünün üstündə qarşıda bir neçə nəfər əli məşəlli insan gəlirdi. Onlar maşını saxlayıb içinə baxdılar və onu gördülər. Bu onun nənəsi və əmisi idi. Əmisi onu elə oradaca kötəkləməyə başladı. Bu zaman tarı yerə düşüb zədələndi. Həmin gecə atası onun tarını alıb tavandan asdı. “Sənin hələ bu yaşın var pozulmusan, evə gec gəlirsən, sonrası necə olacaq?! Bu cür davam etsən sən cəmiyyətdə sevgi, hörmət qazana bilməzsən!” Hüseynağa bir də ömrünün sonunadək musiqi təhsili almadı. Amma tarı tavanda əsir saxlamadı. Hər gün nərdivan gətirib tarı oradan götürdü, doyunca çaldı, yeni-yeni mahnılar öyrəndi, yenə yerinə asdı. Hər hansı musiqini bircə dəfə eşitməsi kifayət edirdi. Dərslərdə də belə idi: dərsi elə sinifdəcə öyrənirdi. Orta məktəbi Gərmətük kəndində bitirdi. Atestatında cəmi iki “4” oldu- qalan hamısı “5” idi. Bu bilik onu o vaxtlar çox az adamın pulsuz qəbul ola bildiyi “narxoz”un (Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun) “Əmtəəşünaslıq” fakultəsinə qəbul etdirdi. Gündüzlər Xarici Dillər İnstitutunun bufetində işləyib, gecələr oxuyurdu. Ürəyi Lənkəranda- tarının yanında qalmışdı. Amma metro ansamblının rəhbəri Bəhram Nəsibovla dost idi. Tez-tez ora gedib, onun tarını çalırdı. Hərdən yaxınlıqdakı Flarmoniya bağına gedir, orada toplaşan məşhur sənətkarların seyrinə dalırdı. Ora kimlər gəlmirdi? Məşhur tarzənlər, xalq artistləri Əhsən Dadaşov, Həbib Bayramov, Hacı Məmmədov,.. Onlara tamaşa etməkdən də zövq alırdı. Ürəyində isə onların tərzində, elə onların çaldığı kimi tar çalırdı. Bir dəfə Flarmoniyanın afişa lövhəsində Hacı Məmmədovun rəhbərliyi ilə ifaçıların baxış-müsabiqəsinin keçirildiyini öyrəndi. Bəhramdan onun tarını alıb, müsabiqədə iştirak etdi. Münsiflər heyətində daha kimlər vardı? Şövkət Ələkbərova, Emin Sabitoğlu, Əlibaba Abdullayev! Seçilən ilk “beşliyə” düşdü. Amma musiqi təhsilinin olmadığı məlum olduqda Hacı Məmmədov çox təəssüfləndi. “Narxoz”un V kursunda oxuyarkən Əhsən Dadaşovu onların ansamblına bədii rəhbər olaraq dəvət etdilər. Ali məktəblərin musiqi kollektivləri arasında müsabiqə keçirilirdi. Əhsən Dadaşov Hüseynağanı 1-ci tar yerinə qəbul etdi. Amma sonra ona “Sənin çox gözəl barmaqların var. Bunların arasında yeganə sənsən ki, ud da çala bilərsən. Ansamblda ud çatışmır.” dedi. Beləcə Hüseynağa ansamblda ud çalmağa başladı və onların kollektivi müsabiqədə ən yüksək balla 1-ci yeri qazandı. Artıq ali məktəbi bitirirdi. Bir neçə peşəkar ansambldan ona iş və Bakıda qalmaq təklif olundu. Amma atasının təkidi ilə Lənkərana qayıtmağa məcbur oldu. Burada ticarət sahəsində ona iş əvəzinə bolluca vədlər verildi. Yeganə təsəllisi tarı idi. İşsizlik və pulsuzluq onu yaman darıxdırırdı. Toylardan pul qazana bilərdi, amma daha toylara tarzən dəvət etmirdilər, gitara yaman dəbə minmişdi. Gitara almaq lazım idi. Odur ki, qonşu arvadın təhriki ilə həyətin gavalı ağaclarını dərdi, onunla aparıb Bakı bazarlarında satdı. Əldə etdiyi puldan 160 manat verib “Muzuma” elektro-gitarasını aldı. Beləcə toylarda gitara çalmağa başladı. Tezliklə məşhur klarnet ustası Bayramla, İsmayılla, müğənni Teymur Mustafayevlə toylara getdi. Əskərlik etdiyi yerdə onu saxlamaq istədilər. Xidməti əslində gitara çalaraq konsertlər verməklə keçdi. Vətənə döndükdən sonra Aqrar Birliyin bazasında işə düzəldisə də, el şənliklərinə getməkdən qalmadı. Xalqın qarşısında çıxış etməkdən yaxşı nə ola bilərdi? Artıq məşhur müğənni Cavad Rəcəbovun ansamblında çıxış edirdi. O da əməlli-başlı məşhur olmuşdu. Buna görə də Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Xavər Talıbovanın qızı Sonanı ona verməkdən imtina edə bilmədilər. Sonralar 169 saylı texniki-peşə məktəbində dərs dedi, Leninqradda xüsusi kurs keçdi, qonşu rayonlarda və Bakıda toylarda çıxış elədi. Bir dəfə Bakıda ikən Cavad Rəcəbov ondan saz çalmasını xahiş etdi. Saz nə tar idi, nə gitara, nə də ud. Cavad əl çəkmədi, mahir saz ifaçısı Firudinə öz sazını gətirməsini tapşırdı. Firudin sazı gətirib çıxarkən onlar artıq 1 saata “Avand” restoranında toy çalmağa başlayacaqdılar. Firudindən sazın sirlərini mətbəxin bir küncündə və cəmi bir saata öyrəndi. Amma sazla ilk iki cəhti uğursuz alındı. Sazı instrumental ansambla gətirmək heç asan deyildi. Cavad isə təkid edirdi. Saza səsgücləndirici qoşdular və bununla da hər şey qaydasına düşdü. Lənkəran saz üçün spesifik yer sayılmırdı. Amma o sazı burada hamıya sevdirə bildi. Sorağı tezliklə gedib Bakıya çıxdı və bir gün “Space” TV-nin “Kiçik qala” verlişinə dəvət olundu. Verlişdə məşhur sənətkarlar Rahib Azəri ilə birlikdə çox maraqlı söhbətlər qururdular. O bu verlişin iki il qonağı oldu, hər dəfə yeni-yeni ifaları ilə hamının sevimlisinə çevrildi. Onu “Hind yuxusu” adlı filmdə ustad roluna da çəkdilər. Artıq saz ayrıca olaraq toylara dəvət olunurdu. Nisə Qasımova, Səməd Səmədov, Musa Musayev və Təranə Qumral, Mənzurə Musayeva, Səyyad Əlizadə, Aynur Dadaşova, Baloğlan Əşrəfov, Rəmiş, Yaqub Zurufçu kimi sənətkarları müşahiyyət edirdi. Qədir Rüstəmov ondan daha çox razı idi. Saz ilə bir neçə il Lənkərandakı “Dəhnə” restoranında gecələr konsert verdi. İran İslam İnqilabının 20 illiyi münasibətilə İrana dəvət olundu, konsertlər verdi, Rəşt televiziyasında çıxışlar etdi. Bir dəfə rejissor Nazim Abbas Cavad Rəcəbov barədə musiqili film çəkirdi. Filmin bir yerində rejissor ona skripka tutmağı təklif etmişdi. Film nümayiş etdirilən gün anasının xəstəliyi tamam şiddətlənmiş və ayaqları tutulmuşdu. Onu narahat etməmək üçün qonşu otaqların birində xəlvətcə televizora baxırdılar. Anası ev adamlarının harada olduğunu soruşdu və nəvəsi məsələni ona agah elədi. Birdən qapı açıldı və heç kəsin gözləmədiyi halda Minəvvər xanım qapı ağzında göründü. Ayaq üstə dura bilməyən ana övladına tamaşa etmək üçün böyük bir məsafə qət etmişdi. O, Hüseynağanın skripka “çaldığını” görüb təəccübləndi. Anasına bunun yalandan, filmə görə olduğunu başa salmaq istədi. “Bunu görənlər sabah toylarda sənə skripka çalmağını sifariş versələr onlara da yalandan nəsə deyə biləcəksənmi? Nə edirsən et, yalandan heç nə etmə!” Həmin gecə anası ona bir çox nəsihətlər daha verdi. Çoxdan idi ki, anası yata bilmirdi. Həmin gecə o, rahat yatdı. Səhər artıq anası dünyasını dəyişmişdi. Atası öldükdən sonra Hüseynağa bir neçə il sənətə gedə bilməmişdi. Yenə də bacarmayacaq, çalan kimi ağlayacaqdı. Amma anasının nurlu çöhrəsi ona kömək oldu və tarı, gitarası, sazı yanıqlı səslə ağladısa da, o ağlamadı, göz yaşlarını öz qəlbinə axıtdı.

İndi 63 yaşlı sənətkar Hüseynağa Babayev axşamlar dənizkənarı parkda tənha gəzib-dolaşır, yaşadığı günlərə xəyalən səyahətə çıxır. Həyatından heç gileyi yox idi. İfaçılığı sayəsində qızı Günelə və oğlu Maisə gözəl toy etmişdi, baba idi, firavan dolanırdı,.. Ən başlıcası, hamı onu sevir, hörmət edirdi. Eynən atasının bir vaxtlar istədiyi kimi! Bir insan ömrü üçün bundan daha şirin nə ola bilərdi?

Hafiz Mirzə

Olaylar.- 2012.- 17 yanvar.- S.10.