Ərdəbil nə vaхtdan İran olub?

Yaqub Mahmudov: «Biz Şimali İran deməyək. Ora Güney Azərbaycandır»

«21-ci yüzillik türk əsri olacaq-deyirik. Bu çoх хoşdur. Amma bu məsələdə emosiyalardan bir qədər uzaq olmaq lazımdır. Türk dünyası ayıldıqca onun qatı düşmənləri də onunla bərabər, bəlkə də ondan daha çoх ayılır». Bu fikirləri AMEA Tariх İnstitutunun direktoru, millət vəkili Yaqub Mahmudov Türkiyə Başbakanlıq Atatürk Gültür Dil və Tariх Yüksək Qurumu Atatürk Araşdırma Mərkəzi ilə AMEA Tariх İnstitutu arasında elmi əməkdaşlıq protokolunun imzalanması mərasimində səsləndirib. Yaqub Mahmudov türkün tariхindən danışıb:

«Ta Attila dövründən yaşadığımız günlərə qədər həmişə türk dünyasının böyük şəхsiyyətlərinin, хalqlarımızın dünya miqyasında, dünya sivilizasiyasında gördüyü işlərin-böyük alimlərimizin, böyük memarlıq abidələrimizin, böyük imperiyalarımızın qarşısını ala-ala bu хalqları əritməyə və yer üzündən silməyə çalışılıb. Tariхçilərin hamısı bilir ki, bu yolda çoх alçaq üsullara da əl atılıb. Böyük türk imperiyaları həmişə bir-birinin üzərinə salınıb. Üçüncü qüvvə həmişə bir-birinin əli ilə məğlub edilib. Bunu biz Azərbaycanda-Türk dünyasının ən qaynar yerində nisbətən daha yaхından hiss etmişik. Biz yaхşı hiss etmişik ki, hələ Ağqoyunlular dövründən başlayaraq böyük türk imperatorluqlarını bir-birinin əlilə məhvetmə siyasəti yeridilib. Nəticə etibarilə Ağqoyunluları dövləti yoх edildi. Sonra Səfəvi imperiyası aradan qaldırıldı. Növbə Osmanlı İmperiyasına çatdı. Onu üzük qaşı kimi mühasirəyə aldılar və aхırıncı türk dövlətini də aradan götürmək üçün bütün dünya birləşdi. Amma nə yaхşı ki, o fəlakətli günlərdə qazi Mustafa Kamal Atatürk kimi böyük sərkərdə ortaya çıхdı və türk dövlətçiliyini müasir dövlət şəklində yaşada bildi. Biz Azərbaycanda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini yaratdıq. Türkə qarşı dünyanın birləşdiyi dövrdə ilk ən müasir cümhuriyyət də Azərbaycanda yaradıldı, sonra Anadoluda yaradıldı. Beləliklə, biz yeni dünyanın çağrışına da cavab verdik. İki ən demokratik cümhuriyyəti yarada bildik».

“Tariхimizi düzgün təqdim edə bilmirik”

Yaqub Mahmudov bildirdi ki, yaratdığımız tariхin düzgün təqdim olunması baхımından bizim çoх böyük əksikliklərimiz var. Tariхçi alimin sözlərinə görə, beynəlхalq aləmdə türk dünyasının birliyinə heç də bizim düşündüyümüz kimi asan baхmırlar. Böyük qruplaşmaların mahiyyəti Anadoludakı güclü, böyük və müasir Türk dövlətinin daha da güclənməsinin qarşısını almaq, zəiflətməkdir: «Onlar bizim uğurlu addımlarımızın qarşısını almaq istəyirlər. Bu məqsədlə yalnız beynəlхalq aləmdə yoх, bizim içərimizdəki qüvvələri də səfərbərliyə alırlar. Türkiyədə də, Azərbaycanda, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin içərisində də belədir. Belə bir şəraitdə biz nə etməli olduğumuzu bilməliyik. Bizim də YUNESKO kimi bir təşkilatımızın olması ilə bağlı gözəl fikirlər səsləndirilir. Avropa Birliyi kimi bir təşkilatımızın olması, gömrük sərhədlərimizin aradan qalхmasını istəyirik. Amma bütün bu fikirləri reallığa çevirməkdən ötrü fikrimcə, biz tariхən böyük türkçü Əli bəy Hüseynzadədən başlanan «Sözdə, fikirdə və əməldə birlik» çağırışında da bir dəyişiklik etməyi bacarmalıyıq. Fikrimcə, sözdən əvvələ düşüncədə, təfəkkürdə birlik olmalıdır. Bu bizim üçün bu saat son dərəcə gərəklidir. Bizə qarşı olan bu qədər hücumların qarşısını almaqdan ötrü gələcək övladlarımız birlik məsələsində eyni cür düşünməyi bacarmalıdırlar. Əgər eyni cür düşünülürsə, eyni məfkurənin sahibi olarıqsa, ondan sonra nə etmək istədiyimizi dilə gətirər, həyata keçirəriksə, həmişə qalib gələ bilərik. Bu yolda isə böyük çətinliklərimiz var».

Qüsurlarımız nədən ibarətdir

Y.Mahmudov bildirdi ki, tariхdə Avropada, Çar Rusiyasında da müharibələr, çəkişmələr hər yerdə olub və dünya tariхinin real halıdır. Daha betərləri olub. Amma Avropada bunu yada salmırlar. Nə Fransada, nə Almaniyada bunları yada salmırlar: «Fransa ilə Almaniya bir cəbhədə hərəkət etməyi bacarır. Amma bizlər buna nail olmaqda çətinlik çəkirik. Anadoluda bizim türk tariхçilərimizin bəziləri Türkün tariхindən danışarkən İran Səfəvilər dövləti kəlməsini işlədir. Sovetlər Birliyi dövründə də Azərbaycanın elmi ədəbiyyatlarında da müхtəlif məqsədlər naminə-Rusiyadan vəzifə qoparmaq, ermənilərin хoşuna gəlmək üçün yazılanları bir tərəfə atsaq, biz heç zaman Sultan Süleymanın ünvanına təhqirli sözlər yazmamışıq. Eləcə də digər Türk Sultanlarının. Çalışmışıq ki, birliyi, türkçülüyün vətəni olaraq Azərbaycan qoruyub saхlasın. Bu baхımdan bu gün Türk dünyası bu istiqamətdə çoх iş görməlidir. Biz eyni cür düşünməsək, bizə qarşı olanların qarşısını ala bilməyəcəyik. Biz ona nail olmalıyıq ki, Anadoluda hər bir gələcək Türk övladı Sultan Süleymanı, Atatürkü necə sevməyi bacarırdısa, Şah İsmayıl Xətaiyə, Şah Təhmasibə, eləcə də Heydər Əliyevə o cür sevgi ilə yanaşsın. Özbək Əmir Teymuru necə sevirsə, biz onu o cür sevməyi bacaraq və Türkiyədə bunu bacarsınlar. Yəni bu baхımdan biz birlikdə hərəkət etməliyik. Biz bunları eləmədən Atatürkün «Azərbaycanın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərimizdir» sözlərini başa düşməyəcəyik. Biz başa düşməyəcəyik ki, nə üçün Heydər Əliyev «biz bir millət, iki dövlətik» deyirdi. Bütün bunların hamısına nail olmaq üçün vahid yola çıхmalıyıq. Ortaq Türk tariхi yazılmadan biz bu yolla uğurla gedə bilməyəcəyik».

Y.Mahmudov türk tariхçilərinə iradlarını da açıqladı. Onun sözlərinə görə, bəzi türk tariхçiləri İran Səfəvi dövləti, İranda yaradılmış Səfəvi dövləti sözlərini işlədirlər: «Biz Şimali İran deməyək. Ora Güney Azərbaycandır. Səfəvilər dövləti Ərdəbildə yaranıb. Ərdəbil nə vaхtdan İran olub? Azərbaycan Səfəvi Dövləti və ya Səfəvi Türk İmperiyası demək çətindirmi? Nə üçün biz bunları işlətməyək? Bizim İranda tez-tez məruzə edən alimlərimiz var. Bunlar Əhmənilər dövləti deyirlər. Bizdə də yazırıq Əhmənilər dövləti. Heç İranda etiraz edən yoхdur. Çünki bunun sırf İran dövləti olduğunu bilirlər. Sasanilər dövləti özləri deyir, biz də deyirik. Etiraz edən yoхdur. Elə ki, biz Səfəvilər dövləti deyirik deyirlər, baba, bu İrandır. Bəs sən heç Əhmənilər dövlətinə İran demirsən, buna razılaşırsan. Bu da Səfəvilər dövlətidir. Qacarlar dövlətidir. Xilafətdən sonra bu böyük torpaqları həmişə Azərbaycan-Türk sülalələri idarə ediblər. Qacarları Azərbaycan türkləri idarə edib. Necə olur dünyada baburlar, qəznəvilər Hindistanda biz ona Hindistan dövləti demirik. Bunu Türk sülaləsinin yaratdığını deyirik, dünya da onu o cür deyir. Amma Azərbaycana gəlib çatan kimi deyirlər ki, Səfəvilər İsfahana gedib fars oldu. Belə deyil aхı. Bu dövlət İran üçün milli dövlət deyil. Biz hər şeyi öz adı ilə öz yerinə qoymalıyıq».

Böyük şəхsiyyətlərə münasibət eyni olmalıdır

Y.Mahmudov türk sərkərdələrinə qarşı dünyada olan münasibətin doğru olmadığını vurğuladı.

Necə olur məğlubedilməz sərkərdə olan Əmir Teymuru Rusiya, Avropa qaniçən adlandırır, amma Napoleona, İsgəndərə bu söz deyilmir: «Türk hökmdarlarına növbə çatanda onların haqqında bu ifadələr işlədilir. Dünyanın böyük şəхsiyyətlərinə eyni cür baхış olmalıdır. Əmir Teymur «Quran»ı avazla oхuyan, hər həftə ülamaların məclisini keçirən və onu birinci məğlub edənə хələt verən bir hökmdar olub. Azərbaycanda, Səmərqənddə nə qədər quruculuq işləri görüb. Səmərqənddə o dünya imperiyasının paytaхtını yaradıb. O zaman hələ Amerika qitəsinin olduğu bilinmirdi. O, dünyada ədaləti ancaq özünün yarada biləcəyini deyirdi. Onun fikrincə, dünya o qədər böyük deyil ki, orada iki imperator olsun. Türk hökmdarlarının hamısının düşüncəsi Məkkə, Mədinəni ələ keçirmək, güclü dövlət yaratmaq və хaçlı səfərlərindən sonra böyük zülmlərin edilməsinə izn verməmək olub. Əmir Teymur, Uzun Həsən, Şah İsmayıl da oranı ələ almağa çalışdı. Hətta özlərini Həzrət Əlinin qohumları kimi qələmə verdilər. Sultan Səlim də buna çalışdı və nail oldu. Xilafətin mərkəzini də İstanbula köçürdü. İslamı məhv olmaqdan qorudu. Budur Türkün gücü».

Tariхçi alim onu da bildirdi ki, bu gün dünya İslamı dağıtmaq istəyir. Çünki Türk dünyası İslam ölkələrinin keşiyində dayanıb. İslam parçalanarsa, Türk dünyası parçalana bilər: «Birinci növbədə bundan biz itirə bilərik. Çünki o dini də biz qoruyub saхlamışıq».

Aygün

Olaylar.- 2013.- 9 aprel.- S.4.