“Dünyada Azərbaycanla bağlı nə qədər əlyazma

varsa onların sürətini əldə etməyə çalışırıq”

Paşa Kərimov: “Qədim dövr əsərlərini çap etmək o qədər də asan deyil”

Müsahimiz AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktor əvəzi Paşa Kərimovdur.

-Paşa müəllim, ədəbi irsimizin böyük bir hissəsi ərəb və fars dillərindədir. Ədəbi irsimizin tərcüməsinin bugünkü vəziyyəti necədir?

-Ədəbi irsimizin tərcüməsi ilə bağlı onu deyim ki, bu məsələ ilə bağlı təkcə Əlyazmalar İnstitutu məşğul deyil. İndiki zamanda bir çox tərcüməçilər, tədqiqatçılar var ki, bu işlə ciddi məşğul olurlar. Ümumiyyətlə mən demək istəyirəm ki, tərcümənin vəziyyəti indi çox müzakirə olunur, çoxları da bu vəziyyətdən razı deyil. Çünki, kifayət qədər bizi maraqlandıran əsərlər tərcümə olunur. Azərbaycan müstəqil dövlətdir, istədiyimiz əsəri tərcümə edə bilərik. Klassik əsərləri də tərcümə etmək üçün ciddi səylə çalışırıq. Lakin bir sıra amillər bizə mane olur. Birincisi, orta əsr ərəb və fars dillərini yaxşı bilən tərcüməçilərimizin az olması, ikincisi də buna kifayət qədər vəsait də ayrılmalıdır ki, məncə bu da kifayət qədər deyil. Bu iki səbəb bizim ərəb və fars dillərindən (klassik mətnləri nəzərdə tuturam) edilən tərcümələrin gedişatına təsirsiz ötüşmür.

-Fars və ərəb dilləri ilə yanaşı əski əlifba ilə yazılan əsərlər də tərcümə olunurmu? Ərəb dilinə az-çox bələd olan bir gənc kimi belə düşünürəm ki, əski əlifba ilə yazılmış əsərləri tərcümə etməkdənsə orta məktəblərdə əski əlifbanın tədrisi daha məqsədəuyğundur. Siz necə düşünürsünüz?

-Məncə, sizin qədər maksimalist olmaq da düzgün deyil. Ərəb-fars əlifbasını da keçmək lazımdır, amma klassik ədəbiyyatımızı müasir əlifbamızla tərcümə etmək lazımdır. Biz hər il 20-30 kitab çap edirik, hamısı da klassik ədəbiyyatımızdır, əksəriyyəti Azərbaycan dilində ərəb əlibası ilədir. Biz bu əsərləri izahatlar, şərhlər, lügətlərlə veririk ki, maraqlananlar çətinlik çəkmədən bu kitabdan yararlana bilsinlər.

-Əlyazmalar İnstitutunun fondunda nə qədər əlyazma saxlanılır?

-Bizim İnstitutda 12000 əlyazma var. Bütövlükdə çap materialları və kitablarla birlikdə 40000-ə qədər material var.

-Bu gün daha vacib hesab etdiyiniz hansı əlyazma öz araşdırmaçısını gözləyir?

-Bir əsərin adını çəkə bilmərəm, belə əsərlər çoxdur. Biz də dayanmadan çalışırıq, sürətlə işlər görürük, mən onu demək istəyirəm ki, biz Əlyazmalar İnstitutu təkcə burda saxlanan əsərlərin tədqiqi ilə məşğul olmuruq, biz dünyada Azərbaycanla bağlı nə qədər əlyazma varsa onların sürətini əldə etməyə çalışırıq, tədqiq və çap edirik.

-2013-cü il ərzində neçə əlyazmanın tərcümə və çapına nail olmusunuz?

-2013-cü ildə 25 kitabımız işıq üzü görüb. İmkanınız olsaydı daha çox kitab çap edərdik. Onların əksəriyyəti bizim müxtəlif kitabxanalarda saxlanılan abidələrimizdən ibarətdir.

Bildiyimiz kimi Ə.Firdovsinin “Şahnamə”si 60 min beytdən ibarətdir. Amma onun yalnız az bir hissəsi tərcümə olunur. Bu nə ilə bağlıdır?

-Siz bilirsiniz ki, qədim dövr əsərlərini çap etmək o qədər də asan deyil. Mən sizə deyim ki, biz bu yaxında bir neçə arxiv materialı əldə etdik və onları çap etdik. Bunlarla yanaşı, Azər Buzovnalının əsərlərinin iki cildliyini və bir də ki bizim görkəmli Qarabağ şairimiz İbrahim Tahirin əsərlərini çap etdik. Məlum oldu ki, Azər Buzovnalı “Şahnamə”dən böyük bir mətn tərcümə edib və biz həmin tərcüməni çap etdik. İbrahim Tahirin də “Şahnamə”dən tərcümələri var, təbii ki, bütöv mətn şəklində deyil. Demək istəyirəm ki, “Şahnamə” kimi əsərləri tərcümə etmək üçün mükəmməl təhsil görmüş, istedadlı adamlar lazımdır.

-Niyə ərəb dili ilə bağlı namizədlik və doktorluq disertasiyaları daha çox Bakıda deyil, Tiflisdə müdafiə olunur? Halbuki, Azərbaycanla ərəbləri daha sıx əlaqələr birləşdirir. Ərəb dili ilə bağlı olan və gələcəkdə müdafiəsini ərəb ədəbiyyatından etmək istəyənlər əlavə bir dil ya rus, ya da gürcü dilini öyrənməlidirlər. İstərdim ki, bu məsələyə bir aydınlıq gətirəsiniz.

-Bizim İnstitutda sami dillər mövzusunda birdəfəlik dissertasiya komissiyası var. Siz dediyiniz sovet dövründə belə idi. İndi təkcə Əlyazmalar İnstitutu deyil, digər bu kimi yerlərdə dissertasiya komissiyaları var və komissiyalarda ərəb dili ilə bağlı namizədlik və doktorluq dissertasiyaları müdafiə olunur.

-Əlyazmalar İnstitutunun daha çox hansı ölkələrlə əlaqələri var?

-Əlyazmalar İnstitutunun ABŞ, Fransa, Almaniya kimi dövlətlər, həmçinin İran və Türkiyə ilə əlaqələri var. Burda mən Türkiyənin üzərində daha çox dayanmaq istəyirəm. Demək istəyirəm ki, Türkiyə Əlyazmalarla bağlı bizə çox kömək edir. O ölkənin aidiyyatı qurumları ilə sıx əlaqələr quraraq qarşılıqlı işbirliyimizi daha da möhkəmləndiririk.

-Yaradıcı, tədqiqatçı gənclərə münasibətiniz necədir? Klassik ədəbiyyatın tərcümə estafetini gənclərə etibar etmək mümkündürmü?

-Yaradıcı, tədqiqatçı gənclərə münasibətimiz çox yaxşıdır. Sadəcə bizim qarşımızda duran Əlyazmaçılıq çox çətin məsələdir, çətin peşədir. Əlyazma ilə məşğul olmaq xüsusi səbr tələb edir, 20 ilə əlyazmaçı yetişir və bu amil bəzi cavanlara sərf etmir. Onlar çalışırlar ki, məqsədlərinə tez nail olsunlar. Bizim işimiz də bu məsələyə o qədər də uyğun gəlmədiyindən gənclər daha çox başqa sahələri seçirlər. Təbii ki, gənclər bura ilə sıx əlaqədə olmalıdırlar, biz də bildiklərimizi onlara ötürməliyik. Bir gün biz bu dünyada olmayanda bizim işimizi də onlar davam etdirməlidir.

-İndiyə qədər ədəbi aləmə məlum olmayan hansı əlyazma yaxın zamanda aşkarlanıb?

-İki əlyazma əldə etmişik bu yaxınlarda. Onlardan biri Nəcəfqulu bəy Şeydanın “Gülzari-maarif” təzkirəsidir ki, orada bizim 24 şairimiz haqqında məlumat var. Bir də Məhəmməd ağa Müctəhidzadənin fars və azərbaycan dillərində 40-45 şeiri var, onlar da çox maraqlıdır, çünki, Məhəmməd ağanın şeirləri indiyə kimi çox az çap olunub.

-Ədəbiyyata, elm aləminə yenicə qədəm qoyan gənclərə nəyi məsləhət görərdiniz?

-Mən bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, gənclərimiz elmi yaradıcılıqla, tədqiqatla ciddi məşğul olmaq istəyirlərsə bu işdə ilk növbədə səbr lazımdır. Arzum budur ki, hər kəs öz istədiyi sahə, həvəsi olan sahə ilə məşğul olsun. Həvəs olandan sonra zəhmətkeşlik də gəlir, səbr də gəlir. Mənim dediyim bu sözlər təkcə elm sahəsinə deyil, bütün sahələrə aiddir.

Yeqzar Cəfərli

Olaylar.- 2013.- 13 dekabr.- S.12.