Boşanmaların sayı niyə artıb?

“Qadınlarımız bir çox hallarda “kişidir də, qoy gəzsin. Onsuz da fırlanıb evə gələcək” deyə düşünür”

Bizim qadınlar da ərlərini aldadır”

Son illər boşanmaların sayının öncəki illərlə müqayisədə artdığını müşahidə edə bilərik. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin rəsmi saytından əldə etdiymiz məlumata görə, 2009-cu ildə boşanmaların sayı 7784, 2010-cu ildə 9061, 2011-ci ildə isə 10747 olub. Ən çox boşanma halları 30-34 yaşlarda olan cütlüklər arasında müşahidə edilib. 2011-ci ilin göstəricilərinə görə bu yaş həddində olan tərəflər arasında boşanmalar 2472 dəfə qeydə alınıb. 24-29 yaş həddində olan şəxslər arasında boşanma halı isə 2092 dəfə qeydə alınıb. 10 il öncə Azərbaycanda boşanmaların sayı indikindən iki dəfə az olub. Rəsmi statistika da boşanmaların sayının il-ildən artdığını deyir. Tərəflərin bir-birini başa düşməməsi, xırda bir məsələyə görə geniş müzakirələr təşkil etməsi, qadın hüquqlarının tapdalanması, xəyanət və s. bu kimi amillərin son nəticəsi boşanma ilə sonuclanır. Tərəflər əksər hallarda boşanmaqla hər şeyi həll edə biləcəklərini düşünürlər. Lakin boşandıqdan sonra yarana biləcək çətinliklər qərar qəbul edərkən bəzi hallarda arxa planda qalmalı olur. Boşanmalar azyaşlılara da təsirsiz ötüşmür. Ata-anası boşanan azyaşlının həyat səviyyəsi, düşüncələri yaşıdlarından fərqlənir. Boşanmaların yarada biləcəyi gərginliklər, uşaqlara təsiri, sosial və psixoloji tərəfləri haqda müzakirə təşkil etmək üçün psixoloq və sosioloqla əlaqə saxladıq.

Psixoloq Dəyanət Rzayev seksual münasibətlərin də boşanmalara səbəb olan mühüm faktorlardan biri olduğunu deyir. Psixoloqun sözlərinə görə, məsələyə Azərbaycan reallığı ilə yanaşsaq ər, ya arvadın məhz bu səbəbə görə boşandığını etiraf etməkdən imtina etdiyini görə bilərik: “Boşanmaların səbəblərini araşdırmaq lazımdır. Ümumdünya statistikasına nəzər saldıqda boşanmaların 50 faizindən çoxuna səbəb olan amil kimi seksual münasibətlərin mühüm rol oynadığını deyə bilərik. Azərbaycanda boşanan tərəflər heç vaxt bunu etiraf etmir. Buna səbəb də sovet psixologiyasında seks deyə bir anlayış olmaması, heç kəsin bu haqda danışmamasıdır. Azərbaycan ailəsində nə ər, nə də arvad həyat yoldaşından ayrılmasına səbəb kimi qarşı tərəfin onu yataqda yaxına buraxmadığını deyə bilir. Bu cür cütlüklərlə tez-tez söhbət aparıram. Nəticə etibarı ilə körpə dünyaya gəldikdən sonra tərəflər arasında seksual münasibətlərdə soyuma yaranır. Bu Azərbaycan reallığıdır. Təxminən 50 faizdən çox cütlüklərdə bu anoloji hal müşahidə edilir. Cütlükərin şüuraltı düşüncələrində “artıq nəsli davam etdirən var” deyə fikrin formalaşması tərəflər arasında soyuma yaradır.

-Boşanmaların son illər artmasının gənclərin ailə həyatı qurmaqdan imtina etməsinə necə, təsir edə bilirmi?

-Təbii ki, bu amil də gənclərin ailə həyatı qurmaqdan imtina etməsində mühüm rola malik olduğunu deməyə əsas verir. Bəlkə də belə daha düz addım atmış olurlar. Ailə həyatı qurduqdan sonra çoxsaylı problemlər yaranır. Sovet dövründə hər kəsin gələcəyi müəyyən edilirdi. Amma hazırki dönəmdə gənclərin gələcəyi müəyyən edilmir. 1000 manat əmək haqqı alan şəxs necə ev alsın? Sosial problemlər də ailədaxili münaqişələrə səbəb olur. Sosial problemlərlə yanaşı qohumların müdaxiləsi, xəyanətin də bu gün boşanmaların sayının artmasında xüsusi çəkiyə malik olduğunu deyə bilərik. Oğlan anasının çətin xasiyyətinin olduğunu bilə-bilə “mən tək oğlanam, anamla yaşamalısan” deyib gəlini qaynana yanına gətirir. Valideyn gəlini incidəndən sonra qadının boşanmaqdan başqa çıxış yolu qalmır.

-Nədənsə Azərbaycan reallığında boşanan tərəflər cəmiyyət tərəfindən də pis qarşılanır. Beləcə sıxıntı yaşayan şəxslərin digərləri ilə münasibətlərində də problemlər yaranır. Bir çoxları “ər evindən ancaq kəfənlə qayıda bilərsən” deyə düşünür. Amansız ərdən ata-anasının sözünə, cəmiyyətin ictimai qınağına görə ayrıla bilməyən qadın sonda qanlı baltaların, şiddət və zorakılığın qurbanı olur...

-Düzdür, mentalitetimizdə boşanmaya pis baxılır. Şəxsən mən bunu normal qəbul edirəm. “Camaat nə deyər?”, “qonşular nə deyər?”, “uşağım atasız qalar” deyərək özümüzün və azyaşlının bu münasibətlərdən nə qədər psixoloji zərbə aldığını düşünmürük. Həyat yoldaşından ayrılmaq istəməyən qadın beləcə psixopat, narkoman, aqressiv əri ilə birgə yaşamalı olur. Nəticədə də kriminalların sayı artmalı olur. İşgəncələrə, təqiblərə məruz qalan qadının sonu əri tərəfindən öldürülməklə yekunlaşır. Sonradan bir-birini öldürməkdənsə boşanaraq ayrılmaq daha yaxşıdır. Avropalılar belə ailə modelində yaşamaqdansa ömür boyu subay qalmağa üstünlük verərlər. Dəfələrlə azərbaycanlı qadınların əcnəbi kişiyə ərə getdiyini görə bilərik. Heç vaxt əcnəbi qadınlar azərbaycanlı kişiyə ərə getmirlər. Bizim kişiləri heç bir avropalı qadın bəyənmir. Ona görə, kişilərimiz deyir ki, Azərbaycan qadınlarından heç yerdə yoxdur.

-Bir çoxlarımızda “kişi xəyanət edə bilər” deyə bir düşüncə var. Kişilər nəsə edirsə bunu normal qarşılayırıq...

-Avropada xanımına xəyanət edən kişiyə həm qanun, həm də ki, cəmiyyət sərt davranır. Azərbaycanda isə kişi qadınına xəyanət edə, başqası ilə gəzə bilər. Qadınlarımız bir çox hallarda “kişidir də, qoy gəzsin. Onsuz da fırlanıb evə gələcək” deyə düşünür. Bizim qadınlar da ərlərini aldadır. Bunula belə yenə də birgə həyata davam edirlər. Amma xaricdə bu belə deyil. Onlar münasibətlərində çat yaranan kimi hər şeyi sona çatdırırlar.

-Kişilərə hər şeyi etməyə “icazə” verilsə də, onların xəyanəti “bağışlanılsa” da qadınların xəyanəti “bağışlanmaz” hesab edilir...

-Kişilərin xəyanətinə qadınlar çətinliklə də olsa dözür. Amma xəyanətə məruz qalan kişi heç vaxt buna göz yuma bilmir.

-Bəs, hansı tərəf daha çox boşanmalara səbəb olur?

-Kişilər daha aqressiv və psixopat olduğu üçün boşanmalara əsasən onların səbəbkar olduğunu deyə bilərik.

-Boşandıqdan sonra hansı psixoloji problemlər yaranır?

-İnsan var ki, boşandıqdan sonra da özünü həmin şəxslə ailəli hesab edir. Belədə onlar sərbəst həyata atıla bilmədiklərindən kiminləsə münasibət qurmaqda da çətinlik çəkirlər. Yarımçıq ailə modeli azyaşlılara da mənfi təsir edir. Xaricdən fərqli olaraq Azərbaycanda tərəflər boşandıqdan sonra bir-biri ilə düşmən olurlar ki, bunun da əsas zərərini azyaşlılar görür.

Psixoloq Elnur Rüstəmov isə ata-anası bir-birindən ayrılan ailələrdə böyüyən azyaşlıların gələcək həyat tərzləri haqda danışaraq boşanmaların əsas səbəbləri haqda da məlumat verib: “Erkən yaşlarda bu özünü biruzə verməsə də yeniyetməlik yaşlarına çatdıqdan sonra boşanmış və münaqişəli ailədə böyüyən uşaqlarda həyata, insanlara qarşı inamsızlığın olduğunu müşahidə edə bilərik. Tərəflər arasında bəzən əsaslı, bəzən isə əsassız münaqişələr baş verir. Məişət zəminində baş verən konfliktlər böyüyərək əhatəsini də genişləndirir. Beləcə xırda problemə görə həm qız, həm də oğlan tərəf münaqişəyə cəlb olunaraq müəyyən çıxış yolları axtarmalı olurlar. Ata-anası arasında normal münasibətlər görməyən, boşanmış ailədə böyüyən uşaq ailə həyatı qurduqdan sonra müəyyən problemlərlə qarşılaşaraq həyat yoldaşından ayrılmalı olur. Boşanmaların əsas səbəbi ailə münasibətlərinin normal olmamasından qaynaqlanır. 10 dəfə oğlu üçün nişan aparan ana hər dəfə fərqli əsas irəli sürərək münasibətlərin qırılmasına səbəbkar olur. Dindirəndə də oğlunun bədbəxt olmasını istəmədiyini deyir. Bu kimi amillər valideynlərin övladlarının gələcək həyatlarında müxtəlif problemlər yaratdığını göstərir”.

Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu isə cəmiyyətdə bu kimi arzuolunmaz halların baş verməsinin, boşanmaların sayının artmasının əsas səbəbini maddiyatın mənəviyyatı üstələməsində gördüyünü deyir: “Maddi amillərin mənəvi amilləri üstələməsi cəmiyyətdə bu kimi xoşagəlməz hadisələrin baş verməsi ilə nəticələnir. Ailə hər zaman mənəvi dəyərlər üzərində qurulmalıdır. Mənəvi amillər güclü olduqda qurulan ailənin təməli də möhkəm olur. İnsanlar ruhən və mənən ailənin müqqəddəsiyini qəbul etdikdə onun təməlləri də möhkəm olar. Ailəni bir qurum kimi qoruyub saxlayan mənəvi dəyərlərdir. Maddiyyatın mənəviyyatı önləməsi ailə dəyərlərinin ölməsinə səbəb olur. Belə bir cəmiyyətdə ailələrin dağılması qaçılmaz hal hesab edilir”.

-Bəs, boşanmaların sayının artmasını maddi sıxıntılarla izah etmək olarmı?

-Maddi sıxıntı hər zaman olub. 50-60-cı illərdə də bu belə olub. Lakin o vaxt maddi amillər mənəvi amillərin təsiri altında idi. Mənəvi amillər hər şeydən üstün tutulurdu. O, zamanlar maddi sıxıntılar olsa da ailədaxili ənənələrə görə ailə strukturu qorunur, bir o qədər də münaqişə baş vermirdi. O zamanlar ailədaxili nizamı mənəvi amillər qoruyurdu. Lakin hazırki dövrdə bu nizamı qoruyacaq mənəvi amillər üstün tutulmadığından müxtəlif münaqişələr, söz-söhbətlər yaranır. Ailədaxili münaqişələr cəmiyyətdə maddi amillərin təsiri altında baş verir.

Bu gün ailədaxili münaqişələrin, qətllərin, xəyanətin artmasının kökündə mənəvi amillərin arxa planda olması dayanır.

-Son illərə nəzər salsaq boşanmaların sayında iki dəfə artım görə bilərik. Birdən-birə ailə strukturunun zərbə altına düşməsinə nə səbəb oldu?

- Azərbaycanda boşanmaların sayının artmasında baş verən qlobal hadisələrin və maddiyatın üstün tutulmasının mühüm rolu var. Kapitalist rejiminin əsas özəyini də maddiyyat təşkil edirdi. Maddiyyatdan başqa hər şey kapitalizmə xidmət edirdi. Beləcə insanların əsas məqsədləri kapitallarını artırmaq oldu. Yer üzündə qloballaşmanın davam etdiyi bir dövrdə maddiyatın daha öndə olması fəlsəfəsi aparıcı rol oynamağa başladı. SSRİ-nin dağılmasından sonra xaos yarandığı üçün maddiyyatı üstün tutan şəxslər önə çıxaraq hər şeyi ələ keçirməyə başladılar. Belə vəziyyət yarandıqda maddiyyatı üstün tutan şəxslər daha çevik olduğu üçün mənəviyyat daşıyıcıları zəifləməyə başlayır. Maddiyyat get-gedə cəmiyyətdə aparıcı rola malik olduğu üçün ailədaxili münaqişələrin də sayı artır. Bu kimi hadisələrin baş verməsinin kökü mənəvi dəyərlərin qüvvədən düşməsindən bəhrələnir. İnsanlar artıq mənəviyyata görə deyil, maddiyyata görə bir-birləri ilə yarışır. Meşşanlığın artması, ailələrin maddi amilləri rəhbər tutması nəticəsində cəmiyyətdə bu kimi xoşagəlməz hadisələr baş verir, münaqişələr artır.

-Boşanmaların öncəki illərlə müqayisədə son üç ildə artdığını görə bilərik. Gələcəkdə necə, boşanmaların sayının artacağı gözlənilirmi?

-Hələlik proseslər arzuolunmaz istiqamətdə gedir. Nə qədər ki, bu sahədə ciddi islahatlar aparmayacağıq, o zaman vəziyyət daha da arzuolunmaz həddə çatacaq. Bu il ötən ildən, ötən illər də daha öncəki illərdən pis nəticələr əldə edilir. Bu heç kəsin gücü çata bilməyəcək bir qanuna uyğunluqdur. İslahatlar aparılmadan bu sahədə yaxşılığa doğru hər hansı dəyişiklik əldə edə bilməyəcəyik. Sosiologiyanın, sosial psixologiyanın qanunauyğunluqlarında da bu məsələ əksini tapıb. Maddiyyat önə keçdikdə münaqişələr, mənəviyyat önə keçdikdə isə cəmiyyətdə öz-özünü tənzimləmə yaranır.

Öncəki illərdən fərqli olaraq gənclərin ailə həyatı qurmaqdan imtina etməsinə boşanmaların təsirini öyrənmək üçün sorğu təşkil edərək şəhər sakinlərinin rəyini öyrənəcəyik.

Nigar Məhərrəm

Olaylar.- 2013.- 8-10 iyun.- S.11.